Bạn hàng lớn Trung Quốc

Sầu riêng, gạo, thanh long... bứt tốc

Ngày 8.1.2023, Chính phủ Trung Quốc quyết định mở cửa trở lại sau 3 năm chống dịch Covid-19. Trước thời điểm này, Tổng cục Hải quan đã lần lượt ký Nghị định thư cho sầu riêng, chuối, khoai lang, tổ yến của Việt Nam được xuất chính ngạch sang thị trường Trung Quốc. Ngay lập tức, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng này bứt tốc. Chỉ mới kết thúc 5 tháng mà Việt Nam đã xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc đến 477 triệu USD, chiếm đến 95% tổng trị giá xuất khẩu mặt hàng này của cả nước. Đưa kim ngạch xuất khẩu cả nước của mặt hàng này tăng đến 18 lần so với cùng kỳ năm 2022. "Có thể tin rằng ngay trong năm đầu tiên, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng trong năm 2023 có thể đạt trên 1 tỉ USD. Đây là một kỳ tích mà ít mặt hàng nào có được. Nếu tiếp tục làm tốt, con số sẽ tăng lên 1,5 - 2 tỉ USD trong năm tiếp theo", ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, phấn khởi dự báo.

CÔNG HÂN

Tính đến hiện tại, Việt Nam đã có 13 mặt hàng nông sản xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, gồm: tổ yến, khoai lang, thanh long, nhãn, chôm chôm, xoài, mít, dưa hấu, chuối, măng cụt, vải, chanh dây và sầu riêng. Đối với sầu riêng, phía các nhà vườn và doanh nghiệp Việt Nam vẫn tiếp tục hoàn thiện thủ tục để được Hải quan Trung Quốc cấp thêm mã số mới. Bên cạnh sầu riêng, các loại trái cây khác như thanh long, xoài, chuối, mít… cũng tăng trưởng mạnh. 

Số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam cho biết: Trong 5 tháng đầu năm, xuất khẩu rau quả đạt hơn 2 tỉ USD tăng 42% so với cùng kỳ năm 2022. Thị trường lớn nhất của rau quả Việt Nam vẫn là Trung Quốc đạt gần 1,3 tỉ USD tăng 78%; tỷ trọng của thị trường này tăng từ 51% lên tới 63,5%. Mỹ là nhà nhập khẩu lớn thứ 2 nhưng mới chỉ đạt 96 triệu USD giảm 12%. Tỷ trọng của Mỹ giảm từ 8% của năm trước xuống còn 4,75% trong 5 tháng đầu năm 2023. Bộ NN-PTNN Việt Nam cũng đang tiếp tục đàm phán với phía Trung Quốc cho nhiều loại nông sản khác được xuất chính ngạch vào nước này và nhiều người hy vọng các loại như dừa, bơ, dứa… cũng sẽ sớm được cấp phép.

Không chỉ rau quả mà nhiều mặt hàng nông sản khác như cà phê, cao su, hồ tiêu, hạt điều… của Việt Nam xuất vào Trung Quốc cũng đang thuận lợi nhưng nổi trội nhất vẫn là gạo. Philippines đứng đầu về tiêu thụ gạo của Việt Nam với sản lượng 1,53 triệu tấn, chiếm 42% về lượng và 40% về kim ngạch. Tiếp sau đó là thị trường Trung Quốc đạt trên 632.000 tấn, tương đương 364 triệu USD chiếm 17,5% trong tổng lượng và chiếm 19% kim ngạch. Giá xuất khẩu trung bình vào thị trường Trung Quốc đạt gần 576 USD/tấn, giá tăng 10% so với 5 tháng đầu năm 2022. Mức giá bán vào Trung Quốc cao hơn khoảng 46 USD so với giá xuất khẩu bình quân cả nước (529,4 USD/tấn); còn nếu so với giá bình quân của Philippines (504 USD/tấn) thì cao hơn 72 USD. Nguyên nhân là thị trường Trung Quốc thời gian gần đây chuộng các loại gạo chất lượng cao, gạo thơm và nếp.

Mặt hàng gạo cũng là một điển hình cho sự chuyển đổi thói quen tiêu dùng của thị trường Trung Quốc sang hướng "không còn dễ tính" và đòi hỏi cao về chất lượng. Đây cũng là điều mà các doanh nghiệp và người nông dân Việt Nam phải thích ứng.

Đào Ngọc Thạch

Nhiều tiềm năng cần tiếp tục đẩy mạnh khai thác

Bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và gia vị Việt Nam, cho biết: Trong khi lượng hàng tồn từ các năm trước khiến các nhà mua hàng từ EU, Mỹ chưa vội tham gia thị trường thì hồ tiêu xuất sang khu vực châu Á tiếp tục là điểm sáng trong 6 tháng đầu năm khi đạt 78.907 tấn, tăng 77% và chiếm 60% tổng kim ngạch xuất khẩu hồ tiêu Việt Nam. Trong đó, Trung Quốc là thị trường chính, đạt 46.169 tấn, chiếm 35% và tăng 1.669% so với cùng kỳ năm 2022. Nhờ sự mở cửa trở lại của thị trường Trung Quốc, giá hồ tiêu đã quay về mức 70.000 - 72.000 đồng/kg, cao hơn nhiều so với mốc 53.000 - 55.000 đồng/kg của cùng kỳ năm trước.

Trung Quốc cũng đang được các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản kỳ vọng rất lớn khi 2 thị trường lớn là Mỹ và EU đã sụt giảm rất mạnh đơn hàng. Tính đến hết tháng 5, xuất khẩu tất cả các mặt hàng chính đều giảm từ 13 - 34% so với cùng kỳ năm 2022. Mặt hàng chủ lực là tôm giảm mạnh nhất, các thị trường chính đều giảm từ 28 - 50%. Trong đó, Mỹ và EU là 2 thị trường giảm sâu nhất, lần lượt 44% và 49%. 

Ông Trần Anh Khoa, Tổng giám đốc Công ty TNHH Anh Khoa (Cà Mau), cho biết: Đầu năm nay trong khi hầu hết các thị trường quan trọng như Mỹ, EU đều khó khăn thì thị trường Trung Quốc vẫn còn khá tốt. Đến thời điểm này dù thị trường Trung Quốc cũng bắt đầu chững lại. Tuy nhiên, Công ty Anh Khoa vẫn xác định Trung Quốc là thị trường truyền thống và là thị trường quan trọng hàng đầu thế giới. Do đó, công ty đang tích cực tìm mọi cách để bám giữ bằng việc khai thác tối đa thế mạnh của ngành tôm Việt Nam là tôm kích cỡ lớn, đặc biệt là tôm sú nuôi tự nhiên dưới tán rừng. "Đây là loại tôm gần như thiên nhiên, có màu đỏ tươi mà người Trung Quốc rất thích, nhất là trong các dịp lễ tết. Bên cạnh đó, chúng tôi tập trung chào hàng và giới thiệu các sản phẩm giá trị gia tăng. Thực ra Trung Quốc có rất nhiều người giàu và chấp nhận chi tiêu cao miễn sao hàng chất lượng tốt", ông Khoa kỳ vọng.

Theo Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), cá cơm khô xuất khẩu sang Trung Quốc đang có sức hút lớn với mức tăng 50% trong quý 1/2023. Nhiều sản phẩm cũng tăng mạnh như tôm khô, cá chỉ vàng đông lạnh, cá hố đông lạnh... Ðây cũng là gợi ý cho việc mở rộng mặt hàng xuất khẩu để bù đắp sự sụt giảm của các mặt hàng khác. Bên cạnh đó, mặt hàng cá tra được dự báo sẽ sớm phục hồi vì giá rẻ và phù hợp với khẩu vị của người Trung Quốc. "Sự phục hồi chậm chạp của thị trường Trung Quốc không như dự báo ban đầu của nhiều doanh nghiệp nhưng cũng may mắn là không giảm sâu như thị trường Mỹ hay EU. Về lâu dài, chúng tôi vẫn xác định Trung Quốc là thị trường rộng lớn, nhiều tiềm năng cần tiếp tục đẩy mạnh khai thác. Chúng tôi cũng đã có các chương trình xúc tiến thương mại, tham gia hội chợ triển lãm ở thị trường này trong thời gian tới", ông Trương Đình Hòe, Tổng thư ký VASEP, thông tin.

Việt Nam có lợi thế cạnh tranh lớn

Mặc dù xuất khẩu tăng trưởng nhưng theo Thương vụ Việt Nam tại Trung Quốc, Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia và vùng lãnh thổ có số lượng hàng hóa nông sản, thực phẩm bị cảnh báo nhiều nhất gồm thủy sản, nước trái cây (chưa tính cà phê, sản phẩm sữa), bánh các loại. Các lỗi bị cảnh báo gồm: chất lượng, an toàn thực phẩm (sử dụng phụ gia thực phẩm vượt ngưỡng cho phép, nấm mốc, vi khuẩn gây bệnh); hồ sơ kèm theo hàng hóa (thiếu chứng nhận hàng hóa, hàng hóa không đúng với chứng nhận/chứng thư, hàng hóa chưa được phép nhập khẩu); tem nhãn bao bì hàng hóa không đáp ứng quy định, yêu cầu nhập khẩu...

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, phân tích: Trung Quốc là thị trường mênh mông, chỉ sợ mình không đủ sức làm và không làm tốt chứ bao nhiêu cũng có thể tiêu thụ hết. Là nền kinh tế đứng thứ 2 thế giới, sức tiêu thụ mạnh, dân số đông, với rất nhiều người giàu thì tiềm năng là rất lớn. 

"Việt Nam ở ngay cạnh một thị trường như vậy nhưng chúng ta mới chỉ là nước cung cấp rau quả đứng hàng thứ 3 cho Trung Quốc. Đứng trên Việt Nam là Thái Lan và đứng đầu là Chile, ở rất xa Trung Quốc. Thái Lan năm vừa rồi cũng đã đạt kim ngạch trên 8 tỉ USD trong khi Việt Nam mới chỉ có 3 - 4 tỉ USD, rất thấp. Chúng ta có thể nghĩ và đặt mục tiêu bằng chục tỉ USD", ông Nguyên nói và gợi mở, chúng ta có thể hình dung vị trí của Việt Nam với Trung Quốc cũng giống như Mexico với Mỹ. Mexico là nước cung cấp rau quả lớn nhất cho Mỹ, nhờ họ khai thác tối đa các tiềm năng và lợi thế về vị trí địa lý thuận lợi. Việt Nam có tiềm năng cũng như khả năng vươn lên vị trí thứ 2 và thậm chí là đứng đầu về nguồn cung cấp rau quả cho thị trường Trung Quốc. Cái chúng ta cần phải đầu tư là các loại giống ưu việt như sầu riêng hạt lép cơm vàng và dày, các loại khác cũng tương tự. Bên cạnh đó là quy trình sản xuất thu hoạch đạt các tiêu chuẩn an toàn, chất lượng theo đúng yêu cầu của nhà nhập khẩu.

TS Trần Hữu Hiệp, chuyên gia kinh tế, Trường đại học FPT Cần Thơ, bổ sung: Ngoài yếu tố dung lượng lớn, Trung Quốc còn là một thị trường truyền thống của nhiều loại hàng hóa Việt Nam, đặc biệt là nông lâm thủy sản. Đặc tính của những loại hàng hóa này là cần sự tươi mới và cung ứng nhanh. Do đó, Việt Nam có một lợi thế đặc biệt vì nằm liền kề ngay bên cạnh, một lợi thế mà ít nước có được. Một điểm quan trọng nữa là thói quen tiêu dùng của người Việt và người Trung Quốc gần giống nhau. Nếu người Việt Nam muốn và quyết tâm chinh phục khẩu vị người Trung Quốc thì cũng khó nước nào làm tốt hơn được. Bên cạnh đó, nhu cầu của Trung Quốc vô cùng rộng lớn và đa dạng nên dư địa rất lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam khai thác. Ví dụ, mặt hàng sầu riêng của chúng ta dù mới được phép xuất khẩu vào thị trường này nhưng tăng trưởng rất mạnh, bất chấp sự tác động về kinh tế. Vấn đề là chúng ta có sản phẩm mới, chất lượng tốt, giá cả hợp lý.

"Dù vậy, chúng ta cũng cần tỉnh táo nhìn nhận các thách thức ở thị trường này. Trước đây chúng ta có thói quen sản xuất đại trà để bán cho Trung Quốc. Nhưng hiện nay từ người tiêu dùng đến Chính phủ nước này đều thay đổi thói quen và hành vi. Người tiêu dùng thì có tiền nhiều hơn, họ có nhu cầu ăn những thứ ngon, an toàn và tốt cho sức khỏe hơn. Còn Chính phủ Trung Quốc đã xây dựng hàng rào kỹ thuật thông qua việc cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói để chỉ cho phép những hàng hóa đạt chuẩn vào thị trường của mình. Họ đã thay đổi cả chuỗi giá trị hàng hóa theo hướng hiện đại và có thể truy xuất nguồn gốc. Đòi hỏi chúng ta muốn tận dụng lợi thế và tiềm năng phải chuyển đổi sao cho "tương thích" với thị trường. Nếu không thì chúng ta vẫn sẽ thua các nước khác", ông Hiệp khuyến cáo.

Bên cạnh đó, TS Trần Hữu Hiệp cũng nhận định, qua các nghị định thư mà cơ quan chức năng hai nước đã ký để cho phép hàng hóa Việt Nam vào Trung Quốc, có thể thấy vai trò dẫn dắt, hỗ trợ của nhà nước là rất quan trọng. Để tiếp tục mở rộng và khai thác hiệu quả hơn thị trường Trung Quốc, đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục hành động, đàm phán mở rộng thị trường, ngành hàng. Bên cạnh đó, là một thị trường giàu tiềm năng nên cả thế giới đều muốn khai thác thị trường Trung Quốc, các doanh nghiệp Việt Nam muốn vào đây phải chấp nhận cạnh tranh dưới mọi góc độ về số lượng, giá cả, chất lượng...