Đoạn trường hoàn thuế

Doanh nghiệp bị "ngâm" thuế trường kỳ

Tại buổi đối thoại giữa lãnh đạo TP.HCM và doanh nghiệp (DN) Hàn Quốc mới đây, ông Kwon Choon Ki, Tổng giám đốc Công ty TNHH Điện tử Samsung HCMC CE Complex (Công ty điện tử Samsung), nêu vấn đề việc hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT) trị giá 22,9 triệu USD (khoảng 582,1 tỉ đồng) từ tháng 6.2021 - 9.2024 của công ty vẫn chưa xong. Vào tháng 7.2022, Chi cục Thuế khu vực II (Cục Thuế TP.HCM trước đây) đã thực hiện việc kiểm tra trước hoàn thuế. Đến tháng 3.2024, Tổng cục Thuế và Tổng cục Hải quan (trực thuộc Bộ Tài chính) đã xem xét nhưng đến nay công ty vẫn chưa nhận được phản hồi rõ ràng về vấn đề này. Đây là lần thứ 2 Công ty điện tử Samsung đề cập việc hoàn thuế với lãnh đạo TP.HCM.

Câu chuyện hoàn thuế GTGT quá chậm đã được đề cập rất nhiều lần trong thời gian qua. Điển hình là các DN ngành cao su một thời gian dài phải gửi đơn kêu cứu đến nhiều nơi để mong được hoàn thuế GTGT sớm. Theo ông Huỳnh Tấn Thống, Giám đốc Công ty CP Huỳnh Hải Nam, trước đây hồ sơ hoàn thuế GTGT cho kỳ tháng 12.2021 - 4.2022 với số tiền 7,5 tỉ đồng, sau hơn 1,5 năm công ty mới nhận được hoàn 6,9 tỉ đồng (một số hóa đơn bị cơ quan thuế loại trừ). Sau đó, công ty tiếp tục nộp hồ sơ đề nghị hoàn thuế GTGT từ giữa năm 2022 - 8.2023 với số tiền hơn 14 tỉ đồng và cũng hơn 1 năm (đến cuối năm 2024) mới được hoàn. Hiện công ty vẫn chưa thể nộp hồ sơ hoàn thuế cho kỳ từ tháng 9.2023 - 9.2024. Ước tính số tiền thuế GTGT giai đoạn này cũng gần 10 tỉ đồng. 

"Trước đây, từ năm 2019 - 2020, mỗi năm doanh thu của DN lên cao thì số tiền thuế GTGT cần được hoàn lại (thuế GTGT đầu vào của ngành cao su là 5%) rất lớn. Thế nhưng từ năm 2021 khi hồ sơ hoàn thuế quá chậm, càng làm càng bị đọng vốn, ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh nên công ty đã chủ động giảm sản xuất. Đặc biệt trong quý đầu năm nay, công ty không thực hiện xuất khẩu mà chỉ bán nội địa vì với tình trạng hiện phải chờ đợi hoàn thuế kỳ cũ chưa được thì càng làm càng thiếu vốn", ông Thống chia sẻ.

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Ông Nguyễn Quốc Anh, Giám đốc Công ty Cao su Đức Minh, cũng rơi vào tình trạng tương tự. Cuối năm 2023, công ty "chốt" thời điểm để nộp hồ sơ hoàn thuế "nháp" cho giai đoạn 2021 - 2023 với số tiền ước tính hơn 1,7 tỉ đồng. Tuy nhiên từ đó đến nay, cơ quan thuế nhiều lần yêu cầu giải trình, chỉ ra một số hóa đơn có nghi ngờ… và công ty đều đã thực hiện bổ sung, loại bỏ các hóa đơn có cảnh báo đối tác rủi ro, nhưng vẫn chưa được cơ quan thuế chính thức nhận hồ sơ. Nếu cộng thêm số thuế GTGT phải hoàn của năm 2024 thì số tiền lên hơn 2,3 tỉ đồng.

Thậm chí từ quý 3/2024, đại diện Công ty CP Fococev Việt Nam (TP.HCM) phản ánh tại hội nghị đối thoại về thuế của Bộ Tài chính rằng công ty có 529 tỉ đồng tiền thuế chưa hoàn trong

6 năm, dù theo vị đại diện, cơ quan công an chưa tìm ra dấu hiệu hoàn thuế khống. DN đã kiện cơ quan thuế ra tòa, tòa sơ thẩm đã tuyên án, Tổng cục Thuế đã có công điện, nhưng quá trình hoàn thuế vẫn bị kéo dài. Cơ quan thuế đòi DN phải xác minh từ số seal, số bill, tên tài xế, số CCCD, do vậy DN rất khó đáp ứng. Vốn DN chỉ hơn 100 tỉ đồng nhưng tiền thuế GTGT chưa hoàn lên đến vài trăm tỉ đồng khiến DN khốn đốn...

Khổ sở vì hoàn thuế

Việc nhiều DN mòn mỏi chờ hoàn thuế là một câu chuyện dài nhiều kỳ. Việc hoàn thuế GTGT của Công ty điện tử Samsung xuất phát từ các vấn đề phát sinh khi công ty xin chuyển đổi từ loại hình DN thông thường sang DN chế xuất vào năm 2020 và được phê duyệt ngày 1.5.2021. Tháng 8.2023, lần đầu tiên lãnh đạo Công ty điện tử Samsung phản ánh sau hơn 2 năm, số tiền thuế GTGT chờ hoàn lại của DN ở thời điểm này là 44 triệu USD, tương đương khoảng 1.000 tỉ đồng (gồm 24 triệu USD cho giai đoạn trước khi chuyển đổi sang DN chế xuất và 20 triệu USD trong giai đoạn từ tháng 6.2021 - 12.2022). 

Đến cuối tháng 11.2023, Cục Thuế TP.HCM đã hoàn 550,768 tỉ đồng cho công ty. Riêng với số thuế trong giai đoạn từ 1.5.2021 về sau, theo giải thích của Cục Thuế TP.HCM, Công ty điện tử Samsung hoạt động, áp dụng chính sách thuế, hải quan theo loại hình DN chế xuất và không kê khai thuế GTGT tại cơ quan thuế TP.HCM. Do đó, việc giải quyết hoàn thuế GTGT của công ty đã nộp ở khâu nhập khẩu thuộc trường hợp tái xuất nguyên liệu, vật tư chưa qua chế biến. Tuy nhiên, để đẩy mạnh giải quyết trường hợp này, Cục Thuế TP.HCM đã có Công văn số 14222 ngày 27.11.2023 báo cáo Tổng cục Thuế và tiếp tục xin ý kiến chỉ đạo. 

Điều đáng nói là vào tháng 3.2024, Bộ Tài chính có quyết định thành lập tổ công tác xử lý hoàn thuế GTGT đối với hàng hóa xuất khẩu của Công ty điện tử Samsung. Qua tháng 4.2024, đoàn công tác gồm Tổng cục Thuế, Tổng cục Hải quan, Cục Thuế TP.HCM, Cục Hải quan TP.HCM đã làm việc tại Cục Thuế TP.HCM và trụ sở Công ty điện tử Samsung. Đoàn đã tập hợp thông tin, ý kiến các bên liên quan báo cáo Bộ Tài chính. Cục Thuế TP.HCM chờ ý kiến chỉ đạo của cơ quan cấp trên để xử lý. Thế nhưng cho đến nay, hơn 582 tỉ đồng tiền thuế vẫn chưa hoàn lại cho nhà đầu tư Hàn Quốc.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Còn ông V.B, giám đốc một DN cao su tại TP.HCM, ngao ngán khi được hỏi về tình trạng hồ sơ hoàn thuế GTGT của DN từ tháng 8.2024 đến nay vẫn chưa được giải quyết. Ông kể từ nhiều năm nay, do hồ sơ hoàn thuế khá chậm nên DN đã tự rà soát và loại ra khoảng 5 tỉ đồng được xem là có rủi ro trước khi nộp hồ sơ hoàn thuế với số tiền 45 tỉ đồng. Đến tháng 12.2024, cơ quan thuế yêu cầu bổ sung hồ sơ và đề nghị hoàn những hóa đơn chứng từ nào đã xác minh. Theo ông V.B, sở dĩ các hồ sơ hoàn thuế bị chậm của nhiều DN cao su là do phải chờ xác minh chứng từ, hóa đơn của các đối tác. Cơ quan thuế phải chuyển xác minh nội bộ lẫn nhau theo đường thư cũng đã chậm, chưa kể không phản hồi yêu cầu xác minh. Đây là quá trình mà DN không thể biết được mất bao lâu mới xong.

Ông V.B bức xúc cho rằng là DN tư nhân nên vốn cho hoạt động kinh doanh rất quan trọng. Hoàn thuế chậm, trong khi DN vẫn phải trả lãi tiền vay cho ngân hàng. Trong khi quy định hiện hành, DN được phép làm thủ tục hoàn thuế GTGT xuất khẩu khi có số thuế GTGT chưa được khấu trừ tối thiểu là 300 triệu đồng. Trong trường hợp để lại số thuế phải hoàn và phải thúc đẩy tăng doanh thu xuất khẩu mới đủ điều kiện để hoàn, lúc này công ty không còn khả năng vốn liếng để làm. Với số thuế chưa hoàn lên gần 50 tỉ đồng, DN gặp khó khăn lớn về tài chính. Đây cũng là nguyên nhân khiến ngân hàng giảm hạn mức tín dụng của DN từ 80 tỉ đồng xuống còn 40 tỉ đồng. Cũng bởi nguồn lực tài chính yếu khiến DN không thể đẩy mạnh tăng doanh số trong thời điểm hiện nay.

Về quy trình hoàn thuế, ông Nguyễn Quốc Anh nhận xét: Gian nan nhất là chờ cơ quan thuế xác minh và không có thời gian cụ thể. Mỗi lần DN hỏi thì cán bộ thuế bảo cái này chưa đúng, cái kia chưa được và đề nghị DN sửa đổi, bổ sung và bảo chờ, "từ từ". Điều đó khiến DN bị ngâm vốn trong khi vẫn phải đi vay ngân hàng để hoạt động. Ông Quốc Anh nhấn mạnh: Trong hoạt động, hầu hết DN luôn xoay vòng vốn và đa số phải vay thêm ngân hàng. Số tiền thuế GTGT quá lâu không được hoàn lại gây khó khăn cho DN, ảnh hưởng đến hoạt động rất lớn.

Một DN thép xin được giấu tên phản ánh có hồ sơ hoàn thuế bị "ngâm" lâu do nguyên liệu đầu vào của công ty là phế liệu, thuộc diện rủi ro nên bị kiểm tra trước khi hoàn thuế. Tại thời điểm có phát sinh hoạt động mua bán phế liệu, tất cả hồ sơ, thủ tục đều đúng theo quy định hoàn thuế, giải trình được hoạt động phát sinh cũng như khi bản thân kiểm tra hóa đơn đầu vào của các đơn vị cung cấp đều đang hoạt động. Nhưng đến thời điểm hoàn thuế, cục thuế địa phương kiểm tra mới phát hiện các DN đầu vào ngưng hoạt động và đang chờ làm thủ tục phá sản, giải thể. Điều này dẫn đến nghi ngờ về tính hợp pháp của hóa đơn. "Cục thuế nói không xác minh được, không liên hệ để xác minh được những đơn vị cung cấp cho công ty chúng tôi, dẫn tới các hóa đơn đầu vào này số tiền rất lớn nhưng vẫn bị treo lại, không giải quyết hoàn và cứ thế hồ sơ kéo dài từ năm này qua năm khác", vị này bức xúc.

Ảnh hưởng môi trường kinh doanh, đầu tư

Luật sư Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, nói thẳng ông không hiểu vì sao câu chuyện chậm hoàn thuế tại Công ty điện tử Samsung đã được phản ánh lên UBND TP.HCM, cơ quan thuế, hải quan, Bộ Tài chính… từ nhiều năm nay nhưng vẫn chưa giải quyết xong. Công văn đi, công văn lại, tổ chức đoàn công tác làm việc từ mấy năm trước nhưng đến nay DN vẫn phải đưa ra đối thoại. Ở đây, nếu đã xác định đúng đối tượng được hoàn, đúng số thuế GTGT được hoàn thì Bộ Tài chính giải quyết vấn đề nội bộ của mình, cơ quan nào thực hiện hoàn thuế cho DN. Việc chậm hoàn thuế kéo dài qua năm thứ 4 sẽ tác động đến môi trường đầu tư rất nhiều. Thực tế đã có hiện tượng các DN dịch chuyển đầu tư từ tỉnh thành này sang tỉnh thành khác khi việc hoàn thuế thông thoáng hơn dù vẫn áp dụng chung quy định.

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

TS Nguyễn Ngọc Tú, Trường ĐH Kinh doanh và công nghệ Hà Nội, nhận định việc hoàn thuế GTGT gần như chậm "truyền thống", kéo dài nhiều năm nay. Nguyên nhân do văn bản về hoàn thuế cứ dích dắc gây khó dễ. Quy định luật thì "êm ái" là DN được hoàn thuế sau 40 ngày, nếu chậm hoàn thì trả lãi. Thế nhưng từ nghị định xuống thông tư và đặc biệt hơn là cả công văn đều khiến việc thực hiện kéo dài. Thêm vào đó, có nhiều tình trạng gian lận, mua bán khống khiến cơ quan thuế không kiểm tra, đối chiếu được nên bị áp lực. Hay có những vụ gian lận hoàn thuế GTGT bị khởi tố hình sự cũng khiến tâm lý cán bộ thuế sợ hơn khi thực hiện các hồ sơ hoàn thuế sau này. Đáng nói, hồ sơ hoàn thuế chậm nhưng không có chế tài cán bộ thuế nên họ cứ từ từ đối chiếu, xác minh và từ đó dẫn đến hồ sơ lâu, có khi còn bế tắc và vẫn cứ để đó. Việc chậm hoàn thuế này không chỉ ảnh hưởng chính DN mà còn với môi trường đầu tư của VN, nhất là với các DN nước ngoài như Samsung.

"Với 582 tỉ đồng tiền thuế chưa hoàn nhiều năm qua, chỉ tính riêng mỗi năm thì tiền lãi cũng cả chục tỉ đồng. DN nước ngoài cũng sẽ cân nhắc việc mở rộng đầu tư hay không khi 10% tiền thuế không được hoàn trong thời gian dài. Cái mất lớn nhất ở đây là niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài, họ không biết sai cái gì, và khi nào được giải quyết", ông Nguyễn Ngọc Tú nói.

Đồng quan điểm, TS Nguyễn Đức Độ, Phó viện trưởng Viện Kinh tế tài chính (Học viện Tài chính), cho rằng việc chậm hoàn thuế GTGT cho các DN trong nước và nước ngoài sẽ ảnh hưởng không tốt đến môi trường đầu tư của VN. Việc kiểm tra, xác minh hồ sơ hoàn thuế nên được đẩy sớm hơn theo tinh thần tạo điều kiện tốt nhất cho DN. Với sự phát triển của công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), ngành thuế có thể sàng lọc, phát hiện sớm các trường hợp nghi ngờ thì mới kiểm tra kỹ. 

Còn đối với những công ty đã có thời gian hoạt động lâu, quá trình tuân thủ quy định về thuế đúng thì nên thực hiện sớm việc hoàn thuế. Trong hoạt động, tỷ lệ rủi ro của bất kỳ lĩnh vực nào cũng có thể có, với việc hoàn thuế GTGT cũng vậy, khó để tránh một vài trường hợp có thể có gian lận để hoàn thuế GTGT. Nhưng nếu để làm đúng mà kéo dài, ảnh hưởng đến hoạt động của DN thì đó cũng là chi phí của nền kinh tế nói chung. Đồng thời theo tinh thần mà Tổng Bí thư Tô Lâm và Chính phủ đã yêu cầu thì các thủ tục hành chính liên quan về hoàn thuế cũng cần được xem xét để cắt giảm, cải thiện quá trình hoàn thuế cho DN.