Nghệ sĩ nhân dân Thái Thị Liên - người thầy, người mẹ vĩ đại

Với ba người con là NSND Đặng Thái Sơn, NSND Trần Thu Hà và kiến trúc sư Trần Thanh Bình, bà luôn là người thầy - người mẹ vĩ đại.

9 giờ 45 sáng qua 31.1, kiến trúc sư Trần Thanh Bình, con trai cả của Nhà giáo Nhân dân (NGND) - Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Thái Thị Liên, báo tin cho bạn bè biết, bà đã qua đời, thọ 106 tuổi tại nhà riêng ở Hà Nội. NSND Đặng Thái Sơn, con trai thứ hai của bà, Tết Quý Mão về VN thăm gia đình, cách đây mấy ngày vừa tạm biệt mẹ ra nước ngoài biểu diễn, nghe tin bà mất, đã vội lấy vé máy bay, đang trên đường về Hà Nội.

Sinh ngày 4.8.1918 trong một gia đình đại trí thức khá giả ở Chợ Lớn, Sài Gòn, từ bé bà Thái Thị Liên đã được học đàn piano, được du học và có quốc tịch Pháp. Cha của bà là kỹ sư Thái Văn Lân, một trong những kỹ sư điện đầu tiên của VN tốt nghiệp tại Pháp. Anh trai bà là luật sư Thái Văn Lung, hoạt động cách mạng hy sinh năm 1946 và tên ông được đặt cho một con đường giữa trung tâm TP.HCM. Dường như cái chết của người anh trai đã làm nên mối cảm tình của bà với những người hoạt động cách mạng chống lại thực dân Pháp thời gian đó. Chị gái của bà là nghệ sĩ Thái Thị Lang, nhà soạn nhạc nữ đầu tiên của VN, nghệ sĩ piano VN đầu tiên tốt nghiệp Nhạc viện Paris và từng lưu diễn khắp thế giới. Bà Thái Thị Liên là một trong số nữ danh cầm đầu tiên của VN đồng sáng lập Học viện Âm nhạc quốc gia VN. Là trưởng khoa piano đầu tiên của học viện, bà là mẹ của NSND Đặng Thái Sơn và NSND Trần Thu Hà (nguyên Giám đốc Nhạc viện Hà Nội), người thầy của nhiều nghệ sĩ dương cầm nổi tiếng.

Bà Thái Thị Liên sang Pháp du học năm 1946, thi đỗ Nhạc viện Paris và lấy chồng là nhà cách mạng Trần Ngọc Danh, lúc đó là Trưởng phái đoàn đại diện của Chính phủ VN Dân chủ Cộng hòa (em ruột Tổng bí thư Trần Phú). Năm 1948, bà theo chồng chuyển sang làm đại diện ở Tiệp Khắc, theo học và tốt nghiệp Nhạc viện Praha, năm 1949 sinh con gái đầu lòng Trần Thu Hà ở bên đó. Năm 1951, mẹ con bà bay từ Tiệp Khắc đến Bắc Kinh, theo đường bí mật trở về VN tới an toàn khu Việt Bắc trong giai đoạn kháng chiến ác liệt. Năm 1952, bà sinh con trai là Trần Thanh Bình và công tác tại Đoàn Văn công Trung ương, rồi ông Trần Ngọc Danh qua đời vì trọng bệnh. Sau khi chồng mất một thời gian, bà đi bước nữa với nhạc sĩ - nhà thơ nổi tiếng Đặng Đình Hưng (lúc đó là Đoàn trưởng kiêm Chính trị viên Đoàn Văn công Trung ương ở Việt Bắc), sinh Đặng Thái Sơn. Trong kháng chiến và thời bao cấp, vượt qua muôn ngàn khó khăn, bà đã một mình nuôi dạy 4 người con (có một con riêng của chồng) đều thành đạt, trở thành những trí thức, nghệ sĩ tiêu biểu.

Gia đình cung cấp

Sau kháng chiến chống Pháp, trở về Hà Nội, bà tham gia sáng lập Trường Âm nhạc VN (sau này là Học viện Âm nhạc quốc gia). Một người bạn thân của NSND Đặng Thái Sơn là nhạc sĩ Đặng Hữu Phúc kể lại: "Thời gian ấy, tôi theo học khoa piano do cô Thái Thị Liên làm chủ nhiệm khoa, cô đã viết toàn bộ giáo trình theo đúng bài bản chính quy của phương Tây, đặt nền móng cho việc giảng dạy của trường. Tôi cũng là học trò được cô yêu quý và đặt niềm hy vọng về mặt sáng tác nhạc. Lúc đó, việc có người nhà là "Nhân văn giai phẩm" (nhà thơ Đặng Đình Hưng - NV) nặng nề lắm, cuộc sống rất ngột ngạt, gia đình cô chú sống đầy khó khăn. Có hôm đến nhà cô trả bài, tôi thấy Đặng Thái Sơn liều lĩnh leo ra ngoài ban công tầng gác mà gia đình quây lại nuôi gà, để nhặt trứng. Thật nguy hiểm, nếu ban công không may mà sụp xuống thì sau này chúng ta mất đứt một thiên tài dương cầm…". Mới đây, trong một chương trình đặc biệt, nhạc sĩ Đặng Hữu Phúc và NSND Đặng Thái Sơn đã song tấu piano trong chương trình âm nhạc giới thiệu tập thơ của cố nhà thơ Đặng Đình Hưng trong sự chia sẻ của nhiều độc giả yêu mến nhà thơ và hai nghệ sĩ.

TTXVN

Để có cơ hội đưa nghệ sĩ Đặng Thái Sơn sang tu nghiệp piano ở nhạc viện của Nga, gia đình đã phải được lãnh đạo cấp cao cho ý kiến bảo trợ. Bà Thái Thị Liên hy vọng tài năng piano của Đặng Thái Sơn sẽ được khẳng định, nên đã quyết chí gửi con sang học ở nhạc viện nổi tiếng Tchaikovsky với sự hướng dẫn của các giáo sư âm nhạc hàng đầu. Sau đó Đặng Thái Sơn đoạt giải nhất cuộc thi piano quốc tế Frederic Chopin lần thứ 10 ở Ba Lan, đó là lần đầu tiên một nghệ sĩ dương cầm châu Á đoạt giải nhất tại cuộc thi này. Từ giải thưởng lớn của con trai, cuộc đời bà Thái Thị Liên đã lật sang một trang mới. Trả lời báo chí, NSND Đặng Thái Sơn có lần cho rằng: "Giải thưởng Chopin 1980 đã cứu gia đình tôi, bố tôi được phẫu thuật chữa bệnh hiểm nghèo, được cấp nhà và sống thêm 10 năm nữa. Còn mẹ được ra nước ngoài chăm sóc tôi trong các chuyến lưu diễn quốc tế ở nhiều nơi".

Cuộc đời của NGND-NSND Thái Thị Liên đã khép lại, nhưng đất nước không bao giờ quên những đóng góp của bà cho việc đào tạo những tài năng âm nhạc đã mang lại vinh quang cho Tổ quốc, trong đó có NSND Đặng Thái Sơn.

Gia đình cho biết: Lễ viếng NGND-NSND Thái Thị Liên sẽ được tổ chức từ 7 giờ 30 ngày 4.2, tức 14 tháng giêng tại Nhà tang lễ quốc gia (5 Trần Thánh Tông, Hà Nội).