ASEAN - Mỹ kề vai sát cánh

Đó là thông báo được Tổng thống Mỹ Barack Obama đưa ra trong cuộc hội kiến với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhằm trao đổi về quan hệ song phương Việt Nam - Mỹ bên lề Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Mỹ ngày 16.2. Tổng thống Mỹ cho biết sẽ thực hiện chuyến thăm với mong muốn tìm hiểu về đất nước, con người và văn hóa Việt Nam, đồng thời trao đổi về những biện pháp hợp tác cụ thể nhằm duy trì đà tích cực của quan hệ đối tác hợp tác toàn diện Mỹ - Việt. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định lãnh đạo và nhân dân Việt Nam chào đón Tổng thống Obama và sẽ giao cho Bộ Ngoại giao Việt Nam phối hợp với phía Mỹ chuẩn bị tốt nhất cho chuyến thăm.

Tại cuộc hội kiến kéo dài gần 40 phút, hai nhà lãnh đạo đã trao đổi về các lĩnh vực hợp tác quan trọng giữa hai nước cũng như các vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cho biết Việt Nam rất quan ngại trước tình hình Biển Đông ngày càng diễn biến phức tạp, đe dọa thực sự hòa bình, an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không do những hành động đơn phương bồi đắp quy mô lớn các đảo chiếm đóng trái phép và xây dựng trên quy mô lớn các đảo nhân tạo từ những cấu trúc nửa nổi nửa chìm, làm thay đổi nguyên trạng, kể cả việc tăng cường quân sự hóa dưới các hình thức khác nhau.

Thủ tướng đề nghị Mỹ có tiếng nói mạnh mẽ và những hành động thiết thực hơn, hiệu quả hơn để yêu cầu chấm dứt mọi hoạt động làm thay đổi nguyên trạng ở Biển Đông, đặc biệt là việc xây dựng các đảo nhân tạo với quy mô lớn, chấm dứt ngay việc quân sự hóa ở Biển Đông; tôn trọng và thực hiện nghiêm túc, đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), sớm thỏa thuận thực chất Bộ quy tắc về ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC). Tổng thống Obama khẳng định Mỹ lo ngại về tình hình Biển Đông và ủng hộ mạnh mẽ những nỗ lực ngoại giao và tiến trình pháp lý nhằm giải quyết vấn đề tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên Hiệp Quốc về luật Biển 1982 và DOC.

Cũng bên lề hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã có các cuộc tiếp xúc song phương với Tổng thống Indonesia Joko Widodo và Thủ tướng Thái Lan Prayut Chan-ocha.

Nỗ lực từ hai phía

Tối 16.2, trả lời Thanh Niên qua email xung quanh Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Mỹ, một số chuyên gia quốc tế khẳng định Nhà Trắng dưới thời Tổng thống Obama đã có nhiều nỗ lực tăng cường quan hệ với ASEAN.

Hội nghị trên là thành quả đến từ những nỗ lực của Tổng thống Obama suốt 2 nhiệm kỳ để thể chế hóa vai trò trung tâm của ASEAN đối với cấu trúc an ninh và kinh tế khu vực châu Á. Trong bối cảnh đó, hội nghị thực sự là một phần cốt lõi trong chiến lược tái cân bằng ở châu Á mà Nhà Trắng đang theo đuổi. Trong 2 ngày nghị sự, ngày đầu tiên, các nhà lãnh đạo tập trung vào vấn đề kinh tế và thương mại, làm thế nào để cả 10 nước ASEAN đều được hưởng lợi từ TPP. Ngày thứ 2, tâm điểm là vấn đề an ninh hàng hải, nổi bật là tình hình Biển Đông. Không hướng đến việc ASEAN đóng vai trò đối trọng với Trung Quốc, nhưng Nhà Trắng đã nhận ra ASEAN muốn trở thành vị trí trung tâm trong cấu trúc khu vực mới để định hình một nền tảng quy tắc để tích hợp kinh tế và an ninh châu Á trong thế kỷ 21. ASEAN muốn Mỹ tham gia góp phần định hình nên điều đó.

Nhiều nhà phân tích đã bỏ qua một thực tế rằng ASEAN có những giá trị nội tại không thể chối cãi đối với Mỹ. Họ cũng đánh giá thấp giá trị của Mỹ đối với các nước ASEAN. Washington có nền tảng lớn về đầu tư ở ASEAN, lớn hơn cả Trung Quốc và Ấn Độ cộng lại.

Mỹ và ASEAN xem nhau là đối tác chiến lược khi chia sẻ chung quan điểm về tình hình ở châu Á - Thái Bình Dương. Tất cả đều hoan nghênh sự phát triển của Trung Quốc nếu Bắc Kinh trỗi dậy hòa bình, không bắt nạt các nước láng giềng và hành động phù hợp với luật pháp quốc tế. Đã có nhiều tranh chấp được giải quyết thành công bằng cách thức hòa bình, điển hình là Indonesia và Philippines vào năm 2014 đã giải quyết thành công với nhau về tranh chấp ở vùng biển Mindanao và Celebes.

Mỹ tuy không phải là một bên tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông nhưng sẽ nỗ lực thực hiện quyền tự do hàng hải. Đây là một phần trong những quan điểm chung giữa Washington với ASEAN. Việc có chung quan điểm còn là lý do để các nước ASEAN hoan nghênh việc Mỹ tăng cường hiện diện trong khu vực.

Từ khi trở thành Tổng thống Mỹ, ông Obama đã thể hiện rõ nỗ lực thực hiện chiến lược tái cân bằng ở châu Á - Thái Bình Dương. Trong nhiều khía cạnh, điều đó là bắt buộc đối với Washington nhằm tăng cường các đối tác mới. Mỹ cũng nhận ra rằng cần phải thay đổi để lấy lại những gì đã mất dưới thời Tổng thống George W.Bush vốn sa đà quá nhiều vào Trung Đông và Afghanistan giữa lúc Trung Quốc tận dụng sự phát triển để mở rộng ảnh hưởng xuống phía nam. Vì thế, từ năm 2012, Washington đã tăng cường hiện diện trong khu vực nhằm ứng phó sự vươn mình của Trung Quốc. Tại hội nghị lần này, Tổng thống Obama chắc chắn muốn các đối tác ASEAN hiểu một vài điều. Đầu tiên là việc duy trì tự do hàng hải cực kỳ quan trọng ở Biển Đông. Thứ hai, để đảm bảo hòa bình và ổn định, các nước ASEAN cần tăng cường hợp tác, thắt chặt quan hệ để đối ngoại hiệu quả hơn.

Ngô Minh Trí
(thực hiện)