Việt Nam nghiên cứu, thí điểm sử dụng tiền ảo

Trong Quyết định 942 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển chính phủ điện tử hướng tới chính phủ số giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, Chính phủ đưa ra mục tiêu nghiên cứu, phát triển và làm chủ các công nghệ lõi mà VN có lợi thế, có khả năng tạo bứt phá mạnh mẽ như QR code, trí tuệ nhân  tạo (AI), chuỗi khối ( blockchain) và thực tế ảo/thực tế tăng cường (VR/AR), dữ liệu lớn (Big Data) tạo điều kiện sớm triển khai các công nghệ số tiên tiến trong chính phủ số. Trong đó, Chính phủ cũng giao Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nghiên cứu, xây dựng và thí điểm sử dụng tiền ảo dựa trên công nghệ chuỗi khối giai đoạn 2021 - 2023.

Th.S Huỳnh Phước Nghĩa, Phó viện trưởng Viện Đổi mới sáng tạo (Trường ĐH Kinh tế TP.HCM), nhận định Chính phủ đặt ra vấn đề tiền ảo hay tiền kỹ thuật số ở thời điểm hiện nay là phù hợp, không phải sớm nhưng cũng chưa muộn dù một số nước đã nghiên cứu thời gian qua. Trong nhiều quy định đã ban hành, VN cũng xác định lấy công nghệ làm trọng điểm để phát triển trong tương lai. Đó là giao dịch thương mại, trải nghiệm tương tác của người dùng, giao dịch trực tuyến - fintech và kèm theo là  tiền số. Xu hướng ra đời của tiền số là tất yếu. "Hiện nay, những đồng tiền truyền thống của Mỹ, Euro, Nhật... đã có tầm ảnh hưởng lớn trong rổ tiền tệ thế giới và giao thương quốc tế. Nhưng trong cuộc chạy đua phát triển công nghệ mới, một số quan điểm cho rằng nhiều nước nhỏ như VN cũng có thể có cơ hội vươn lên, tạo ra tầm ảnh hưởng mới trên hệ thống tài chính toàn cầu thay cho những đồng tiền truyền thống", ông Nghĩa nói và cho rằng đồng tiền kỹ thuật số sẽ được thực hiện thí điểm và trong quá trình đó, Chính phủ sẽ đánh giá những mặt tích cực và tiêu cực nếu có để có chính sách quản lý phù hợp hơn. Hiện nay tỷ lệ thanh toán không tiền mặt đang gia tăng ở VN nên việc phát hành tiền số của NHNN cũng có thể giúp thúc đẩy thêm quá trình này.

Đánh giá đây là tin vui, TS Lê Đạt Chí, Phó trưởng khoa Tài chính Trường đại học Kinh tế TP.HCM, cũng cho rằng cần tích cực thúc đẩy để thực hiện sớm. Theo một nghiên cứu khảo sát, ngân hàng trung ương các nước có 3 phản ứng khác nhau về tiền kỹ thuật số. Nhóm 1 có khoảng 65 - 68 ngân hàng trung ương thực hiện thí điểm triển khai, nhóm 2 bắt đầu xây dựng kế hoạch và nhóm 3 đứng ngoài quan sát. VN nằm trong nhóm thứ 3 và với việc Thủ tướng giao cho NHNN nghiên cứu, xây dựng và thí điểm thì VN chuyển nhóm 3 lên nhóm 2. Lý giải thêm, ông Chí cho hay các quốc gia hiện nay đang chạy đua công nghệ để xử lý giao dịch trở thành trung tâm tài chính quốc tế, khu vực. Nhanh chóng triển khai chính phủ điện tử và làm càng sớm thì càng đạt được lợi thế. "Với tính ẩn danh cao, tiền số cũng có những rủi ro an ninh tài chính tiền tệ nếu có ai đầu cơ tích trữ gây ra các nguy hại không đáng có cho nền kinh tế. Hơn nữa, tốc độ xử lý giao dịch của khối blockchain cũng chậm hơn, khó đáp ứng được tốc độ giao dịch của người dân diễn ra hàng giờ, hàng phút. Vì vậy, công nghệ này chỉ có thể áp dụng cho hệ thống liên ngân hàng, các ngân hàng xuyên biên giới nhằm tránh các cuộc tấn công từ bên ngoài do tính bảo mật cao", ông Chí nói.

Cần làm rõ khái niệm tiền ảo Ông Nguyễn Hòa Bình, Chủ tịch Tập đoàn NextTech, cho hay khái niệm tiền ảo được đề cập ở đây hoàn toàn mới. Tiền ảo có thể xuất phát từ tên virtual currency. Cần có định nghĩa chính thức về khái niệm ngôn ngữ để rõ được bản chất của các loại tiền được đề cập gần đây. Tiền mặt hiện nay hay còn gọi là tiền kỹ thuật giấy, còn tiền phát hành dưới hình thức điện tử có 2 loại là tiền kỹ thuật số trên blockchain, còn tiền ảo thường dùng trong các trò chơi, không có giá trị thật ngoài đời. Ông Bình khuyến nghị làm rõ khái niệm tiền ảo là điều cần thiết bởi Công văn số 5747/NHNN-PC ngày 21.7.2017 của NHNN VN không thừa nhận tiền ảo là một phương tiện thanh toán. Từ đó suy luận rằng tiền ảo không phải là tiền, nên không phải là tài sản theo quy định của bộ luật Dân sự.

Hiện nay trên thị trường có nhiều tên gọi khác nhau và dễ gây nhầm lẫn như tiền ảo (virtual currency), tiền kỹ thuật số (digital currency), tiền mã hóa (cryptocurrency). Theo khuyến nghị của Ngân hàng Trung ương Châu Âu, Ngân hàng Thanh toán quốc tế, các loại tiền nêu trên có thể được phân loại một cách khái quát như sau: Tiền điện tử (electronic money) là danh từ chỉ chung tất cả các loại tiền tệ hoặc tài khoản không tồn tại dưới một hình thức vật lý bất kỳ; Tiền kỹ thuật số là một tập con của tiền điện tử dùng để chỉ các loại tiền chỉ tồn tại dưới hình thức kỹ thuật số mà không được chấp nhận quy đổi một cách rộng rãi ra các đồng tiền vật lý khác; Tiền ảo (virtual currency) được xem là tập con của tiền kỹ thuật số, khi nó được tạo ra với mục đích chủ yếu để chỉ thanh toán mua bán dịch vụ và hàng hóa, và cuối cùng tiền mã hóa cũng là một tập con của tiền điện tử... Do đó theo các chuyên gia, cần phải làm rõ khái niệm tiền ảo mà NHNN VN sẽ sử dụng.

TS Đặng Minh Tuấn, Phó chủ tịch Câu lạc bộ Fintech (thuộc Hiệp hội Ngân hàng VN), cũng đánh giá cao chủ trương thí điểm tiền ảo của Chính phủ vì đây là xu thế với nhiều ưu điểm như giảm chi phí trong in ấn, sản xuất, lưu hành và bảo quản như tiền giấy; phù hợp với mục tiêu chuyển đổi số, hướng đến chính phủ số của VN. Vì những ưu điểm và xu hướng tất yếu đó mà các ngân hàng trung ương trên thế giới như Trung Quốc, EU, Nga... đều đã nghiên cứu và từng bước thực hiện thí điểm. Tuy nhiên, TS Đặng Minh Tuấn cũng tỏ ra băn khoăn với khái niệm “tiền ảo” trong Quyết định 942 của Chính phủ. Nếu gọi là tiền ảo thì người dân sẽ chỉ nghĩ đến mặt tiêu cực mà lâu nay các đơn vị truyền thông đã phản ánh và thường gắn liền với các dự án lừa đảo, trục lợi. Vì vậy, ông cho rằng khi soạn thảo các văn bản liên quan, NHNN nên sử dụng khái niệm tiền kỹ thuật số thì chính xác hơn.