Làm sao để AI không xói mòn tư duy và sáng tạo của học sinh?

ẢNH: NGỌC LONG

Bộ GD-ĐT, Sở GD-ĐT TP.HCM phối hợp Kenan Foundation Asia tại Việt Nam hôm 29.12 tổ chức hội trại sáng tạo STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học) cho hơn 200 giáo viên, học sinh các trường THCS trên địa bàn TP.HCM. Tại đây, học sinh tham gia cuộc thi sáng chế phương tiện vận hành bằng năng lượng mặt trời hoặc trình bày giải pháp làm sạch nguồn nước để trau dồi kiến thức về phát triển bền vững.

Thử thách khi AI "phủ sóng" giáo dục

Là thành viên tổ ban giám khảo, bà Đinh Kim Phượng, quyền Giám đốc Kenan Foundation Asia tại Việt Nam, bật mí rằng một điểm khác biệt ở hội trại lần này là sự phổ biến của các công cụ AI. Bà Phượng kể các em dùng AI để tìm ý tưởng thiết kế hay câu trả lời cho những vấn đề được đặt ra. "Đó là lý do chúng tôi có thêm phần hỏi đáp học sinh có dùng AI không với mức độ thế nào, hiệu quả ra sao", bà nói và cho hay đây là điểm khác với mọi năm.

Một điểm khác được bà Phượng chỉ ra là Bộ GD-ĐT chuẩn bị thí điểm dạy AI ngay từ tiểu học nhưng thực tế trước đó nhiều học sinh đã quen thuộc với các công cụ AI. Điều này dẫn đến việc các em còn dùng theo bản năng, chưa hình thành ý thức trách nhiệm, đạo đức khi đưa AI vào bài làm như không khai báo có dùng AI hay chưa kiểm chứng thông tin AI cung cấp..., yêu cầu thầy cô phải được tập huấn để biết cách giảng dạy phù hợp.

Chưa kể, học sinh còn tìm tới AI để nhờ hỗ trợ viết các báo cáo khoa học hoặc trả lời những câu hỏi, đôi khi nhận về đáp án mà chính các em không hiểu nhưng vẫn nộp cho giáo viên, theo cô Lê Thị Thảo, giáo viên khoa học tự nhiên ở Trường THCS Bình Chiểu. Để hạn chế vấn đề này, cô Thảo nói phải thực hiện hai thao tác, một là gợi ý các em nên dùng AI ra sao trước khi bắt đầu tiết học, hai là kiểm tra yếu tố AI trong bài làm học sinh đã nộp.

ẢNH: NGỌC LONG

"Theo tôi, học sinh nên cung cấp kiến thức sẵn có của mình cho AI để nó trình bày lại, chứ không nên tìm kiếm mọi thứ mới ở đây. Ngoài ra, các em phải có sự chọn lọc, đánh giá dựa trên kiến thức nền của mình, cái nào không biết hay chưa học tới thì bỏ qua chứ không nên bê nguyên xi vào bài", cô Thảo chia sẻ.

Những câu chuyện trên đặt ra thách thức là làm sao khơi gợi tư duy, khả năng sáng tạo của để các em không bị xói mòn năng lực trong thời AI. Theo cô Thảo, đó là tạo động lực muốn khám phá cho học trò, nhất là với giáo dục STEM nơi nhiều học sinh dễ chùn bước khi gặp khó khăn. "Như khi triển khai chế tạo giấy sinh học từ xơ chuối, học sinh rất thích thú trong việc tìm kiếm, xử lý nguyên liệu và nói là dù cực nhưng vui vô cùng", cô Thảo nhớ lại.

Trong khi đó, bà Phượng nhấn mạnh phải giúp học sinh hiểu rõ không phải thông tin gì AI trả lời cũng đúng và điều cần làm đầu tiên khi nhận phản hồi từ AI là phản biện lại, hỏi coi nó lấy nguồn thông tin từ ở đâu. Quan trọng là rèn giũa cho các em năng lực lý giải tri thức giữa muôn vàn nội dung, ý tưởng người dùng cung cấp cho AI mà sau đó AI lại lấy để phản hồi lại cho người dùng tiếp theo, bà Phượng chia sẻ.

ẢNH: NGỌC LONG

Thúc đẩy dùng có trách nhiệm

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thuần, Giám đốc chương trình đào tạo ngành sư phạm vật lý tại Trường ĐH Thủ đô Hà Nội, cho biết ngành giáo dục đang bắt đầu đưa ra những hướng dẫn, bộ quy chuẩn cụ thể về việc ứng dụng và dạy AI trong lớp học ra sao. Đây sẽ là cơ sở để các trường đưa ra những quy định liên quan. Quan trọng là lãnh đạo nhà trường phải biết cách giúp cả giáo viên lẫn học sinh dùng AI có hiệu quả và trách nhiệm, theo bà Thuần.

Nữ chuyên gia lưu ý thêm, cốt lõi của việc giáo dục STEM trong thời AI không phải là làm nên sản phẩm hoành tráng tới đâu, mà là quá trình hình thành nên tư duy khoa học, kỹ thuật và hiểu cách vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong lúc thực hiện sản phẩm.

Về phía cơ sở giáo dục, cô Đinh Kim Quy, Hiệu trưởng Trường THCS Thạnh Mỹ Lợi, cho biết xu hướng ứng dụng AI lan rộng ở cả đội ngũ giáo viên và các em học sinh. Nhiều thầy cô còn tự bỏ tiền túi ra hoặc góp tiền chung để đăng ký các công cụ AI thu phí, mục tiêu là nâng cao chất lượng học liệu và giúp bài giảng thêm sinh động.

Nhà trường cũng dựng nên những "hàng rào" bảo vệ học sinh khỏi sự lệ thuộc vào AI, như dặn dò phụ huynh để mắt đến việc học, làm bài học sinh và nhắc nhở khi con lạm dụng AI, hạn chế các em dùng điện thoại trong nhà trường... Đồng thời, trường cũng đầu tư tập huấn cho giáo viên, nhất là bồi dưỡng đội ngũ thầy cô nòng cốt về AI, song song đó cải thiện cơ sở vật chất mặc cho điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn do chỉ là trường vùng ven.

"Chúng tôi cũng hợp tác mở phòng học Google số cho các em, trong đó có bảng tương tác và các trang thiết bị hỗ trợ việc học của thầy trò", bà Quy thông tin.

ẢNH: NGỌC LONG

"Tôi vẫn đang tiếp tục nghiên cứu cách ứng dụng AI trong trường", nữ hiệu trưởng chia sẻ trước thông tin Bộ GD-ĐT gần đây đã ban hành Khung nội dung thí điểm giáo dục AI cho học sinh phổ thông dự kiến triển khai từ học kỳ 2 ở một số cơ sở giáo dục sau đó nhân rộng trên cả nước.

Tiến sĩ Đỗ Đức Quế, Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông (Bộ GD-ĐT), chia sẻ rằng đẩy mạnh giáo dục STEM và ứng dụng AI là nhiệm vụ trọng tâm để thực hiện hiệu quả Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Điều này giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực lẫn tư duy đổi mới sáng tạo, theo ông Quế.