Làm metro ở Việt Nam, mỗi dự án phải trình qua 52 bước

Thiếu gần 50% vốn làm metro 

Trình bày tổng quan về quy hoạch mạng lưới metro của TP.HCM, ông Bùi Xuân Nguyện cho biết ở Việt Nam, đường sắt đô thị được xếp vào phân khúc các dự án quan trọng quốc gia. Theo quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2013, TP.HCM sẽ xây dựng 8 tuyến metro xuyên tâm và vành khuyên nối các trung tâm chính của thành phố; 1 tuyến xe điện mặt đất cùng 2 tuyến monorail. Tổng chiều dài 219,6 km.

Hiện nay, tuyến metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) và tuyến số 2 - giai đoạn 1 (Bến Thành - Tham Lương) đang thực hiện, tuyến số 5 - giai đoạn 1 (ngã tư Bảy Hiền – cầu Sài Gòn) đã có nhà tài trợ đăng ký vốn. Để hoàn thiện mạng lưới đường sắt đô thị theo quy hoạch như trên, TP.HCM cần tổng vốn 25,894 tỉ USD. Tuy nhiên, nguồn vốn chủ yếu đến từ đầu tư công và vốn vay ODA hiện đang có nhiều hạn chế.

Tính đến hiện tại, theo thống kê của MAUR, nguồn vốn huy động theo hình thức đầu tư theo kênh ODA cho các dự án đầu tư xây dựng đường sắt đô thị tại TP.HCM là khoảng 6,544 tỉ USD, đạt khoảng 23% so với tổng mức đầu tư dự phòng. Tổng số vốn huy động từ nguồn ODA giai đoạn 2016 - 2020 giảm 51% so với giai đoạn 2011 - 2015 và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong giai đoạn 2021 - 2025. Mặt khác, Việt Nam đã "tốt nghiệp" sử dụng vốn vay ODA với lãi suất ưu đãi của Ngân hàng Thế giới (quỹ IDA) vào năm 2017 và Ngân hàng Châu Á (quỹ ADF) vào năm 2019. Chưa kể, các nguồn vay ODA song phương luôn đi kèm yêu cầu ràng buộc về xuất xứ hàng hoá cũng như tỉ lệ tham gia (thậm chí độc quyền cung cấp) dịch vụ về tư vấn, triển khai dự án. 

Trong khi đó, Quốc hội xác định tổng mục vốn trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 là 2.870 tỉ đồng. Tuy nhiên thống kê thực tế trên hệ thống thông tin quốc gia cho thấy nhu cầu phát triển hạ tầng giai đoạn này lên tới 3.900 tỉ đồng. Trong đó, TP.HCM là trung tâm kinh tế quan trọng bậc nhất không chỉ của khu vực phía nam mà còn của cả nước. Tổng kinh phí cho dự án đầu tư trọng điểm phát triển cơ sở hạ tầng của thành phố dự kiến là 245.000 tỉ đồng cho giai đoạn 2022 - 2025. Xây dựng hạ tầng metro ước tính cần 103.000 tỉ đồng, chiếm khoảng 45% nhưng ngân sách được phê duyệt hàng năm cho các dự án hạ tầng nội đô chỉ khoảng 30.000 tỉ đồng. 

"Nhìn chung, ngân sách chỉ đáp ứng khoảng 50% nhu cầu để đạt mục tiêu xây dựng hạ tầng nói chung và hạ tầng TP.HCM nói riêng giai đoạn 2021 – 2025. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu đầu tư các dự án đường sắt đô thị theo hợp đồng đối tác công - tư (PPP) là rất cần thiết" - ông Bùi Xuân Nguyện khẳng định.

TRUNG DUNG

"Cửa ải" 52 bước đầu tư

Mặc dù xác định PPP là hướng đi tất yếu, song, hướng dẫn chuẩn bị dự án đầu tư xây dựng đường sắt đô thị theo hình thức hợp tác trên mà ông Bùi Xuân Nguyện trình bày cho thấy một hàng rào thủ tục khá khó khăn.

Cụ thể, trong trường hợp nhà đầu tư chủ động đề xuất thực hiện dự án, quy trình thực hiện gồm 52 bước, chia thành 4 giai đoạn. Trong đó, giai đoạn 1 là chấp thuận nhà đầu tư thực hiện lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi gồm 7 bước; giai đoạn 2 - để phê duyệt được chủ trương đầu tư cần 6 bước; giai đoạn 3 - lấy được phê duyệt dự án của Chính phủ sẽ đi qua 7 bước và giai đoạn cuối cùng - lựa chọn nhà đầu tư sẽ có 32 bước.

Trường hợp chủ đầu tư đề xuất và thực hiện nghiên cứu báo cáo tiền khả thi, sau đó lập kế hoạch khảo sát, kêu gọi nhà đầu tư tham gia sẽ rút ngắn các bước tiếp xúc nhà đầu tư, còn 48 bước. Các bước để phê duyệt chủ trương đầu tư, phê duyệt dự án và lựa chọn nhà đầu tư giống như trường hợp 1.

Phát biểu tại hội thảo, Phó chủ tịch UBND TP.HCM Bùi Xuân Cường cho biết TP.HCM đã trình nhiều nội dung quan trọng trong dự thảo Nghị quyết thay thế Nghị quyết số 54 của Quốc hội về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM, đang chờ thông qua tại kỳ họp Quốc hội tới. Trong đó có nhiều kiến nghị về cơ chế, chính sách phát triển hạ tầng giao thông, thí điểm mô hình TOD gắn với quy hoạch đô thị vùng phụ cận các nhà ga thuộc tuyến đường sắt đô thị.

Thông qua hội thảo, TP.HCM muốn học hỏi kinh nghiệm thực hiện từ phía Nhật Bản nhằm định hình rõ hơn phương thức, cách làm của cấp chính quyền, cơ quan chủ quản cũng như các bên liên quan về thực hiện thí điểm chính sách, cơ chế đặc thù để đẩy nhanh tiến độ triển khai hệ thống đường sắt đô thị ở TP.HCM.

"Nhật Bản là quốc gia có bề dày kinh nghiệm trong lĩnh vực phát triển đường sắt đô thị. Qua các thảo luận về khả năng áp dụng TOD và PPP, những kinh nghiệm từ Nhật Bản về các vấn đề pháp lý trong công tác quy hoạch, chia sẻ lợi ích và trách nhiệm của các dự án xung quanh các nhà ga... sẽ là cơ sở và là bài học cho chính quyền TP.HCM triển khai trên thực tế" - ông Bùi Xuân Cường nhấn mạnh.