Hải quân Nga tinh gọn lực lượng thời hậu Liên Xô

Cuối Chiến tranh lạnh, hải quân Liên Xô được đánh giá là lực lượng có khả năng hoạt động toàn cầu với khoảng 650 chiến hạm vào năm 1990. Trong số đó gồm có 7 tàu sân bay, 73 tàu tuần dương và khu trục, cùng 260 tàu ngầm, dù một phần trong số đó chỉ được “đếm cho có” vì không còn khả năng chiến đấu, theo Business Insider.

Sau khi Liên Xô tan rã, Nga kế thừa phần lớn hạm đội này nhưng không thể vận hành tất cả. Những tàu lớn, tân tiến được giữ lại và khoảng 70% số tàu bị loại bỏ. Thời gian sau đó là giai đoạn xuống cấp với một loạt tai nạn xảy ra. Năm 2000, tàu ngầm hạt nhân Kursk bị nổ và chìm, làm 118 thủy thủ thiệt mạng. Năm 2016, tàu sân bay Đô đốc Kuznetsov gặp trục trặc khiến 2 máy bay rơi xuống biển. Trong quá trình tân trang, tàu này tiếp tục gặp tai nạn và đến nay chưa thể hoạt động.

Tàu chiến còn sót lại từ thời Liên Xô tại một cảng ở Nga năm 1993 AFP

Tuy nhiên, Nga đã đầu tư nhiều vào hải quân trong 2 thập niên qua và đã đạt được những tiến bộ lớn. Hải quân Nga hiện có khoảng 360 tàu các loại. Các tàu tuần dương và khu trục cỡ lớn dần được thay bằng các tàu hộ tống cỡ nhỏ.

Các tàu hộ tống lớp Karakurt (độ choán nước 800 tấn) hay lớp Stereguschiy (độ choán nước 2.500 tấn) được sử dụng để hỗ trợ các tàu lớn hơn như lớp Đô đốc Gorshkov (5.400 tấn) hay lớp Đô đốc Grigorovich (4.000 tấn). Những tàu chiến này có kích cỡ nhỏ hơn và lượng vũ khí ít hơn tàu của NATO nhưng công nghệ mới là điểm ưu thế. Bên cạnh đó, việc được trang bị tên lửa hành trình Kalibr cũng giúp các tàu này trở thành lực lượng đáng gờm. Tên lửa Kalibr có thể so sánh với tên lửa Tomahawk của Mỹ khi có đầu đạn 450kg và tầm bắn từ 1.500 - 2.500 km. Tên lửa này có thể được triển khai trên tàu nổi và tàu ngầm, dùng để tấn công mục tiêu trên bộ hoặc chống hạm.

Tàu chiến Nga phóng tên lửa hành trình Kalibr Bộ Quốc phòng Nga

Giờ đây, hải quân Nga trở thành lực lượng gần bờ với các tàu chiến nhỏ gọn nhưng có khả năng tấn công tầm xa. Cố vấn Mark Cancian của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế cho biết về cơ bản, Nga đang xây dựng đội tàu chiến và tàu ngầm nhỏ, chủ yếu nhằm bảo vệ lãnh thổ nhưng vẫn giữ khả năng triển khai ra nước ngoài. “Các tàu này có thể ở trong biển Caspi nhưng vẫn bắn trúng các mục tiêu tại châu Âu và phần nhiều trong số này có kích thước nhỏ nên không khó để sản xuất và giá thành cũng không đắt”, nhà khoa học Jeffrey Edmonds thuộc Trung tâm Phân tích hải quân nói với Business Insider.

Ngày nay, lực lượng tàu ngầm của Nga vẫn đóng vai trò quan trọng như thời Liên Xô. Nga hiện có 59 tàu ngầm, trong đó có 12 tàu ngầm hạt nhân phóng tên lửa đạn đạo (SSBN) và 9 tàu ngầm hạt nhân mang tên lửa hành trình (SSGN). Trong tương lai, hải quân Nga sẽ chủ yếu dựa vào các tàu SSBN lớp Borei và các tàu SSGN lớp Yasen đang dần được đóng mới. Tàu Borei có 6 ống phóng ngư lôi và mang theo 16 tên lửa đạn đạo Bulava RSM-56. Mỗi tên lửa mang theo 6 - 10 đầu đạn hạt nhân có sức công phá 150 kiloton (gấp 10 lần quả bom hạt nhân Mỹ thả xuống Hiroshima) và có tầm bắn 8.000 km.

Tàu ngầm hạt nhân lớp Borei Bộ Quốc phòng Nga

Tàu Yasen có 10 ống phóng ngư lôi và 8 ống phóng tên lửa thẳng đứng với 32 quả tên lửa Kalibr hoặc 24 quả tên lửa chống hạm P-800 Oniks. Đặc biệt, lớp tàu này được cho là chạy êm và đã chứng minh khả năng “tàng hình” trước các hệ thống dò tìm của NATO. Hiện nay có 4 tàu lớp Borei và 1 tàu lớp Yasen đã được biên chế và mục tiêu của Nga là có 10 chiếc Borei cùng ít nhất 9 chiếc Yasen vào năm 2030.

Ngoài việc trang bị tên lửa Kalibr cho toàn bộ tàu chiến, hải quân Nga cũng lên kế hoạch đưa tên lửa bội siêu thanh Zircon vào kho vũ khí của các tàu nổi và tàu ngầm. Tên lửa Zircon đang được thử nghiệm, có khả năng đạt vận tốc Mach 8 (tương đương 9.800 km/giờ), sẽ giúp gia tăng đáng kể sức mạnh cho các tàu chiến.

Tàu hộ tống Đô đốc Groshkov phóng tên lửa bội siêu thanh Zircon Bộ Quốc phòng Nga

Giới quan sát nhận định từ sau giai đoạn suy yếu, hải quân Nga đang dần tái cải tổ hạm đội, ưu tiên chất lượng thay vì số lượng. Tuy không đạt tầm vóc như hải quân Liên Xô nhưng những phát triển gần đây đã giúp hạm đội Nga không còn xuống cấp như thời thập niên 1990.