Truyện ca trong nhạc Việt: 'Quán gấm đầu làng'

Chuyện kể rằng: Lưu Bình và Dương Lễ là bạn học. Nhà Lễ nghèo, Bình là con nhà giàu có. Bình đưa bạn về nhà, bao ăn ở để cùng học tập. Lễ biết thân biết phận, tu chí học tập, còn Bình ỷ vào tiền của, ăn chơi lêu lổng. Đến kỳ thi, Dương Lễ đậu cao, được bổ làm quan lớn. Lưu Bình thi trượt, thất chí, lại càng bê tha, trác táng... Ăn chơi mãi rồi gia tài cũng khánh kiệt, lúc đó Lưu Bình mới nhớ tới bạn cố tri hiện đang làm quan, bèn tìm tới dinh thự của Dương Lễ xin gặp, có ý nhờ vả. Lễ tránh mặt không tiếp, lại cho gia nhân dọn cho Bình một bát cơm hẩm và một đĩa cà thiu... Lưu Bình uất hận, tủi nhục ra về toan tự vẫn thì gặp một thiếu phụ xinh đẹp tên là Châu Long. Nàng hết sức khuyên nhủ Lưu Bình sửa đổi cách sống, tu chí học tập mới có cơ hội rửa nhục. Nàng hứa sẽ chăm sóc chàng cho đến khi thành tài với điều kiện “Anh chưa thi đỗ, thì chưa động phòng”.

3 năm sau, Lưu Bình thi đỗ Trạng nguyên. Vinh quy bái tổ về đến quán xưa thì Châu Long đã bỏ đi biền biệt... Nhớ tới mối hận xưa, Bình cho kiệu xe tới nhà Dương Lễ. Lễ mở rộng cửa, hân hoan chào đón, lại cho gọi người thiếp ra chào, nàng chính là Châu Long. Hóa ra, chính Dương Lễ đã khích cho Lưu Bình oán giận rồi để Châu Long theo giúp đỡ Lưu Bình cho tới khi chàng công thành danh toại... Nhiều người cho rằng tích Lưu Bình - Dương Lễ của Việt Nam còn hay và cảm động hơn cả tích Bá Nha - Tử Kỳ của Trung Quốc.

Khoảng đầu thập niên 1970, ở miền Nam rộ lên những ca khúc chủ đề nhạc quê hương, như: Hoa vẫn nở trên đường quê hương, Rạng đông trên quê hương Việt Nam, Thương quá Việt Nam (Phạm Thế Mỹ); Rước tình về với quê hương, Tình ca trên lúa, Đám cưới trên đường quê hương (Hoàng Thi Thơ)... những ca khúc của Hoàng Thi Thơ thường được đôi song ca Sơn Ca - Bùi Thiện thể hiện. Dạo đó, “lò” đào tạo ca sĩ của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ thường cho “ra ràng” những nữ ca sĩ có tên loài chim như: Sơn Ca, Họa Mi... Sơn Ca có hát bài Quán gấm đầu làng của một nhạc sĩ lạ hoắc, ký là Hoa Thiên Lý; ca khúc này được khá nhiều người ưa thích bởi tiết tấu vui nhộn, rộn ràng: “Quán gấm đầu làng ấy người đời ai nhớ chăng. Quán gấm đầu làng ấy chuyện xưa rất xa xưa. Tình tang ối a đầu làng, nàng Châu Long đã dựng quán. Tình tang ối a báo ơn báo ơn thay chồng... Quán gấm đầu làng có nàng dệt tơ bán tơ. Quán gấm đầu làng có chàng ngồi bên áng thơ. Tình tang ối a một lòng dùi mài kinh sử đèn sách. Tình tang ối a vẻ vang bảng son đề tên... Quán gấm đầu làng sứ mạng nàng Châu đã xong. Quán gấm đầu làng thỏa nguyện chàng Dương Lễ mong. Tình tang ối a nàng về chờ tân quan đến diện kiến. Tình tang ối a ngẩn ngơ ngẩn ngơ cho Lưu Bình...”.

Nhạc sĩ Giao Tiên ẢNH: TƯ LIỆU VÀ TÁC GIẢ CUNG CẤP

Sau 1975, ca khúc Quán gấm đầu làng được phép phổ biến trở lại với tên tác giả là Giao Tiên. Chúng tôi đã liên lạc với nhạc sĩ Giao Tiên (ông hiện đang sống tại Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa). Ông cho biết: “Thuở thiếu thời tôi rất gần mẹ. Mẹ tôi thì lại thích truyện cổ dân gian và xem tuồng tích... Sở thích của bà đã truyền sang tôi. Khi học trung học đệ nhất cấp, tôi là một cậu học trò giỏi văn. Những áng truyện thơ như Nhị Độ Mai, Hoa Tiên truyện, Chinh phụ ngâm hay Cung oán ngâm khúc... và cả Kim Vân Kiều tôi đều say mê. Mẹ tôi thường nhiều lần kể về sự tích Lưu Bình - Dương Lễ. Bà say mê kể, tôi chăm chú nghe đến thuộc lòng. Tôi rất yêu thích nhân vật chính là Dương Lễ và Châu Long, tự nghĩ sau này lớn lên mình cũng phải là một người bạn hết lòng với anh em...”.

Giao Tiên kể tiếp: “Năm 1970 - 1971 là thời điểm tôi đang rất hưng phấn sáng tác ca khúc, lại rất đam mê loại nhạc đồng quê, loại nhạc truyện kể nên Lưu Bình - Dương Lễ là hình tượng nổi bật trong nguồn cảm hứng sáng tác của tôi. Và hơn thế nữa, lúc bấy giờ có một cửa hàng bán nhạc (tờ rời) là quán Mỹ Hạnh (ở số 51 Lê Lợi, Sài Gòn - NV) rất thích mua bản quyền nhạc của tôi. Vậy là Quán gấm đầu làng ra đời. Rồi cô Sáu Liên - Giám đốc Hãng đĩa Việt Nam, tình cờ bắt gặp bản nhạc (giấy) của tôi tại quán Mỹ Hạnh. Bà đưa ra đề nghị mua bản quyền để thu thanh dạng tân cổ giao duyên. Ông Mỹ Hạnh và tôi như mở cờ trong bụng, vì tìm được chỗ phát hành băng đĩa, được lăng xê vô điều kiện. Thế là bản nhạc được in ấn ngay. Lúc đó chúng tôi thỏa thuận lấy lên tác giả là Hoa Thiên Lý (sau này tôi mới lấy tên Giao Tiên)”.

Nhạc sĩ Giao Tiên cũng chia sẻ thời gian lâu quá rồi nên tác giả đã quên, không biết ở đĩa nhựa Việt Nam, bản tân cổ Quán gấm đầu làng do cặp nghệ sĩ nào thể hiện và tác giả phần cổ nhạc là ai. “Bên tân nhạc thì ca sĩ Sơn Ca là người thu âm đầu tiên. Nhưng thật ra, ca sĩ Sơn Ca hát chưa đạt. Phải đợi đến khoảng 1994 - 1995, trong băng cassette Mưa bụi, ca khúc Quán gấm đầu làng được cặp ca sĩ đang ăn khách lúc bấy giờ là Chế Thanh - Hà Phương (em của ca sĩ Cẩm Ly) trình bày thì bài hát mới nổi đình nổi đám. Sau này, bài hát còn được nhiều ca sĩ trong và ngoài nước thể hiện...”, nhạc sĩ kể lại.

Đó là một trong rất ít những ca khúc nhắc đến điển tích Lưu Bình - Dương Lễ; ngoài ra có thoáng qua trong câu: “Cho xin sống lại tình Lưu Bình - Dương Lễ. Hỏi nàng Châu Long mấy mùa tằm tơ nuôi chồng...” (ca khúc Cho xin sống lại của Hoài Linh).