Vĩnh biệt 'Vua vọng cổ' Viễn Châu

NSND Viễn Châu, danh cầm đàn tranh đồng thời là soạn giả nổi tiếng của cải lương, người đã chắp cánh góp phần làm nên tên tuổi của nhiều thế hệ nghệ sĩ tài danh, đã qua đời trưa 1.2 tại tư gia, để lại kho tàng hơn 70 kịch bản cải lương và hơn 2.000 bài vọng cổ.

NSND Viễn Châu tên thật Huỳnh Trí Bá (sinh năm 1923), là con thứ sáu trong một gia đình vọng tộc ở Trà Vinh. Từ nhỏ, ông được đi học quốc văn ở trường làng, lại thêm Hán văn và cổ nhạc tại nhà. Cha và ông nội mê âm nhạc, nên từ nhỏ ông đã tập tành đàn hát bằng cách học qua đĩa nhựa hay các nhóm tài tử làng quê. Sẵn năng khiếu và đam mê, ông nhanh chóng thông thạo cả đàn tranh, violon và guitar phím lõm.

Năm 1942, truyện ngắn đầu tay của ông Chàng trẻ tuổi được đăng trên báo Dân Mới. Thế là, ông nổi chí giang hồ, trốn nhà lên Sài Gòn lúc mới 16 tuổi. Ở Sài Gòn, ông không theo nghiệp cầm bút mà làm nhạc công cho đoàn Tố Như, rồi có dịp ra Hà Nội trong chuyến lưu diễn cùng đoàn nhạc kịch Năm Châu. Không có duyên làm nhà văn, nhưng cây bút đã đưa ông đến với bước ngoặt đầu đời và có ý nghĩa đặc biệt mãi cho đến sau này.

Sau khi trở về từ Hà Nội, ông bị người anh bắt về quê. Mấy năm rời xa nghiệp diễn, ngón đàn của ông không mai một mà càng thêm điêu luyện, đặc biệt là đàn tranh. Cho đến khi lên Sài Gòn lần hai, ông nhanh chóng in dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp và người mộ điệu. Với nghệ danh Bảy Bá, ông cùng Năm Cơ, Văn Vĩ được tôn xưng là “tam hùng” của giới cổ nhạc thập niên 1960. Ngón đàn của ông đơn giản, dung dị nhưng đầy cảm xúc và tác động sâu sắc đến trái tim người nghe. Bên cạnh đó, những lối chơi sáng tạo, mới mẻ được ông khai phá cũng trở thành bài học kinh nghiệm cho nhiều thế hệ nhạc sĩ như NSND Thanh Hải, Duy Kim, Minh Hòa…

Năm 1945, ông viết vở cải lương đầu tay Hồn chiến sĩ nhằm kêu gọi đóng góp cho cuộc kháng chiến chống Pháp. Nhưng mãi đến năm 1950, bút danh Viễn Châu mới lần đầu tiên ra mắt công chúng với kịch bản Nát cánh hoa rừng và gây tiếng vang lớn trên sân khấu Sài Gòn.

Từ những kinh nghiệm học hỏi từ các nghệ sĩ tài danh bấy giờ như Năm Châu, Trần Hữu Trang, Duy Lân, Lê Hoài Nở..., ông nhanh chóng trau dồi thêm kỹ năng sáng tác và tiếp tục cho ra đời nhiều tác phẩm tiêu biểu như Tình mẫu tử, Bông ô môi, Sau bức màn nhung, Đời cô Nga, Hoa Mộc Lan, Hàn Mặc Tử, Cưới vợ cho vua… Các vở này đều được đón nhận nồng nhiệt, cái tên Viễn Châu cũng đã có chỗ đứng vững chắc trong lòng khán giả.

Bên cạnh kịch bản cải lương, NSND Viễn Châu còn là cây bút viết “thần tốc” các bản vọng cổ. Ông sáng tác rất nhanh, thậm chí có hai bài vọng cổ Nhớ mẹ và Trái khổ qua được ông viết ngay tại phòng thu, nghệ sĩ vừa ca xong ba câu vọng cổ là ông đã hoàn tất ba câu còn lại. Tác phẩm của ông lên đến hàng nghìn, nhưng hầu như bài nào cũng được yêu thích bởi dễ ca, dễ nhớ mà lại uyển chuyển, mượt mà. Có lẽ ngón đàn điêu luyện đã hòa quyện với cái nền tri thức quốc ngữ lẫn Hán văn của ông làm nên những bài vọng cổ bình dị nhưng vẫn hàm chứa một lượng kiến thức sâu rộng từ dân ca, tục ngữ đến các điển tích xưa.

Năm 1958, NSND Viễn Châu đã mạnh dạn khai phá một thể loại nhạc mới với cái tên tân cổ giao duyên. Tác phẩm đầu tiên Chàng là ai phát hành năm 1964 với giọng ca Lệ Thủy lập tức gây nên một cơn bão thời đó, nhiều người khen nhưng cũng lắm kẻ chê. Bị “dập” tơi bời, ông vẫn cười, tiếp tục sáng tác và cải tiến. Hơn nửa thế kỷ sau, khi thời hoàng kim của cải lương đã trôi qua, tân cổ giao duyên vẫn có sức sống mạnh mẽ trong lòng công chúng. Sau đó, ông còn phát minh thêm cả vọng cổ hài. Hàng loạt tác phẩm Vợ tôi nói tiếng Tây, Sợ vợ, Tôi mến làng tôi, Chó mực đầu cáo, Lá sớ táo quân… đã giúp Văn Hường đạt đến đỉnh cao vinh quang, được mệnh danh là “Vua ca vọng cổ hài”.

NSND Viễn Châu có cặp mắt tinh tường và đôi tai thẩm âm rất tốt. Chỉ cần nghe sơ qua vài câu nói lối ông đã biết phải sáng tác thế nào cho phù hợp với làn hơi nghệ sĩ. Hầu như giọng ca nào được ông “đo ni đóng giày” đều trở nên nổi tiếng như NSND Út Trà Ôn (Tình anh bán chiếu), NSND Út Bạch Lan (Hoa lan trắng), NSND Ngọc Giàu (Áo tình đắp mộ người yêu), NSƯT Thanh Nga (Lắng tiếng chuông ngân), NSND Lệ Thủy (Bạch Thu Hà), NSƯT Minh Vương (Lòng dạ đàn bà), Minh Cảnh (Tu là cội phúc), Tấn Tài (Hạng Võ biệt Ngu Cơ)... Vì lẽ đó mà ông được giới mộ điệu suy tôn ông là “Vua vọng cổ”.

NSND Lệ Thủy kể: “Ba Bảy Viễn Châu đã có công rất lớn đưa tên tuổi nghệ sĩ chúng tôi lên cao. Nhất là với những nghệ sĩ mới vào nghề, chưa có khả năng ca chẻ nhịp, dồn chữ, thì ba Bảy viết cho những bài rất dễ ca, nhịp đều đặn, nhả chữ dễ dàng. Khi tôi mới vào nghề cũng được nâng đỡ như thế. Ba Bảy còn biết khai thác chất giọng riêng của tôi, viết lại những chữ dấu hỏi thành dấu ngã, để tôi ca hay hơn”.

Tang lễ NSND Viễn Châu sẽ diễn ra tại Nhà tang lễ TP.HCM từ ngày 2.2. Sau đó, linh cữu ông được đưa đi hỏa thiêu tại Bình Hưng Hòa vào ngày 4.2.

“Đối với tôi, sự ra đi của NSND Viễn Châu là sự mất mát lớn cho nghệ thuật cải lương. Riêng bản thân tôi, tôi biết ơn ông vì đã viết bài Dương Quý Phi và Tuyết trắng khiến khán giả “nhớ” đến tôi. Và ông còn viết riêng cho tôi một album mà tôi không phát hành, chỉ giữ như một kỷ niệm. Nhưng tôi không nghĩ rằng ông mất, mà ông chỉ ra đi thôi, còn tên tuổi thì sống mãi với hàng ngàn bài vọng cổ để lại”. NSND Bạch Tuyết “Tôi đã hát mấy chục bài của bác Bảy Viễn Châu, và nhiều bài đưa giọng ca tôi lên, vì bác viết quá hay. Đặc biệt là những bài nói về tình quê hương, tình bạn, về lịch sử, thì bác viết tuyệt vời. Ấn tượng của tôi về bác là một ông lão nhưng không hề “già”, hơn 70 tuổi mà còn viết ào ào, ai cũng ngán luôn. Sức làm việc của bác quả đáng nể. Bác cứ viết, rồi lấy ra hát một mình, với một tình yêu cải lương lạ kỳ”. NSƯT Thanh Tuấn