>> Những tập tục kỳ lạ - Kỳ 11: Nuôi người chết
>> Những tập tục kỳ lạ - Kỳ 10: Bú mớm kết nghĩa
>> Những tập tục kỳ lạ - Kỳ 9: Chia tài sản cho người chết
"Để họ biết mình giàu và đẹp hơn”
Anh Thao Bun Sáu, Phó chủ tịch UBND xã Bờ Y (H.Ngọc Hồi), chỉ “mấy lời phi lộ” với tôi như thế về những tập tục trên của người Brâu. Anh không quên cung cấp cho tôi thông tin, người Brâu ở đây chỉ sống tập trung tại làng duy nhất là Đăk Mế (xã Bờ Y) với khoảng vài trăm người.
Còn anh Thao Lợi, Trưởng làng Đăk Mế thì bảo, giờ chỉ còn vết tích của tục căng tai và xăm mặt, còn cà răng do bỏ lâu rồi nên không thể phân biệt được. Xong, anh dắt tôi sang nhà già Y Bưi, người cho rằng mình đã sống qua 130 mùa rẫy mà không biết thực hư thế nào và bà cũng là người duy nhất trong làng được trải qua cả ba tập tục kỳ lạ này. Bên cạnh giường già Y Bưi là… chiếc quan tài để dành sẵn. Trên tay cụ bà này lúc nào cũng thường trực tẩu thuốc.
|
|
Tóc già bạc trắng, vết xăm trên khuôn mặt đầy đặn và dấu tích của việc căng tai vẫn còn. Tuổi cao nên già không còn nhớ gì, do vậy tôi không thể lấy được bất cứ thông tin gì liên quan đến những dấu xăm ấy. Thế là Thao Lợi dắt tôi sang nhà già Y Giáng (80 tuổi), tuy chỉ trải qua căng tai và cà răng nhưng già nắm rất rõ cả việc xăm mặt. Theo già Y Giáng, cả ba luật tục này không bị bắt buộc, chỉ ai muốn chứng tỏ mình giàu và đẹp hơn nên mới làm. Tuy không bắt buộc nhưng muốn làm những việc trên thì người đó “phải đủ điều kiện” (tức là phải giàu có), và chỉ khi nào giàu có nhất nhì trong làng mới được phép xăm mặt.
Dù là luật tục nhưng khi tiến hành lại không cần tổ chức bất kỳ lễ gì, chỉ có điều phải trải qua những cuộc hành xác. Để uốt pưng (cà răng), phải dùng lưỡi dao có răng như lưỡi cưa để cà (vì thế đôi lúc người ta gọi là cưa răng). Việc làm này tốn rất nhiều thời gian và phải chịu nhiều đau khổ do răng bị tổn thương. Khi đã có bộ răng ưng ý thì hái lá gong về nhai y như người Kinh nhai trầu. Lúc này lại đốt một loại cây rừng cho chảy nhựa, sau đó nhai vào nhựa này dùng để chà răng. Già Y Giáng bảo, làm như thể sẽ giúp răng hết nhột và buốt, đồng thời răng sẽ vàng (răng vàng là đẹp, theo quan niệm của người Brâu) và về sau sẽ không bị đau, sâu răng nữa.
Còn síp tiêu (căng tai) dành cho những người thuộc đẳng cấp cao hơn. Người ta dùng những thanh nứa, lồ ô, tre vót tròn và nhọn. Sau đó hơ dưới lửa của một loại lá cây rừng rồi đâm vào dái tai, mỗi ngày nong một ít để đeo hoa tai bằng ngà voi vào. Bộ hoa tai bằng ngà voi phải mất vài tháng mới có thể hoàn thành. “Hoa tai bằng ngà voi rất nặng, nên đeo lâu dái tai sẽ bị kéo dài ra. Dái tai càng dài chứng tỏ hoa tai to, điều đó nói lên rằng chủ nhân của nó giàu có”, già Y Giáng vừa nói vừa chỉ lên dái tai của mình. Đồng thời cho biết giá trị của một đôi hoa tai ấy “bèo bèo” cũng bằng một con trâu “hết lớn”.
|
Đỉnh cao của sự giàu có và đẹp trong con mắt người Brâu là những hình xăm trên khuôn mặt. Già Y Giáng cho biết: “Để chinh krăk kăng (xăm mặt) thì người đó phải thật giàu có, khuôn mặt đẹp và đầy đặn để thỏa chí… xăm những hình mong muốn. Vật dùng để xăm được làm bằng vàng, mực xăm được chiết từ một loại cây rừng mà ngày nay không ai còn rõ, chỉ biết đó là màu xanh và tím, thỉnh thoảng có màu đỏ”.
Thế những hình xăm có ý nghĩa gì? Chúng tôi hỏi. À, nó giúp người phụ nữ trông “quý phái” hơn. Ngoài ra, những nét, ký tự trên hình xăm thường nói về đặc điểm của gia đình mình, hay nhằm tỏ ý gì đấy. Có khi nó là nét đặc trưng của nhóm ngôn ngữ. Hóa ra, người Brâu cũng có nhiều nhóm khác nhau với những thổ âm có nhiều điểm dị biệt. Đôi lúc, nét xăm còn cho biết nó được xăm bởi người nào và đây là điều chủ nhân của hình xăm cảm thấy tự hào.
Mai này là dĩ vãng
Trước khi chuyển về nơi là làng Đăk Mế bây giờ, người Brâu gần như sống chung với người Lào, do đó ba tập tục trên đều chịu sự “ảnh hưởng” của dân tộc nước bạn. Cà răng và căng tai thì sau này họ có thể tự làm, còn riêng xăm mặt đều phải bỏ một số tiền rất lớn để thuê thợ là người Lào xăm, người Brâu từ trước đến nay chưa ai làm được việc này.
Khi chuyển về chỗ ở mới, người Brâu mang theo tập tục cà răng và căng tai. Còn xăm mặt chỉ có hai người có được và nay chỉ còn mỗi già Y Bưi, tuyệt nhiên không có ai xăm mới nữa. Về nơi ở mới, tiếp xúc với người Kinh nhiều nên họ thấy rằng việc cà răng là rất nguy hiểm, vì thế tục này cũng dần mất đi. Riêng về căng tai, tục này mất đi do voi rừng ngày càng khan hiếm, không có được ngà voi nên không thể thực hiện được.
Nhắc đến những đôi tai bằng ngà voi, già Y Giáng thở dài nuối tiếc: “Hồi đó mình cũng có một đôi hoa tai đẹp lắm, nhưng rồi do khó khăn quá nên đành bán đi. Giờ nghĩ lại thấy tiếc, nhưng nếu hồi đó không bán đi chắc gì mình sống đến bây giờ”. Tôi hỏi Thao Lợi, anh bảo nghe già bán đôi hoa tai ấy vào năm 2000, không rõ được bao nhiêu tiền. Thế bây giờ làng mình ai còn đôi hoa tai ấy không? Tôi lại hỏi và vị trưởng làng lại lắc đầu, bảo: “Biết người làng mình bán những đôi hoa tai quý ấy, sợ mất đi một nét đẹp văn hóa nên một số cán bộ ở tỉnh xuống mua về để ở nhà bảo tàng”.
Lê Xuân Thọ
>> Tập tục lạ ở vùng cao: Mã não quyền uy
>> Những tập tục kỳ lạ: Gieo quẻ đặt tên
>> Tập tục tàn bạo từ thời Aztec
Bình luận (0)