Người nổi tiếng phải dùng sản phẩm trước khi quảng cáo, có khả thi?

Dự thảo luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của luật Quảng cáo đề xuất người có sức ảnh hưởng khi quảng cáo sản phẩm phải có trách nhiệm thông báo trước cho người tiêu dùng (NTD) về việc mình đang thực hiện quảng cáo. Đặc biệt, khi đăng tải ý kiến, cảm nhận về kết quả sử dụng mỹ phẩm, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm bổ sung trên mạng xã hội, họ phải là "người đã trực tiếp sử dụng sản phẩm".

Buộc người nổi tiếng thận trọng trước khi quảng cáo

Có thể thấy, mô típ quen thuộc trong các video quảng cáo về thực phẩm chức năng có sự tham gia của một số diễn viên truyền hình, cho biết mình hoặc thành viên trong gia đình có các triệu chứng không tốt về sức khỏe, sau khi sử dụng sản phẩm đang quảng cáo thì thấy tác dụng rất tốt, khuyên mọi người nên mua.

ẢNH MINH HỌA: DAD

Không chỉ diễn viên, người có ảnh hưởng (còn gọi là người nổi tiếng) có thể gồm ca sĩ, người dẫn dắt dư luận (KOL), người có nhiều người theo dõi trên nền tảng mạng xã hội… Các sản phẩm quảng cáo với sự tham gia của người nổi tiếng vì thế cũng ngày càng đa dạng, phức tạp hơn.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa, Ủy viên Ủy ban Pháp luật, đánh giá sự ảnh hưởng của người nổi tiếng đối với công chúng là rất lớn. Nắm được lợi thế này, nhiều doanh nghiệp (DN) lựa chọn người nổi tiếng là kênh quảng cáo chủ chốt cho sản phẩm của mình. Nhiều người ban đầu có thể không quan tâm đến sản phẩm, nhưng sau khi xem quảng cáo thấy có người nổi tiếng mà họ biết hoặc yêu thích thì lập tức tin và mua ngay.

Thực tế trên dẫn đến hai khía cạnh. Ở mặt tích cực, nếu người nổi tiếng quảng cáo có trách nhiệm, có đạo đức thì đương nhiên sẽ góp phần định hướng, "thẩm định" bước đầu chất lượng sản phẩm giúp NTD, như vậy là rất tốt. Nhưng ở mặt tiêu cực, hoạt động tham gia quảng cáo của người nổi tiếng thời gian qua có phần bát nháo. Một số người vì chạy theo lợi ích kinh tế mà bất chấp quảng cáo theo đặt hàng của DN, nói vống, thậm chí nói sai về tác dụng, hiệu quả của sản phẩm. Tình trạng này khiến NTD chịu thiệt hại cả về sức khỏe lẫn tài chính.

Để ngăn chặn sự méo mó và đưa hoạt động quảng cáo của người nổi tiếng vào khuôn khổ, đại biểu Hòa cho rằng đề xuất tại dự thảo luật sửa đổi luật Quảng cáo là rất cần thiết. Quy định này buộc người nổi tiếng phải chịu trách nhiệm về lời nói của mình khi quảng cáo sản phẩm cho DN. "Tới đây, họ phải cân nhắc về mỗi lời nói của mình, phải nghĩ đến thương hiệu, uy tín của bản thân", ông Hòa kỳ vọng.

Đồng quan điểm, Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM Nguyễn Văn Hậu cho rằng mỗi lời nói của người nổi tiếng đều có sức hút rất lớn với công chúng. Điều này buộc họ phải ý thức và có trách nhiệm với những phát ngôn của mình, nhất là khi quảng cáo sản phẩm cho DN. "Không có cách nào tốt hơn là anh phải trải nghiệm, phải sử dụng để có cảm nhận một cách trung thực nhất", luật sư Hậu nhận định.

Liệu có khả thi?

Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, băn khoăn về tính khả thi của đề xuất người nổi tiếng phải trực tiếp sử dụng sản phẩm trước khi quảng cáo. "Cơ chế nào giám sát người nổi tiếng đã dùng sản phẩm trước khi quảng cáo, kể cả khi đã dùng thì lấy gì để kiểm soát họ sẽ nói trung thực về tác dụng, hiệu quả của sản phẩm?", bà Lan đặt vấn đề.

Theo nữ đại biểu, rất khó để có một cơ quan giám định độc lập nhằm xác định về tính hiệu quả của sản phẩm trong quảng cáo. Trong khi đó, nếu chỉ trông chờ vào sự trung thực của người chuyển tải quảng cáo thì rất "mong manh" và chủ quan.

Thực tế cho thấy, cùng một sản phẩm đồ ăn nhanh hoặc mỹ phẩm, người này cho là ngon hoặc đẹp, nhưng người khác lại cảm thấy không ngon và không đẹp. Trường hợp khó hơn là thực phẩm chức năng hoặc các sản phẩm hỗ trợ sức khỏe, sự hiệu quả phụ thuộc vào cơ địa từng người, thậm chí cần thời gian nhất định để kiểm chứng chứ không thể đánh giá chỉ sau một lần dùng. Như vậy, dù người chuyển tải quảng cáo đã trực tiếp sử dụng trước khi nhận xét, quảng cáo về sản phẩm, nhưng việc này có thật sự khách quan?

Đại biểu Phong Lan cho rằng thay vì đề xuất như dự thảo, cơ quan quản lý nên tập trung các giải pháp tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho NTD, để họ hiểu "quảng cáo không phải là tất cả". "Nếu bắt quảng cáo phải đúng như sự thật thì rất khó, bởi bản thân 2 chữ quảng cáo là phải nói tốt hơn để quảng bá sản phẩm, nhưng hơn thì cũng phải trong giới hạn nhất định mà thôi", bà Lan nói.

Trong khi đó, theo luật sư Nguyễn Văn Hậu, một khi luật đã quy định, tức là có hành lang pháp lý, cơ quan quản lý sẽ có cơ sở để xử lý nếu phát hiện vi phạm.

"Anh nhận tiền từ DN để quảng cáo thì phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về những thông tin mình đưa ra. Trường hợp có vi phạm, anh không thể nói là không biết, không nắm hoặc không liên quan, vì luật đã buộc anh phải nhận thức và có trách nhiệm", luật sư Hậu phân tích.

Đại biểu Phạm Văn Hòa cũng cho rằng với đề xuất như dự thảo, nếu người nổi tiếng chưa trực tiếp sử dụng mà nói đã sử dụng, hoặc sử dụng nhưng nói không đúng về chất lượng sản phẩm, gây ảnh hưởng đến NTD thì phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình. Trước tiên là uy tín, hình ảnh của bản thân, sau là trách nhiệm liên đới cùng DN sản xuất hoặc kinh doanh sản phẩm.

Trước băn khoăn về tính khả thi và cơ chế nào kiểm soát, ông Hòa nói dự thảo luật chỉ quy định về nguyên tắc chung. Quy trình, thủ tục kiểm soát, giám sát, xử lý vi phạm ra sao sẽ được hướng dẫn chi tiết bằng các văn bản dưới luật như nghị định, thông tư…