Ở VN, homestay chưa đại trà nhưng gần như tỉnh nào cũng có.
Homestay - loại hình du lịch ăn, ở chung nhà với người dân hay còn gọi là du lịch cộng đồng, mục đích là để du khách chủ động tìm hiểu văn hóa, trải nghiệm với cư dân bản địa và giúp người dân làm kinh tế, có thêm thu nhập. Mô hình này phổ biến khắp thế giới.
Ở VN, homestay chưa đại trà nhưng gần như tỉnh nào cũng có.
Đến với 'homestay' bạn không chỉ có một chỗ ngủ ấm cúng mà còn được tự do tổ chức tiệc tùng, dựng lều trại trong sân vườn hay đơn giản là có những tấm ảnh 'check-in' không đụng hàng.
Mô hình các nước
Ở các nước phát triển, homestay tương đối dễ dàng tổ chức. Ngành du lịch chọn những hộ dân có điều kiện để thực hiện. Chủ nhân những ngôi nhà rộng rãi sắp xếp gọn sinh hoạt gia đình, nhường phần còn lại cho du khách đến ở.
Nhà nhỏ thì vài ba người. Nhà lớn thì cả chục. Hầu hết đều ngủ tập thể. Có thể ăn chung với gia đình. Thỉnh thoảng vẫn có những nhà dành riêng cho du khách trong khu dân cư, gọi là housestay, để phân biệt với homestay, là nhà khách ở chung với dân. Nhà vệ sinh cũng vậy, có thể biệt lập hoặc sử dụng chung.
Homestay truyền thống ở bản Lác Ảnh: Dương Minh Bình
Để tổ chức homestay, ngoài lưu trú, điều cốt lõi là phải có các điểm du lịch vệ tinh gắn với ngành nghề của người dân tại chỗ để du khách trải nghiệm. Bên cạnh đặc thù về ngành nghề, khu dân cư phải có chợ, trường học, trạm y tế, cửa hàng… bình thường.
Tốt hơn nữa là có các thắng cảnh tham quan, bán kính chừng vài chục ki lô mét. Khách có thể đi bộ hoặc sử dụng xe đạp. Homestay chỉ kéo khách đến, để giữ khách lại, cần các điểm vệ tinh nối kết, có thể có sẵn hoặc tự tạo tùy điều kiện và khả năng thực tế.
Có dịp khảo sát homestay ở một số nước, tôi nể nhất cách làm của người Thái, đặc biệt là những điểm nhấn, cả tự nhiên lẫn nhân tạo. Tour trải nghiệm với đom đóm rất độc đáo. Ghé lò làm than hoạt tính từ trái cây điếc (trái cây bị chai, rất cứng) để khử mùi và đuổi côn trùng, tôi hết sức ngỡ ngàng.
Lò làm thủ công, rất đơn giản. Hỏi chủ nhân “Ai hướng dẫn kỹ thuật?”, họ cho biết: “Tổng cục Du lịch”. Ở Thái, Tổng cục Du lịch là cơ quan ngang bộ, quyết định mọi việc, trong khi Bộ Du lịch chỉ là cơ quan tham mưu. “Sản phẩm làm xong, bán cho ai?”. “Tổng cục Du lịch bao tiêu tất cả”.
Ghé lò mứt thực phẩm chức năng làm thủ công, ăn thử mấy miếng, đại diện Tổng cục Du lịch Thái trả tiền. Thấy mắt tôi tròn xoe kinh ngạc, bạn giải thích “Nhiệm vụ của nhà nước, mà cụ thể là Tổng cục phải hỗ trợ doanh nghiệp và người dân. Họ đã đóng thuế đầy đủ. Mình sử dụng sản phẩm của họ, dù chỉ vài miếng mứt, cũng phải trả tiền sòng phẳng”.
Thực tế Việt Nam
Homestay được thực hiện ở VN cũng giống như các nước, tuy nhiên do sự chênh lệch về kinh tế và khác biệt về văn hóa nên hiệu quả cũng cách xa. Ở các tỉnh phía nam, những nhà giàu trước đây không còn nên homestay chủ yếu là housestay.
Trước kia là mấy nhà cổ do nhà nước quản lý. Gần đây có thêm những housestay nằm giữa vườn cây. Tây nguyên hay sử dụng các nhà rông làm thành hostel, ở tập thể, lưu trú với vài phòng bí rị trong nhà dân hoặc các housestay hay hostel ở tập thể chật chội.
Homestay CBT kiểu mới
Các vùng dân tộc ở phía bắc khá hơn nhờ tận dụng những ngôi nhà sàn khang trang của người dân nhưng chỗ ngủ và ăn chung cũng khá luộm thuộm, việc rơi vãi thức ăn là chuyện thường nên thường xuyên… có mùi.
Chưa kể, các loài côn trùng như gián, thằn lằn và cả chuột có thể vào… ngủ chung. Khách thường sử dụng chiếu hoặc nệm mỏng, trải xếp lớp liền kề. Khi ăn hoặc ngủ xong thì cuốn lại. Ở phía nam trước đây phổ biến là giường xếp (ghế bố), nay có giường hoặc ván trải nệm. Cả khu nhà mấy chục người ở chỉ có vài ổ cắm điện. Ăn uống cũng giản đơn.
Điểm yếu nhất của homestay VN là nhà tắm và nhà vệ sinh. Thường là xây kín mít, vị trí không phù hợp, chật hẹp, sử dụng chung, không có nước nóng… và còn dơ nên khách sợ. Dù rất mê văn hóa và cảnh quan VN, nhưng những điều kiện ăn ở như trên cộng với dịch vụ xuống cấp khiến lượng khách giảm sút là đương nhiên.
Cấp bách đổi mới
Buổi trưa một ngày tháng 4 vừa qua, đoàn khảo sát mô hình homestay CBT (Community Based Tourism) của thành phố Sa Đéc ghé bản Lác ở Mai Châu, Hòa Bình. Ai cũng lắc đầu, còn tôi thì kinh ngạc đến sững sờ. Homestay bản Lác từng là niềm tự hào của du lịch Việt, giờ nhếch nhác, xô bồ quá.
Chỗ ở luộm thuộm, nhà vệ sinh thì bí rị, nhà tắm chung bồn cầu hoặc không có nước nóng nhưng nhà nào cũng có dàn karaoke hoành tráng. Hàng quán, ăn nhậu thả dàn, xe điện tấp nập, nhưng hàng lưu niệm toàn đồ Trung Quốc... Giá ngủ qua đêm chỉ 20.000 đồng, bèo hơn cả ngủ lều dã ngoại thì lấy đâu ra chất lượng. Toàn Tây ba lô và Việt ba lô. Các công ty lữ hành không dám đưa khách đến.
Cách đó không xa, homestay CBT lại khác. Anh Tráng A Chu, 35 tuổi, chủ nhân homestay CBT ở Hua Tạt, Sơn La tâm sự: “Nhờ làm du lịch bền vững kiểu CBT homestay nên thu nhập gia đình tôi tăng gấp hơn 10 lần làm nông”.
Khách đến đây là của các tập đoàn lớn và những công ty lữ hành có tên tuổi. So sánh thì nhà sàn ở bản Lác có giá trị gấp mấy lần nhà sàn CBT, nhưng dịch vụ hoàn toàn khác: xuống cấp thê thảm và không thay đổi. Đó là hệ quả của việc làm du lịch homestay tự phát, mạnh ai nấy làm, thiếu những chuẩn mực tối thiểu...
Gần đây, hầu như lãnh đạo tỉnh thành nào cũng muốn đẩy du lịch thành mũi nhọn kinh tế địa phương, đặc biệt là du lịch cộng đồng. Ngoài việc chia sẻ lợi nhuận cho từng hộ gia đình, du lịch cộng đồng không cần nhiều vốn và dễ làm; cứ chủ nhà ăn ở sao, khách ăn ở vậy.
Đây là quan niệm sai lầm về ăn - ngủ - vệ sinh - điểm đến của nhiều homestay, dẫn đến những hệ lụy tai hại. Hoặc để người dân tự “bơi”, hoặc bao cấp tất cả theo mô hình của các “chuyên gia phòng lạnh”. Do nguồn khách không ổn định, bị các công ty lữ hành ép giá, phải qua trung gian, nên nhiều homestay không dám đầu tư, nói chi đến phát triển.
Làm gì cũng vậy, phải có chuẩn mực tối thiểu và quy hoạch cụ thể. Xin đừng để những hệ quả của bản Lác lan rộng. Với lãnh đạo địa phương và người dân đang mong muốn làm du lịch cộng đồng, xin hãy tỉnh táo. Mô hình homestay CBT chưa phải là hoàn hảo như homestay HS CBT lẫn homestay truyền thống, đối chiếu với điều kiện tại chỗ mà vận dụng.
Bình luận (0)