Biểu tượng vỡ một loạt
Quan điểm mà nhà nghiên cứu Vũ Kim Lộc đưa ra về hiện trạng Khuê Văn Các tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) mau chóng được khẳng định nhờ tư liệu ảnh thời Pháp thuộc. Ông Lộc cho rằng khoảng trống ở giữa hình tượng mặt trời trên Khuê Văn Các chắc chắn trước kia được bịt kín và nay đã "bị thủng". Trong khi đó, tư liệu mới đây được Viện Viễn Đông bác cổ Pháp (EFEO) công bố tại triển lãm "Văn Miếu trong sự hồi sinh di sản của Hà Nội giai đoạn 1898 - 1954" cho thấy hình ảnh mặt trời gồm vòng tròn với miếng bịt ở trong, bên ngoài là vòng lửa. Những tư liệu này là ảnh đen trắng, ở những ảnh chụp vuông góc với Khuê Văn Các cho thấy có một miếng đen trong hình tượng mặt trời.
Ảnh chụp Khuê Văn Các vào năm 1926 cho thấy rõ biểu tượng mặt trời vẫn còn nguyên vẹn
NNC vũ kim lộc cung cấp
Một số tư liệu ảnh khác được cho là của nhiếp ảnh gia Pháp Leon Busy thì có màu và cho thấy hình tượng mặt trời ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám có miếng tròn ở giữa màu đỏ. Có 3 bức ảnh như vậy và từ các hướng chụp khác nhau. Điều này cũng cho thấy miếng tròn nói trên có 2 mặt đều màu đỏ. Về điều này, TS Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám, xác nhận đúng là có chuyện hình tượng mặt trời đã bị "thủng" như ông Lộc nêu.
Thêm vào đó, nhân việc rà soát lại hiện trạng hình tượng mặt trời ở Khuê Văn Các, phía quản lý Văn Miếu cũng phát hiện thêm những "mặt trời thủng" ở các vị trí khác. "Tại di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám, ngoài hình tượng mặt trời có trên mái Khuê Văn Các, các hạng mục kiến trúc là cổng Văn Miếu (Văn Miếu môn), Bái đường, điện Đại Thành đều có. Trong đó, hình tượng mặt trời tại Bái đường là kín, còn lại tại cổng chính, điện Đại Thành hiện trạng tương tự như tại Khuê Văn Các", TS Lê Xuân Kiêu cho biết.
Công tác rà soát được đơn vị của ông Kiêu tiến hành dựa trên hiện trạng và đối chiếu với các tư liệu ảnh do EFEO lưu trữ. Theo đó, tại cổng Văn Miếu, Bái đường, điện Đại Thành đều có những hình tượng mặt trời bịt kín bên trong và nay đều bị khuyết. TS Kiêu cho biết: "Khuê Văn Các là hạng mục đang bị xuống cấp ở nhiều mức độ, ở nhiều vị trí, ở cả mức độ vật liệu, cấu kiện và cấu trúc, ảnh hưởng đến an toàn, thẩm mỹ và phát huy giá trị di tích".
Cũng theo TS Kiêu, với hiện trạng Văn Miếu hiện nay, việc tu bổ Khuê Văn Các và các hạng mục liên quan với công trình này là rất cần thiết, nhằm ngăn chặn những hư hỏng đang xảy ra, đảm bảo cho công trình quan trọng này tồn tại bền vững và phát huy tối đa giá trị vốn có trong cuộc sống đương đại.
Khuê Văn Các ngày nay với biểu tượng mặt trời bị khuyết lỗ ở giữa
QUỲNH TRÂN
Sớm khôi phục nguyên vẹn
Về biểu tượng mặt trời trên mái công trình Khuê Văn Các thuộc di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Cục Di sản văn hóa (Bộ VH-TT-DL) cũng có ý kiến sau khi rà soát hồ sơ di tích quốc gia đặc biệt này. Theo đó, Văn Miếu - Quốc Tử Giám được xếp hạng di tích quốc gia năm 1962, được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt năm 2009. Hồ sơ lưu trữ tại Cục Di sản văn hóa cho thấy biểu tượng mặt trời trên mái công trình Khuê Văn Các đã bị thiếu khuyết.
Mặt trời - Hoa cúc là biểu tượng thiêng liêng
Hình tượng Mặt trời - Hoa cúc là biểu tượng thiêng liêng được hình thành trong quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc. Đây cũng chính là lý do biểu tượng này được trang trí trên Khuê Văn Các.
Ở thời kỳ dựng nước của các vua Hùng, thuộc nền văn hóa Đông Sơn rực rỡ của nước ta, hình tượng Mặt trời - Hoa cúc được sử dụng trang trí trên mặt trống đồng và mũi giáo đồng. Ngoài ra còn trang trí trên các bảo kiếm, điển hình nhất là bảo kiếm thời Trần được phát hiện ở di tích Hoàng Thành Thăng Long, bảo kiếm Thái A của vua Gia Long hiện đang lưu giữ ở Bảo tàng Quân đội Pháp. Điều thú vị nữa là trong 82 bia tiến sĩ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám, tất cả đều trang trí hình ảnh Mặt trời - Hoa cúc ở phần trán bia.
Sau khi phát hiện ra hiện trạng của biểu tượng mặt trời trên Khuê Văn Các bị thủng và nêu vấn đề trên Báo Thanh Niên (số ra ngày 9.4.2023), tôi nhận được rất nhiều ảnh về Khuê Văn Các mọi người gửi, có khoảng thời gian chụp từ năm 1926, 1951, 1954, 1970, 1980, trong đó ảnh chụp năm 1926 cho thấy mặt trời là nguyên bản, còn lại các ảnh thì đều cho thấy mặt trời đã bị thủng. Như vậy, thời gian bị thủng của biểu tượng mặt trời được biết sớm nhất là vào năm 1951 và cho đến nay vẫn nguyên trạng.
Nhà nghiên cứu Vũ Kim Lộc
Cũng theo Cục Di sản văn hóa, việc biểu tượng mặt trời tại công trình này bị hư hại không được đề cập trong các báo cáo của các cơ quan quản lý văn hóa TP.Hà Nội. Cũng phải nói thêm, việc báo cáo hiện trạng của di tích là việc được thực hiện hằng năm. Cục Di sản văn hóa cho rằng các ảnh tư liệu trước đây của người Pháp (ảnh đen trắng) cho thấy biểu tượng mặt trời này vẫn nguyên vẹn.
Cục Di sản văn hóa đánh giá: "Việc biểu tượng này bị thiếu khuyết như hiện nay có thể có nhiều nguyên nhân (do vật liệu không bền vững, thủy tinh màu, mỏng, do thời gian, do tác động của con người thời điểm di tích chưa được quản lý chặt chẽ), tất nhiên có ảnh hưởng đến giá trị về ý nghĩa, thẩm mỹ của công trình nhưng không đáng kể. Biểu tượng chính của công trình Khuê Văn Các là sao Khuê - một ngôi sao biểu tượng đề cao trí tuệ, văn học, văn hiến vẫn còn nguyên vẹn".
Cục Di sản văn hóa cũng cho biết sẽ lưu ý các cơ quan liên quan sớm nghiên cứu, có biện pháp khắc phục, khôi phục nguyên vẹn biểu tượng mặt trời tại công trình này trong kế hoạch tu bổ, tôn tạo di tích trong thời gian sớm nhất.
Về kế hoạch tu bổ, tôn tạo Khuê Văn Các, TS Lê Xuân Kiêu cho biết báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư dự án tu bổ Khuê Văn Các thuộc di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám đang được Sở KH-ĐT thẩm định, sau đó lấy ý kiến các cơ quan có thẩm quyền để trình HĐND TP.Hà Nội vào kỳ họp tháng 6 tới phê duyệt chủ trương đầu tư.
Bình luận (0)