Sau này, trong chuyến thăm Việt Nam vào năm 2000, Tổng thống Mỹ Bill Clinton tại buổi nói chuyện với các sinh viên Đại học Quốc gia Hà Nội còn nhắc đến chi tiết thú vị này. Câu chuyện đã được tác giả Lê Nguyễn tiết lộ trong cuốn Xã hội Việt Nam thời Lê - Nguyễn (Dtbooks và NXB Hồng Đức) vừa ấn hành, rằng: “Thomas Jefferson, vị tổng thống thứ ba của Hiệp chủng quốc Hoa Kỳ, khi còn là một đặc sứ, đã toan tính đưa các giống lúa châu Á về trồng ở trang trại của ông tại bang Virginia. Trong thời gian công tác ở Paris (Pháp), giữa năm 1787, Jefferson có dịp tiếp xúc với phái bộ Đại Việt đang chờ ký Thỏa ước Versailles (ngày 28.11.1787) với triều đình Pháp và được hứa khi về đến Gia Định, phái bộ sẽ gửi thóc giống sang cho ông”.
Thomas Jefferson - vị tổng thống thứ ba của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ từng nuôi ý định đưa các giống lúa vùng cao Đại Việt vượt biên giới sang Mỹ Ảnh: T.L |
Được biết, khi còn làm Đặc sứ Mỹ tại Pháp (1785-1789), ông Thomas Jefferson có một đam mê kỳ lạ, đó là tìm hiểu các giống lúa nhiệt đới của phương Đông để đưa về trồng trên đất Mỹ, thay thế những giống lúa nước đã thoái hóa, nhằm cải thiện đời sống của những người nô lệ đang lao động khổ nhọc ở khắp nơi . Một ngày nọ ông bất ngờ tìm thấy trong tập sách Voyages d’un Philosophe (Hành trình của một nhà hiền triết) viết về chuyến đi của Pierre Poivre (1719-1786), một thương nhân làm việc cho công ty Đông Ấn (Compagnie Française des Indes Orientales), đến xứ Đàng Trong của Đại Việt năm 1749, thời chúa Võ vương Nguyễn Phúc Khoát.
Tác giả Lê Nguyễn kể lại:“Trong chuyến đi này, Poivre chuyển đến chúa Nguyễn một văn thư của công ty Đông Ấn xin cho các thương nhân Pháp được phép buôn bán ở Đàng Trong, đồng thời đề nghị hai bên ký kết một thương ước. Pierre Poivre vốn là một nhà buôn tinh ranh và xảo quyệt. Ông ta khảo sát tình hình Đàng Trong lúc bấy giờ và đề nghị được đổi những đồng tiền Mễ Tây Cơ mang theo lấy những tiền bằng đồng vừa bị chính quyền Đại Việt thải ra để thay bằng những đồng tiền đúc bằng hợp kim xấu. Vụ đổi chác này dẫn đến một mâu thuẫn quyền lợi giữa Poivre và Trương Phúc Loan, cậu của Võ vương Nguyễn Phúc Khoát, đang giữ chức Ngoại Tả, một trong “tứ trụ” ở phủ chúa. Mâu thuẫn nặng đến mức Poivre bỏ ngang việc trao đổi tiền, xuống tàu rời Faifo về Pháp ngày 10.2.1750".
Và dù quyển Voyages d’un Philosophe không phải là một tác phẩm hoàn chỉnh của Pierre Poivre. Khi về đến Pháp, ông ta chỉ ghi chép một số việc trong chuyến đi Đại Việt và gửi cho Viện Hàn lâm Lyon. Trong du ký của mình, thương nhân này đã giới thiệu với chính quyền các thuộc địa các loại hạt nhục đậu khấu, đinh hương và nhiều chủng loại thảo mộc khác. Nội dung cuốn sách có phản ánh nhiều chuyện nhưng ấn tượng và hấp dẫn nhất đối với Thomas Jefferson là phần Poivre miêu tả giống lúa vùng cao của Đại Việt.
Sách đã dẫn viết tiếp: “Người Đàng Trong trồng 6 loại lúa, lúa hạt nhỏ, dài và trong suốt, đây là loại ngon nhất và người ta dành cho người bệnh ăn. Loại lúa to có hạt hình tròn. Lúa gạo đỏ có hạt phủ một lớp da màu đỏ nhạt, bám chắc đến nỗi khó tách chúng ra được. Cả ba loại lúa hạt này được người dân dùng để tự nuôi sống và có rất nhiều. Chúng đòi hỏi phải có nước và đất trồng chúng phải ngập nước. Cuối cùng, họ trồng hai loại lúa khô khác, có nghĩa là chúng tăng trưởng trong đất khô cằn, và cũng như lúa mì của chúng ta, chúng không đòi hỏi một thứ nước nào ngoài nước mưa…” .
Bằng nhiều tài liệu có được, tác giả Lê Nguyễn hé lộ: “Sau khi đọc Poivre, Jefferson đã viết thư cho William Drayton, chủ tịch một hội cải tiến nông nghiệp ở bang South Carolina: 'Lúa khô của Đàng Trong nổi tiếng là trắng nhất, vị ngon nhất và năng suất cao nhất… Tôi sẽ cố gắng kiếm được một ít để mang từ Đàng Trong về'. Nhận xét này của ông được nhiều người chia sẻ và ông tự thấy có trách nhiệm gây dựng một kho hạt giống lúa để thay thế dần các cây lương thực đang trồng".
Người Đàng Trong qua tranh vẽ ngày xưa Ảnh: T.L |
Trong số những người mà Jefferson đưa vào danh sách cần tiếp xúc ngày đó, có một nhà khoa học Anh, một nhà hiền triết người Pháp, một thuyền trưởng người Mỹ và một ông hoàng phương Đông. Người ta có thể suy đoán nhà hiền triết người Pháp mà Jefferson cần tiếp xúc là Pierre Poivre, tác giả những du ký hấp dẫn mà ông đã có dịp đọc tới. Còn ông hoàng phương Đông trong danh sách tiếp xúc của Jefferson chính là Hoàng tử Cảnh, người được chúa Nguyễn Ánh cho đi theo giám mục Bá Đa Lộc làm con tin để thương thuyết với triều đình nước Pháp về những vấn đề có lợi cho cả hai phía. Cuối năm 1789, Jefferson được Tổng thống Mỹ George Washington cử làm Bộ trưởng Ngoại giao rồi hơn 10 năm sau, trở thành vị tổng thống thứ ba của Mỹ (1801-1809).
Dù bận rộn “trăm công ngàn việc” trong quãng thời gian làm ngoại trưởng, ông Jefferson vẫn tiếp tục nuôi ý định tìm và phổ biến các giống lúa vùng cao cho một số bang của Mỹ trồng thay thế nhiều chủng loại nông sản của Mỹ đã thoái hóa. "Trong lịch sử nước ta, có lẽ cuộc hội kiến giữa Jefferson và Hoàng tử Cảnh của Đại Việt vào năm 1787 là cuộc gặp gỡ Việt-Mỹ đầu tiên trong lịch sử quan hệ giữa hai nước, tiếc rằng tình hình rối ren trong nước lúc bấy giờ và sự cách trở về địa lý đã không cho phép phía Đại Việt thực hiện lời hứa, để cuối cùng Tổng thống Mỹ Bill Clinton phải nhắc lại một mong muốn... dang dở của vị Tổng thống Mỹ 220 năm trước".
Bình luận (0)