Biển Đông dưới thời ông Trump

Nhiều diễn biến kịch tính đã xảy ra trong hai tuần lễ đầu của ông Donald Trump trên cương vị tổng thống Mỹ. Hàng loạt sắc lệnh hành pháp gây tranh cãi liên tiếp được ban hành khiến chính trường Mỹ trở nên vô cùng nóng bỏng. Trên mặt trận đối ngoại, tình hình hỗn loạn không kém với hàng loạt chuyện “cơm không lành, canh không ngọt” giữa Mỹ với các đồng minh và đối tác.

Tại châu Á - Thái Bình Dương, chính quyền Trump chính thức rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) trước sự thất vọng của nhiều quốc gia thành viên, trong lúc tiếp tục thể hiện thái độ đối đầu với Trung Quốc. Nhất cử nhất động của chính quyền Trump đang được lãnh đạo các nước châu Á - Thái Bình Dương cũng như giới quan sát theo dõi sát sao, bởi phản ứng của tân tổng thống Mỹ đối với Trung Quốc sẽ có ý nghĩa to lớn đối với cục diện địa chính trị và tương lai của khu vực.

Ngay trong cuộc họp báo đầu tiên ở Nhà Trắng ngày 23.1, phát ngôn viên Sean Spicer của ông Trump dường như ủng hộ quan điểm được Ngoại trưởng Rex Tillerson thể hiện trong cuộc điều trần trước đó ở Thượng viện rằng Mỹ sẽ bảo vệ lợi ích của mình ở Biển Đông và ngăn cản Trung Quốc tiếp cận các đảo nhân tạo mà nước này xây cất phi pháp. Những phát biểu này được đón nhận với sự bi quan, bởi việc ngăn cản Trung Quốc sẽ cần đến hành động quân sự hoặc thậm chí một cuộc phong tỏa hải quân, điều mà giới phân tích đánh giá là cực khó xảy ra.

Quả đúng như thế, phát biểu trong chuyến thăm Nhật Bản ngày 4.2, Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis bày tỏ thái độ tiết chế hơn khi xua tan những bàn tán về hành động quân sự lớn của Mỹ ở Biển Đông để đương đầu với các hành xử của Trung Quốc, ngay cả khi ông chỉ trích gay gắt Bắc Kinh vì đã “xé vụn lòng tin của các quốc gia trong khu vực”, theo Reuters.

“Lúc này, chúng tôi chưa thấy có nhu cầu cho các hành động quân sự kịch tính”, ông Mattis phát biểu. Tuy nhấn mạnh cần phải chú trọng vào ngoại giao, tân bộ trưởng quốc phòng Mỹ tuyên bố “quyền tự do hàng hải là vô điều kiện”, đồng thời gợi ý rằng các chiến dịch tự do hàng hải của Mỹ ở Biển Đông sẽ được tiếp tục.

Nhà báo Vishnu Som, biên tập viên quốc phòng của kênh truyền hình Ấn Độ NDTV, nhận định với Thanh Niên rằng Mỹ hiện đã triển khai một tỷ lệ lớn tài sản hải quân đến Thái Bình Dương, nên “một chuyển dịch bất thình lình của sự bố trí này dường như khó xảy ra”. “Tôi dự kiến chính quyền Mỹ hiện tại sẽ tiếp tục chính sách hiện hữu - phản đối sự bành trướng trên biển của Trung Quốc, đặc biệt ở Biển Đông, trong khi hợp tác với các đối tác khu vực nhằm bảo đảm quyền tự do đi lại trong các tuyến hàng hải quốc tế”, ông Som nói.

Mỹ sẽ giúp Nhật Bản bảo vệ Senkaku/Điếu Ngư Phát biểu trong chuyến thăm Tokyo ngày 4.2, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis cam kết sẽ ủng hộ Nhật Bản trong bất kỳ cuộc xung đột quân sự nào với Trung Quốc tại quần đảo Senkaku/Điếu Ngư tranh chấp giữa hai nước ở biển Hoa Đông. Theo AFP, ông Mattis tuyên bố rằng quần đảo này nằm trong phạm vi hiệp ước an ninh Mỹ - Nhật. “Tôi nói rõ rằng chính sách lâu đời của chúng tôi về quần đảo Senkaku vẫn như cũ - Mỹ sẽ tiếp tục công nhận sự quản lý của Nhật đối với quần đảo này”, ông Mattis nói trong một cuộc họp báo. Phát biểu của ông Mattis lập tức châm ngòi cho phản ứng gay gắt từ Bắc Kinh. Tân Hoa xã dẫn lời phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng tuyên bố: “Chúng tôi hối thúc phía Mỹ chọn thái độ có trách nhiệm, chấm dứt các phát biểu sai trái..., tránh biến vấn đề trở nên phức tạp hơn và mang lại bất ổn cho tình hình khu vực”.

Mắt xích mới

Tuy chưa phát triển được một chiến lược cố kết, song Tổng thống Trump đã gieo không ít hoài nghi với hành động chặt đứt một mắt xích quan trọng trong chiến lược tái cân bằng thời Obama bằng cách tuyên bố rút khỏi TPP chỉ vài ngày sau khi nhậm chức. Động thái này được đánh giá là một bước thụt lùi trong sự cam kết và can dự của Mỹ đối với khu vực. Tuy nhiên, một số chuyên gia tỏ ra lạc quan hơn khi cho rằng chính quyền Trump đã có sẵn những phương án lấp chỗ trống cho TPP.

Trả lời Thanh Niên, Giám đốc nghiên cứu quốc phòng tại Trung tâm vì lợi ích quốc gia (Mỹ) Harry J.Kazianis cho rằng sự rút lui của Mỹ không nhất thiết tác động đến các quốc gia Đông Nam Á tham gia hiệp định như Việt Nam và Malaysia. “Chính quyền Trump đã thể hiện rõ trước công chúng cũng như trong các cuộc đàm luận kín đáo với giới ngoại giao ở Washington rằng các thỏa thuận thương mại song phương sẽ là ưu tiên hàng đầu. Việc Nhật Bản, Đài Loan và Việt Nam sẽ nằm ở đầu danh sách trong các cuộc đàm phán về những thỏa thuận như thế dường như rõ ràng đối với tôi”, ông Kazianis nói.

Nhận định về một chiến lược của Tổng thống Trump ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương, chuyên gia này đánh giá nó sẽ bao gồm hai mũi. “Thứ nhất, kinh tế sẽ đóng vai trò lớn - đảm bảo rằng người lao động Mỹ và sức khỏe tổng thể của kinh tế Mỹ được bảo vệ. Điều này đồng nghĩa với việc xúc tiến các thỏa thuận thương mại song phương và tìm kiếm mọi cơ hội hợp tác với các đồng minh và bạn bè để không chỉ gặt hái được thương mại tự do mà còn cả thương mại công bằng. Thứ hai, đẩy lui sự hung hăng của Trung Quốc sẽ là chủ đề lớn - và chúng ta đã chứng kiến màn dạo đầu qua cuộc điện đàm táo bạo với Đài Loan và các bình luận của ông Trump. Việc Trump sẽ không cho phép Trung Quốc thống trị ở Biển Đông dường như đã rõ”, ông Kazianis nói.

Trước viễn cảnh đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc từ lĩnh vực thương mại đến quân sự, một số nước ở khu vực, đặc biệt là ở Đông Nam Á, cũng không khỏi băn khoăn về khả năng chính quyền Trump đặt các đồng minh và đối tác vào thế phải chọn lựa dứt khoát ngả về Washington hay Bắc Kinh. Trong giai đoạn cuối của chính quyền Obama, một số quốc gia Đông Nam Á như Malaysia, Philippines hay Thái Lan dường như có xu hướng xích lại gần hơn với Trung Quốc. Vì thế, có không ít lo ngại rằng với phong cách làm việc và phát ngôn “thẳng tưng” của ông Trump và các cộng sự, Washington sẽ thúc ép các đồng minh và đối tác phải chọn lựa trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc.

Về vấn đề này, ông Vishnu Som nhận xét: “Xét đến sự dịch chuyển chính sách quyết liệt mà chúng ta nhìn thấy từ Nhà Trắng, không có gì có thể loại trừ. Tuy nhiên, tất cả phụ thuộc vào việc liệu Donald Trump muốn đâm đầu vào một cuộc xung đột quân sự tiềm tàng với Trung Quốc ở Biển Đông hay muốn tiếp tục hợp tác với các đối tác khu vực trong việc gửi một tuyên bố dứt khoát rằng hoạt động xây cất các đảo nhân tạo ở khu vực là tuyệt đối không thể chấp nhận”.

Trong khi đó, chuyên gia Kazianis cho rằng không thể nào có chuyện ông Trump yêu cầu các quốc gia khác phải chọn giữa Washington và Bắc Kinh “bởi không ai được lợi từ một đòi hỏi khó khăn như thế”. “Tuy nhiên, chính quyền Mỹ phải lắng xuống trong những ngày sắp tới và tránh né hành động theo cách thô lỗ như thế - bớt các phát biểu lên gân lên cốt và tập trung vào các hành động có thể biến nước Mỹ trở thành đối tác được tìm đến nhiều nhất. Điều này là then chốt, đặc biệt sau cái chết của TPP”, ông Kazianis bình luận với Thanh Niên.