Giải mã bệnh X

Thảm họa tiềm ẩn

Tại hội nghị thường niên của Diễn đàn kinh tế thế giới vừa qua ở Davos (Thụy Sĩ), các chuyên gia y tế và các nhà lãnh đạo thế giới đã gióng hồi chuông cảnh báo về việc chuẩn bị ứng phó một căn bệnh mới gọi là bệnh X. Theo tờ USA Today, bệnh X là thuật ngữ được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) sử dụng từ năm 2018 để chỉ một loại bệnh lạ, nguy hiểm trong tương lai, có thể gây ra một đại dịch quốc tế nghiêm trọng. Khi đó, WHO đưa bệnh X vào danh sách các loại bệnh cần được đầu tư nghiên cứu, phát triển phương pháp ứng phó. Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus cho rằng Covid-19 chính là bệnh X gần nhất xảy ra, đồng thời kêu gọi thế giới chuẩn bị ứng phó một thảm họa kế tiếp. "Nó đã xảy ra nhiều lần trong lịch sử và có thể lặp lại", ông Tedros cảnh báo.

REUTERS

Không ai dự đoán được bệnh X kế tiếp là bệnh gì và khi nào nó xuất hiện. Theo giới chuyên gia, nhóm vi rút Corona từ lâu được xem là có tiềm năng sản sinh mầm bệnh mới gây ra đại dịch. Trước khi vi rút Corona chủng mới (SARS-CoV-2) xuất hiện và gây đại dịch Covid-19, các dòng vi rút Corona khác đã tạo ra những dịch bệnh nguy hiểm là Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) và Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS). Tương tự, các dòng vi rút cúm đã gây ra nhiều đại dịch trong quá khứ như đại dịch cúm năm 1918 ước tính khiến 50 triệu người thiệt mạng, theo tài liệu của Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC). Hay gần đây, một dòng vi rút cúm gà đang lây lan nhiều nơi và lan từ chim sang thú có vú, giết chết 17.000 con hải tượng tại Argentina vào tháng 10.2023, theo tạp chí NewScientist.

Những mầm bệnh như Ebola, vốn gây ra xuất huyết nặng, hoặc vi rút Zika, khiến trẻ sinh ra bị teo nhỏ đầu, cũng có tiềm năng trở thành bệnh X mới. Theo tiến sĩ Amesh Adalja tại Trung tâm Johns Hopkins về an ninh y tế (Mỹ), một mầm bệnh chết chóc như bệnh X có thể đã lây lan trong các loài động vật và chỉ chờ cơ hội lây sang con người. "Có thể là từ loài dơi như Covid-19, hoặc cũng có thể là cúm gà hay một số loài động vật khác. Có những chủng vi rút có tỷ lệ tử vong rất cao có thể phát triển năng lực để lây nhiễm hiệu quả từ người sang người", ông Adalja nói với Đài CBS News.

Bài học từ Covid-19

Thời kỳ Covid-19 rất khắc nghiệt nhưng cũng tạo ra điều kiện để thế giới ngăn chặn bệnh X trong tương lai khi giúp thúc đẩy việc phát triển các thiết kế vắc xin mới, gồm những loại có thể được tái điều chỉnh nhanh chóng nhằm đối phó mầm bệnh mới. Theo Tổng giám đốc WHO, các nước cần xây dựng hệ thống cảnh báo sớm bệnh mới tốt hơn, gia tăng sức chống chịu của dịch vụ y tế trước tình trạng nhu cầu chữa bệnh tăng đột biến. "Khi các bệnh viện bị quá tải vì Covid-19, chúng ta đã mất nhiều người vì không thể kiểm soát tình trạng của họ, không đủ không gian, không đủ ô xy", ông Tedros nói.

REUTERS

Ông cho hay WHO đã hợp tác cùng những tổ chức toàn cầu khác triển khai các sáng kiến để chuẩn bị cho đại dịch kế tiếp. Theo đó, các tổ chức đã thành lập quỹ đại dịch để hỗ trợ tài nguyên cho các nước, lập trung tâm chuyển giao công nghệ vắc xin mRNA nhằm đảm bảo sự công bằng về vắc xin cho các nước thu nhập thấp, thiết lập trung tâm theo dõi dịch bệnh để cải thiện việc hợp tác giám sát giữa các nước.

Trong khi đó, ông Michel Demare, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty AstraZeneca, cảnh báo rằng nhiều nước đang không phân bổ đủ nguồn lực cho việc chuẩn bị hệ thống y tế. Theo ông, vấn đề không phải là chi tiền nhiều hơn mà là chi tiêu thông minh hơn. Ông cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc chia sẻ dữ liệu minh bạch giữa các nước, đồng thời đề xuất lập các thư viện quốc tế về các loại bệnh và vắc xin.