Bảo tồn và phát huy di sản Khánh Hòa trong không gian văn hóa Chăm - Việt

Tháp Chăm - di sản sống trong đời sống cộng đồng

Sau hợp nhất, tỉnh Khánh Hòa hiện có 272 di tích được xếp hạng, gồm 3 di tích quốc gia đặc biệt, 28 di tích quốc gia và 241 di tích cấp tỉnh. Bên cạnh đó là 3 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh và 12 di sản trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Không chỉ là những con số thống kê, hệ thống di sản này đã tạo nên một không gian văn hóa đa tầng, nơi cộng đồng Chăm và người Việt cùng góp phần kiến tạo bản sắc vùng đất "xứ trầm - biển yến".

ẢNH: T.N

Trong số đó, hệ thống tháp Chăm giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa tỉnh Khánh Hòa hiện quản lý 4 cụm tháp gồm Tháp Bà Pô Nagar (di tích quốc gia đặc biệt), Tháp Pô Klong Garai và Tháp Hòa Lai (đều là di tích quốc gia đặc biệt), cùng Tháp Pô Rômê (di tích quốc gia). Đây không chỉ là những công trình kiến trúc tôn giáo cổ độc đáo, mà còn là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của cộng đồng Chăm, nơi diễn ra các lễ hội lớn như Ka tê hay Lễ hội Tháp Bà - di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo ông Hoàng Quý, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa tỉnh Khánh Hòa, việc bảo tồn hệ thống tháp Chăm phải đặt trong mối quan hệ hài hòa giữa khoa học, văn hóa và đời sống. "Di tích không chỉ dành cho nghiên cứu hay tham quan, mà còn gắn chặt với tâm linh cộng đồng. Chính đời sống tín ngưỡng đã giúp di tích tiếp tục "sống" trong dòng chảy hiện tại, chứ không chỉ tồn tại như một khối kiến trúc cổ", ông chia sẻ.

ẢNH: BÁ DUY

Nhìn từ góc độ đó, bảo tồn tháp Chăm không chỉ là tu bổ vật chất, mà còn là gìn giữ không gian văn hóa, tín ngưỡng gắn bó với cộng đồng Chăm qua nhiều thế hệ.

Kết nối di sản - tạo nên hành trình văn hóa Chăm

Một trong những định hướng lớn Trung tâm đang triển khai là xây dựng tuyến tham quan chuyên đề về văn hóa Chăm. Tuyến hành trình dự kiến bắt đầu từ Tháp Bà Pô Nagar ở Nha Trang, điểm đến trung tâm của du khách, tiếp nối theo quốc lộ đến Tháp Hòa Lai, Pô Klong Garai và Pô Rômê. Từ đây, du khách có thể kết nối tham quan Bảo tàng Khánh Hòa (cơ sở 2 tại Ninh Thuận cũ), nơi đang lưu giữ nhiều hiện vật quý liên quan văn hóa Chăm.

Đặc biệt, hai bảo vật quốc gia là tượng vua Pô Klong Garai và phù điêu Pô Rômê hiện đang được bảo quản ngay trong hệ thống di tích. Đây là những minh chứng sống động cho chiều sâu lịch sử của cộng đồng Chăm trên dải đất miền Trung.

ẢNH: BÁ DUY

Song song đó, Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa cũng sẽ phối hợp với các bảo tàng để hình thành không gian trưng bày chuyên đề về văn hóa Chăm, hướng tới xây dựng sản phẩm du lịch văn hóa có bản sắc, thu hút du khách quốc tế và giới nghiên cứu.

Tuy nhiên, khoảng cách địa lý khá lớn giữa các tháp, có nơi hơn 100 km, là thách thức khi xây dựng tour tuyến ổn định. Vì vậy, bên cạnh việc cải thiện hạ tầng, điều quan trọng hơn là phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa có chiều sâu, kết hợp nghiên cứu khoa học, giáo dục, du lịch cộng đồng và lễ hội truyền thống. Đây là cách để du khách không chỉ "đi cho biết", mà còn "đến để hiểu".

Phát huy giá trị nhưng giữ trọn sự tôn nghiêm

Tháp Bà Pô Nagar và danh thắng Hòn Chồng là những ví dụ tiêu biểu cho mô hình phát huy giá trị di sản gắn với du lịch bền vững. Các chương trình trình biểu diễn âm nhạc truyền thống, trải nghiệm văn hóa bản địa đã góp phần làm phong phú đời sống du lịch, nhưng không phá vỡ không gian tín ngưỡng vốn có.

ẢNH: BÁ DUY

Trong thời gian tới, quy hoạch tổng thể khu vực Tháp Bà sẽ tiếp tục được triển khai theo hướng phân khu chức năng rõ ràng, bổ sung không gian biểu diễn văn hóa dân tộc, đảm bảo tính chuyên nghiệp, hài hòa bản sắc truyền thống.

Đối với Tháp Hòa Lai và Pô Rômê, định hướng phát triển được triển khai thận trọng hơn. Hai tháp sẽ được quảng bá ở mức độ phù hợp, từng bước đưa vào tour tuyến tham quan song song với nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản.

Giữ gìn dòng chảy văn hóa

Giống như nhiều di tích Chăm khác tại miền Trung, hệ thống tháp Chăm ở Khánh Hòa đang đối mặt với không ít thách thức. Công tác tu bổ tháp gạch cổ đòi hỏi chuyên môn cao và nguồn lực lớn, trong khi việc tổ chức tour tuyến liên kết còn hạn chế do khoảng cách địa lý.

ẢNH: T.N

Dù vậy, những thuận lợi mới đang dần hình thành. Ý thức bảo vệ di sản của cộng đồng địa phương được nâng cao rõ rệt, tình trạng xâm hại di tích gần như không còn. Việc sáp nhập ngành văn hóa, du lịch cũng giúp công tác xây dựng sản phẩm du lịch di sản mang tính tổng thể, đồng bộ hơn. Đặc biệt, mối liên kết văn hóa, tín ngưỡng giữa cộng đồng Chăm tại Ninh Thuận (cũ) và Khánh Hòa vẫn được duy trì bền chặt, như một "mạch ngầm" văn hóa xuyên suốt qua nhiều thế kỷ.

Bảo tồn và phát huy di sản Chăm tại Khánh Hòa vì thế không chỉ là gìn giữ những công trình kiến trúc cổ, mà còn là bảo vệ một dòng chảy văn hóa độc đáo trong không gian giao thoa Chăm - Việt. Đó là nền tảng để văn hóa và du lịch địa phương phát triển bền vững trong tương lai.