Cách ứng xử với tiền

Một trong những phát minh vĩ đại của con người là tiền. Cứ thử hình dung, không có đồng tiền, người ta cứ mãi khệ nệ ôm con cừu đi trao đổi lấy mấy chục ký ngô. Dù rằng trong quá trình tồn tại và phát huy tác dụng, đồng tiền cũng không tránh khỏi bị lời ra tiếng vào, thậm chí bị lên án kịch liệt, nhưng rốt cục, cho đến tận bây giờ, nhân loại vẫn phải cần đến nó.

Tiền là một thực thể, một thứ giá trị trong đời. Đối với con người, tiền còn là thứ thước đo, thuốc thử, một thứ giấy quỳ để đánh giá độ pH tư cách, đạo đức, nhân phẩm của mỗi ai đó. Có rất nhiều trường hợp, con người bại hoại, mất tư cách, bị chôn vùi bởi đồng tiền. Nhưng cũng không thiếu con người ánh lên vẻ đẹp, bộc lộ phẩm chất cao đẹp trước đồng tiền.

Tôi vòng vo rườm rà vậy do đọc được cái tin liên quan đến cuộc xổ số cực kỳ hoành tráng Powerball ở Mỹ. Nói hoành tráng bởi giải độc đắc lên tới hơn 1,5 tỉ USD. Tạm hình dung số tiền ấy lớn thế nào khi ta biết một căn hộ chung cư cao cấp ở ta khoảng 2 tỉ đồng, tức gần 100.000 USD. Giải độc đắc ấy tương đương 1.500 căn hộ, thứ mà phần đông người dân xứ ta cả đời mơ ước vẫn không đạt được.

Chỉ riêng việc xác định cho chính mình và người thân thái độ “không được phép ăn không ngồi rồi” ngay cả khi ngồi trên đống tiền, những con người này còn đẹp hơn mọi bài hát, lời thơ ca ngợi con người.

Báo chí cho biết, một trong 3 người trúng thưởng chia nhau giải độc đắc ấy là một nữ y tá, đã 62 tuổi. Bà làm việc tại một phòng khám đa khoa. Chồng bà hơn mấy tuổi, cũng đi làm. Ở tuổi đó, con cái đã trưởng thành, cuộc sống vật chất nhìn chung no đủ, lẽ ra họ sẽ nghỉ ngơi, hưởng thụ. Không ai có thể chê trách. Nhưng họ vẫn đi làm. Còn sức khỏe, còn làm việc, đóng góp cho xã hội. Lao động như một thú vui và cũng là trách nhiệm. Đáng lưu ý nhất là họ trúng xổ số, họ sắp có số tiền hơn nửa tỉ USD. Cứ như sự nghĩ tầm thường, phen này thì họ nghỉ việc ngay chứ tội gì mà đi làm nữa, ăn chơi thỏa thích, tung tẩy đây đó, cứ gọi là “mát trời ông địa”. Ta hãy xem họ ứng xử, thể hiện bản thân trước đồng tiền như thế nào. Theo tường thuật của hãng tin Reuters, hai vợ chồng ông bà John và Lisa Robinson (người trúng số) sống ở thành phố Munford, bang Tennessee (Mỹ) hết sức bình thản trước cục tiền từ trên trời rơi xuống này. Ông chồng bảo dù có số tiền lớn như vậy, tuần tới, ông vẫn tiếp tục công việc của mình ở một trung tâm phân phối, còn bà Lisa vợ ông cũng sẽ tiếp tục làm việc trong phòng khám như xưa nay. Ông cắt nghĩa: "Đó là tất cả những điều chúng ta phải làm trong cuộc sống. Lao động. Không được phép ăn không ngồi rồi".

Tôi thực sự kính phục cái người Mỹ này. Rõ ràng đồng tiền chính đáng ấy có thể làm thay đổi cuộc sống của họ theo hướng chất lượng sống tốt hơn nhưng lại không hề làm thay đổi, dù chỉ tí ti, quan điểm sống lành mạnh, đẹp đẽ của họ. Chỉ riêng việc xác định cho chính mình và người thân thái độ “không được phép ăn không ngồi rồi” ngay cả khi ngồi trên đống tiền, những con người này còn đẹp hơn mọi bài hát, lời thơ ca ngợi con người.

Băn khoăn liên tưởng đến chuyện xứ mình. Trong vốn liếng ngôn ngữ dân gian, chả thiếu những câu dạng “ném tiền qua cửa sổ”, “bóc ngắn cắn dài”, “vung tay quá trán”, “đại lãn chờ sung”… chỉ sự hoang phí, lười biếng của con người (tất nhiên là người mình). Nhiều khi đồng tiền kiếm được bằng đổ mồ hôi sôi nước mắt, một nắng hai sương mà cũng không biết quý, ném vào nhậu nhẹt, chơi bời, “trăm nghìn đổ một trận cười như không”. Cả gia đình, nhà trường, xã hội, bộ máy tuyên truyền lúc nào cũng nhắc nhở phải tiết kiệm, chăm làm, chi dùng hợp lý nhưng dường như người ta cứ hay quên. Chắc nhiều người còn nhớ chuyện ông cụ già ở quận 11 (TP.HCM) trúng vé số độc đắc hơn 7 tỉ đồng, vậy mà chỉ hơn năm sau số tiền ấy chẳng còn bao nhiêu, có nguy cơ tái nghèo. Ta không trách ông cụ, chỉ day dứt tại sao người xứ ta có thể lơi lỏng phẩm chất bản thân như vậy trước đồng tiền.

Nhà Phật có câu “Nhất nhật bất tác, nhất nhật bất thực” (một ngày không làm, một ngày không có ăn). Sống phải lấy sự làm việc làm lẽ sống, làm kinh nhật tụng. Chỉ những đồng tiền sinh ra từ lao động, chứ phải tiền có được do may mắn, phi pháp, mới đem lại vinh quang, phẩm giá cho con người.

Giàu như nước Mỹ, già như ông cụ người Mỹ trúng số nửa tỉ USD, mà vẫn khẳng định “không được phép ăn không ngồi rồi”, ngẫm lại mình, thấy thật thẹn thùng.