40 năm Báo Thanh Niên - Hành trình: Dấu ấn tướng Nguyễn Chí Vịnh

Năm 2011, cuộc phỏng vấn đầu tiên của tôi với tướng Nguyễn Chí Vịnh, khi đó mang hàm trung tướng và giữ chức Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, diễn ra sáng 4.6, ngay sau phiên toàn thể đầu tiên của Đối thoại Shangri-La (SLD). 

Ảnh: Thục Minh

Sau khi trả lời phỏng vấn chớp nhoáng riêng rẽ với 4 - 5 phóng viên quốc tế, ông dành riêng cho tôi gần 50 phút.

Tại cuộc phỏng vấn, tướng Vịnh đã giải đáp thắc mắc của tôi và đông đảo công chúng trong nước vì sao quân đội không tham gia ngăn chặn, xử lý vụ cắt cáp tàu Bình Minh 02: Hải giám Trung Quốc khi đó hoạt động dưới danh nghĩa tàu dân sự, nên vụ này trên danh nghĩa là sự va chạm giữa hai con tàu dân sự, quân đội vì thế chỉ theo dõi mà không can thiệp. "Còn nếu với một hành động là bạo lực vũ trang thì dứt khoát quân đội sẽ tham gia bảo vệ", ông nói.

50 phút ngồi với Thứ trưởng Nguyễn Chí Vịnh ngày 4.6.2011 là sự kiện "mở mắt", làm thay đổi hoàn toàn suy nghĩ của tôi về bản lĩnh quốc phòng VN và quan hệ quốc tế. Ngoại giao, an ninh quốc phòng, bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia chưa bao giờ là dễ dàng như nhiều người vẫn nghĩ rằng chỉ cần liên minh với một cường quốc để họ bảo vệ mình chống lại các thế lực khác!

"Cần phân biệt sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế đối với lẽ phải với việc dựa vào nước khác để giải quyết tranh chấp. Nếu dựa vào hoặc để bị hiểu lầm rằng anh đang dựa vào sức mạnh của nước khác để giải quyết vấn đề thì rất nguy hiểm. Chỉ cần "chỗ dựa" rút lui hay thỏa hiệp thì anh sẽ là nạn nhân đầu tiên của sự lựa chọn sai lầm đó", tướng Vịnh nói như vậy trong cuộc phỏng vấn với tôi bên lề SLD 2012.

Phát ngôn đó, mà cũng là kinh nghiệm VN rút ra từ lịch sử giữ nước xuyên suốt thế kỷ 20, có lẽ chưa bao giờ sai.

Yên Ba

Bài học về sự kiềm chế

Ngày 2.6.2012, trước khi SLD khai mạc, thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh (ông được thăng hàm thượng tướng tháng 12.2011) mời tôi ăn sáng cùng đoàn cán bộ quốc phòng rồi thực hiện phỏng vấn tại khách sạn đoàn lưu trú.

Cuộc phỏng vấn, trò chuyện thì đúng hơn, kéo dài hơn 2 giờ. Chúng tôi nói với nhau nhiều chủ đề, trong đó có sự kiện tàu Philippines bị tàu Trung Quốc bao vây kéo dài ở bãi cạn Scarborough, ngư trường cách đảo Luzon của Philippines 230 km trong khi cách cực nam Trung Quốc là đảo Hải Nam đến 874 km.

Sự kiện bắt đầu ngày 10.4.2012 khi tàu tuần tra BRP Gregorio del Pilar của Hải quân Philippines phát hiện 8 tàu cá Trung Quốc neo trong một vũng nhỏ ở Scarborough. Áp sát và kiểm tra thấy có hải sản còn sống trên một tàu cá, phía Philippines định bắt các ngư dân Trung Quốc vì đánh cá trái phép. Lập tức 2 tàu hải giám Trung Quốc xuất hiện, bao vây và áp chế tàu BRP Gregorio del Pilar với lý do tàu quân sự Philippines uy hiếp tàu cá Trung Quốc. Manila nhanh chóng rút tàu BRP Gregorio del Pilar khỏi khu vực này và điều 2 tàu cảnh sát biển đến thay thế.

Bảo Trung

Dù vậy, Bắc Kinh tiếp tục điều thêm 1 tàu hải giám và nhiều tàu khác đến bao vây, cô lập 2 tàu của Philippines hàng tháng trời, trong lúc dư luận quốc tế gần như im ắng. Và như tướng Vịnh dự đoán ngày 2.6, vào đêm mưa gió 15.6, 2 tàu Philippines phải rút khỏi bãi cạn Scarborough, bỏ ngỏ quyền kiểm soát nơi này cho tàu Trung Quốc.

Tôi đã trao đổi với chuyên gia an ninh khu vực Carlyle Thayer về cách hành xử của Philippines ở Scarborough ngay sau ngày 10.4.2012 và so sánh với phản ứng của VN trong vụ tàu Bình Minh 02 ngày 26.5.2011, ông Thayer rất khâm phục sự khéo léo của VN.

Khi Philippines mất khả năng kiểm soát Scarborough, cây bút chuyên bình luận về an ninh khu vực William Chong của báo Straits Times phỏng vấn ông Thayer. Ông Thayer đã thuật lại với nhà báo Chong về chiến thuật tránh dùng phương tiện quân sự để giải quyết va chạm dân sự của VN mà tôi đã trao đổi với ông trước đó. 

Ông Chong liền gọi điện cho tôi để xác tín thông tin này. Tôi khẳng định và gửi ông bài tôi phỏng vấn tướng Vịnh ngày 4.6.2011 đã được dịch ra tiếng Anh đăng trên báo điện tử Thanhniennews.com.

Báo chí đồng hành với quốc phòng

Bộ trưởng Phùng Quang Thanh không đến SLD 2012, Thứ trưởng Nguyễn Chí Vịnh làm trưởng đoàn. Đoàn VN đề nghị phát biểu trong một phiên toàn thể như mọi năm, nhưng IISS không chấp nhận, vì tướng Vịnh "không phải là bộ trưởng". 

Thục Minh

IISS đề nghị tướng Vịnh dự và phát biểu trong vòng 5 phút tại một trong 6 phiên họp hẹp của ngày thứ hai, vốn dành để bàn về các học thuyết và kỹ thuật quân sự, gọi nôm na là track 2. Đoàn VN không đồng ý và cử thiếu tướng Vũ Tiến Trọng (khi đó là Viện trưởng Viện Quan hệ quốc tế về quốc phòng) để đại diện, ngang cấp với đoàn Trung Quốc. Thế nhưng IISS không chấp nhận; nếu tướng Vịnh không dự thì VN mất chỗ.

Biết được việc này, tôi đã chất vấn Giám đốc IISS châu Á Tim Huxley tại cuộc họp báo ngay trước giờ SLD khai mạc: Vì sao, theo chương trình, không có VN phát biểu trong bất kỳ phiên họp nào? Ông Huxley trả lời do Thứ trưởng Nguyễn Chí Vịnh không đồng ý dự và phát biểu trong phiên họp hẹp. Tôi phản bác rằng Viện trưởng Viện Quan hệ quốc tế về quốc phòng của VN là người phù hợp hơn và ngang cấp với những thành viên đoàn Trung Quốc phát biểu ở track 2, vì sao IISS không chấp nhận? Đuối lý, ông Huxley nói cho qua: "Xin lỗi, tôi không muốn thảo luận vấn đề này nữa".

Họp báo kết thúc, tôi vừa trở về trung tâm báo chí thì nhận được cuộc gọi của Phó tùy viên Quốc phòng VN cho hay IISS vừa thông báo chấp nhận đại diện VN (không phải thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh) tại phiên họp hẹp.

Thục Minh

Tưởng là Tim Huxley sẽ giận tôi vì đã làm ông "mất mặt" tại họp báo. Nhưng không, vài ngày sau đó, khi thấy tôi tại một hội thảo của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS), ông đã chủ động tiến đến bắt tay và chào hỏi tôi vui vẻ.

Sang năm 2013, khi Chủ tịch IISS John Chipman đề nghị mời thêm người trẻ trong thành phần đại biểu dự SLD, Tim Huxley đã đưa tôi vào danh sách đại biểu không thuộc chính phủ (non-government delegate) của đoàn VN.

Tôi làm đại biểu SLD 3 năm liên tục 2013, 2014 và 2015, và đưa tin SLD đến năm 2018. Suốt những năm ấy, tôi có nhiều dịp trò chuyện với tướng Vịnh, không chỉ tại SLD mà còn tại các hội nghị ASEAN ở nhiều nước và những lần ông tháp tùng lãnh đạo cấp cao VN thăm Singapore hay ông dẫn đoàn sang đảo quốc sư tử đối thoại quốc phòng song phương. 

Nhờ đó mà tôi hiểu được năng lực và bản lĩnh của quốc phòng VN, về ngoại giao và đối ngoại quốc phòng, Công ước LHQ về luật Biển (UNCLOS) 1982, địa chính trị quốc tế và cả những toan tính, chiêu trò đằng sau những mối quan hệ và hành động của các bên.

Tuy nhiên, không phải người VN nào cũng có điều kiện hiểu như tôi, nên vẫn còn những góc nhìn trái chiều. Tướng Vịnh thừa nhận điều này trong cuộc phỏng vấn với tôi tại SLD 2013. "Vấn đề đặt ra cho nhà nước là phải cung cấp tối đa, đủ thông tin cho người dân", ông nói.

Trong vai trò gần như là người phát ngôn của Bộ Quốc phòng, Thứ trưởng Nguyễn Chí Vịnh luôn nỗ lực, cùng với các nhà báo trong nước và nước ngoài, để mang đến cho công chúng trong nước và cộng đồng quốc tế nhiều nhất có thể những thông tin cần thiết về quốc phòng VN.