Nguy hiểm như tranh cử ở Mexico

Nữ luật sư Gisela Gaytán (37 tuổi) vừa đến một sự kiện vào ngày đầu tiên trong chiến dịch tranh cử thị trưởng ở thành phố Celaya thuộc bang Guanajuato (miền trung Mexico) vào ngày 1.4 thì vụ nổ súng xảy ra. Một lúc sau, thi thể của bà nằm trên vũng máu.

Reuters

Vụ ám sát bà Gaytán giữa ban ngày phản ánh một xu hướng khủng khiếp trong cuộc tổng tuyển cử năm nay ở Mexico. Bà Gaytán nằm trong số 36 người thiệt mạng kể từ mùa hè năm ngoái khi họ ra tranh cử các vị trí trong chính quyền, khiến đây trở thành một trong những chu kỳ bầu cử đẫm máu nhất trong thời gian gần đây ở Mexico, theo tờ The New York Times ngày 25.5.

Những vụ sát hại ứng cử viên cho thấy mối đe dọa nhắm vào cốt lõi của nền dân chủ Mexico. Các cử tri đang chuẩn bị bỏ phiếu vào tháng tới trong một cuộc bầu cử sôi nổi, được cho là có thể tạo ra nữ tổng thống đầu tiên của Mexico, quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, giới phân tích và quan chức thực thi pháp luật Mexico cho rằng các băng nhóm đang gieo rắc nỗi sợ hãi trong cuộc bầu cử cấp địa phương khi họ mở rộng phạm vi hoạt động sang tống tiền, buôn bán người di cư và sản xuất thực phẩm.

Thành viên gia đình ứng viên cũng bị nhắm tới

Không chỉ các ứng cử viên mà cả thành viên gia đình của họ đang trở thành mục tiêu bị nhắm tới, với ít nhất 14 người thân như thế bị sát hại trong những tháng gần đây. Có một số trường hợp rất khủng khiếp, như ở bang Guerrero, thi thể bị phân thành mảnh của một ứng cử viên vào hội đồng thành phố và vợ ông đã được tìm thấy trong tháng này.

Các nhóm vũ trang cũng đang biến một số vụ giết người thành vụ xả súng hàng loạt. Tại bang Chiapas, các tay súng trong tháng này đã giết chết một ứng cử viên thị trưởng và 7 người khác, trong đó có chị gái của ứng cử viên và một cô gái.

Nhằm tối đa hóa lợi ích của mình, các nhóm tội phạm cần những quan chức dân cử mềm mỏng. Đe dọa và hối lộ có thể khiến thị trưởng của một thị trấn nhỏ hoặc thành viên hội đồng thành phố nhắm mắt làm ngơ trước những hoạt động bất hợp pháp.

Các nhà phân tích cho rằng khi cảnh đổ máu ở các thành phố xung quanh Mexico trở nên rõ ràng, những ứng cử viên tỏ ra dám đương đầu với các băng nhóm sẽ phải đối mặt với tình trạng bị giết.

Kết quả là rất nhiều người trong số các ứng cử viên đã rời khỏi cuộc đua. Một số đảng chính trị đã rút khỏi một số thị trấn sau khi không tìm được người sẵn sàng ra tranh cử. Thay vì tiếp cận cử tri ở nơi công cộng, một số chiến dịch địa phương phần lớn đã chuyển sang trực tuyến.

AFP

Gần như mỗi tuần, lại có thêm nhiều ứng cử viên bị nhắm tới. Kể từ khi bà Gaytán bị ám sát đã có ít nhất 8 người khác đã thiệt mạng trên khắp Mexico.

Các cuộc tấn công ngày càng gia tăng ở những bang mà các băng nhóm chia thành nhiều nhóm tội phạm. Một lý do khác dẫn đến nhiều cuộc ám sát như trên là quy mô quá lớn của cuộc bầu cử lần này. Hơn 100 triệu người Mexico chuẩn bị bỏ phiếu cho hơn 20.000 vị trí chức vụ liên bang và địa phương, khiến đây trở thành cuộc bầu cử lớn nhất trong lịch sử nước này.

Bà Sandra Ley, nhà phân tích an ninh của nhóm chính sách công Mexico Evaluations, nhận định những vụ giết người cho thấy các nhóm tội phạm có tổ chức được che chắn bởi những quan chức địa phương tham nhũng hoặc bị đe dọa.

Tổng thống Mexico nói gì?

Bất chấp các cuộc tấn công như trên, Tổng thống Mexico Andrés Manuel López Obrador và một số người trong đảng Morena cầm quyền của ông hầu như đã hạ thấp mức độ nguy hiểm. Tuy nhiên, vụ ám sát bà Gaytán, một thành viên của Morena, đã làm rung chuyển Mexico, và ông López Obrador đã đề cập vấn đề này vào ngày 2.4 trong cuộc họp báo buổi sáng.

"Những sự kiện này rất đáng tiếc vì đây là những người đang đấu tranh để bảo vệ nền dân chủ", Tổng thống López Obrador phát biểu với các phóng viên, nhưng ông cũng nhanh chóng cho rằng vụ ám sát bà Gaytán có liên quan đến mức độ bạo lực cao ở bang Guanajuato, chứ không phải cuộc bầu cử ở Mexico.

Trong khi đó, các chuyên gia an ninh cho rằng một phần nguyên nhân gia tăng bạo lực của các băng nhóm có liên quan chiến lược an ninh của chính Tổng thống López Obrador. Ông López Obrador nhậm chức vào năm 2018 với cam kết sẽ cải tổ cách tiếp cận tội phạm của đất nước, nhấn mạnh vào việc giải quyết tình trạng nghèo đói mà đã khiến giới trẻ gia nhập các băng nhóm thay vì đối đầu với các băng nhóm trên phố.

Kế hoạch nói trên, được ông López Obrador gọi là "cái ôm, chứ không phải đạn", đã đạt được một số thành công. Đó có thể là sự sụt giảm các vụ giết người hàng loạt xảy ra khi lực lượng an ninh đụng độ với các nhóm vũ trang.

"Nhưng có thể nói kế hoạch đó có một tác động không mong muốn rất nguy hiểm", ông Eduardo Guerrero, nhà tư vấn an ninh tại Mexico, nhận định. Ông cho rằng các nhóm tội phạm ngày càng táo bạo và mở rộng sự hiện diện của chúng sang các khu vực mới.

AFP

Bạo lực bầu cử hiện đã tràn vào các bang trước đây chưa từng bị ảnh hưởng bởi các cuộc tấn công  trong các cuộc bầu cử trước đây, đáng chú ý như Chiapas, bang nghèo nhất ở Mexico, theo The New York Times.

Khu vực này gần đây đã rơi vào tình trạng đổ máu khi hai băng nhóm và các phe phái khác nhau tranh giành quyền kiểm soát biên giới phía nam của Mexico với Guatemala. Đã có ít nhất 6 người đang tranh cử chức vụ công đã bị giết ở Chiapas kể từ tháng 12.2023, theo The New York Times.

Những vụ giết người như thế đang hủy hoại nền dân chủ Mexico. "Ai sẽ muốn tham dự một cuộc mít tinh ở nơi có nguy cơ máy bay không người lái có thể thả bom không?", ông Guillermo Valencia, lãnh đạo của đảng P.R.I ở bang Michoacán, hỏi. Trong tháng 2, các tay súng đã ám sát hai ứng cử viên thị trưởng từ các đảng đối thủ ở thành phố Maravatío thuộc Michoacán trong cùng một ngày.

Ngoài ra, ông Antonio Carreño, đứng đầu đảng Phong trào Công dân ở bang Michoacán, nói rằng ít nhất 7 ứng cử viên trong đảng của ông đã rút khỏi cuộc đua, và bày tỏ nghi ngờ về việc liệu Mexico có thể tự hào về việc có bầu cử tự do và pháp quyền hay không, theo The New York Times.