Phân luồng giáo dục: Không tương thích quốc tế sẽ khó cho VN

Hệ thống giáo dục được chia thành 9 cấp độ. Cấp độ 0 (giáo dục mầm non), 1 (tiểu học), 2 (trung học bậc thấp - THCS), 3 (trung học bậc cao - THPT), 4 (sau trung học không phải bậc ba), 5 (giáo dục bậc ba ngắn hạn), 6 (cử nhân hoặc tương đương), 7 (thạc sĩ hoặc tương đương); 8 (tiến sĩ hoặc tương đương). Việc đối chiếu với bảng phân loại quốc tế giáo dục vô cùng quan trọng, do đó cần biên dịch ISCED 2011 làm tài liệu cho tất cả các cơ sở giáo dục và phổ biến cho cộng đồng xã hội.

Cơ cấu mới thể hiện tính phân luồng trong giáo dục THPT theo 3 hướng. Tuy nhiên, cũng theo thông tin từ Bộ GD-ĐT, 7/9 nước có nền giáo dục tiên tiến gồm: Phần Lan, Đức, Hàn Quốc, Trung Quốc, Pháp, Nga, Thái Lan đều có loại hình trung học nghề. Vậy tại sao 3 định hướng của chúng ta lại không có loại hình này? Chỉ với 3 loại hình phổ thông như trong đề án, chúng ta có đáp ứng hết nguyện vọng của HS sau THCS?

Căn cứ vào đâu để HS có thể chọn các định hướng cũng là vấn đề cần đặt ra. Bộ có đưa ra những yêu cầu nào về kết quả học tập ở bậc THCS để HS đăng ký vào các định hướng không hay chỉ dựa trên nguyện vọng của HS? Tâm lý của Á Đông nói chung và người VN nói riêng xem trọng bằng cấp và hàng loạt chính sách của nhà nước trong khâu tuyển dụng đang bất cập khiến đa số người học không muốn theo học nghề. Vậy nên nếu chỉ dựa vào nguyện vọng của HS thì sẽ khó có thể tránh khỏi việc đa số HS sẽ chọn theo luồng định hướng chung. Từ đó việc định hướng phân luồng sẽ khó khả thi. Chưa kể không phải trường phổ thông nào cũng sẽ đáp ứng đủ điều kiện về cơ sở vật chất, đội ngũ cho việc dạy học theo định hướng kỹ thuật/công nghệ hay năng khiếu/nghệ thuật.

Phân luồng của mình hiện nay chỉ mới tính bắt đầu từ sau THCS nhưng thực tế chúng ta chỉ nhấn mạnh được sau THPT. Mô hình cấu trúc hệ thống giáo dục quốc dân mới gần như không khác chút nào so với hiện nay. Tuy nhiên có thể “làm mới” được từ chính cấu trúc này, đó là bỏ đi trung cấp 3 năm, thay vào đó là CĐ và đầu vào của CĐ bắt đầu từ HS học xong THCS.

Xem chuẩn của Singapore, của Úc thì thấy họ đều xem CĐ là một mô hình định hướng nghề nghiệp, chuẩn đầu vào quốc tế là O-Level (học xong THCS). Muốn lên học ĐH thì khi xong O-Level phải học lên A-Level nữa. Hoặc có thể xem trung cấp là giai đoạn đầu của CĐ, nghĩa là người học học xong 2 năm đầu có thể nhận bằng CĐ mức 1 (tương đương bằng Diploma của nước ngoài), sau 1 hoặc 2 năm tiếp thì cấp bằng CĐ mức 2 (tương đương bằng Higher Diploma). Sau khi có bằng CĐ mức 1, người học đã có thể tham gia thị trường lao động. Điều này vừa phù hợp với chuẩn mực quốc tế vừa đáp ứng được nhu cầu sính bằng cấp của dân ta. Trung cấp là một mô hình đào tạo nghề nghiệp đã lạc hậu, chỉ thích hợp với thị trường nhân lực của cách đây nửa thế kỷ trở về trước.

Ngoài ra xếp CĐ vào giáo dục nghề nghiệp mà lại nằm ngoài giáo dục ĐH nhưng vẫn gắn cho nó tương đương mức ISCED 5 là khiên cưỡng.

Tiến sĩ Lê Trường Tùng 
(Chủ tịch Hội đồng quản trị FPT)

Trong khu vực châu Á thì Singapore là một trong số rất ít nước thực hiện phân luồng sau tiểu học, tức là từ THCS. Còn Nhật, Đài Loan, Trung Quốc, Malaysia, Thái Lan... đều phân luồng từ sau THCS. VN cũng đang đi theo con đường phân luồng này. Về nguyên tắc, một trong những mục tiêu của giáo dục phổ thông là đào tạo kiến thức phổ thông, tổng quát về tất cả các ngành, lĩnh vực cho người học, làm nền tảng cho suốt cuộc đời về sau. Việc không phân luồng cho đến khi học xong THCS như trong đề án của Bộ cũng nhằm mục tiêu này. Một vấn đề cần quan tâm làm sao có chế tài, chính sách để phân luồng được khả thi chứ không phải nhà nước thì cứ vẽ ra luồng nhưng toàn dân chỉ đổ xô vào một ĐH như thực tế đã diễn ra hàng chục năm nay.

Mô hình phân luồng phải gắn với đánh giá chính xác thực trạng kinh tế - xã hội VN, có tham khảo tình hình thế giới, nhưng thực trạng trong nước phải được ưu tiên chú trọng đầu tiên. Suy cho cùng, mục tiêu lớn nhất của giáo dục vẫn là cung cấp nhân lực cho xã hội. Chuyện phân thành luồng nào, cần học nền tảng bao nhiêu năm, đào tạo nghề bao nhiêu năm là phụ thuộc yêu cầu của xã hội đó.

Theo cơ cấu hệ thống giáo dục mới, thời gian đào tạo ĐH được đề xuất rút ngắn còn 3 - 4 năm. Theo ông Hoàng Ngọc Vinh, Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp Bộ GD-ĐT, việc đề xuất rút ngắn thời gian đào tạo là hợp với xu thế chung của thế giới và nâng cao hiệu quả đào tạo. Hiện nay các trường áp dụng hệ thống đào tạo tín chỉ nên có những sinh viên đã có thể tốt nghiệp ĐH trong thời gian 3 năm. Vì vậy cơ cấu hệ thống đề nghị giáo dục ĐH từ 3 - 4 năm là theo tinh thần đó. Để đảm bảo việc tinh giản chương trình và cải thiện chất lượng đầu ra, Bộ sẽ chỉ đạo triển khai các giải pháp đồng bộ khác về công tác phát triển đội ngũ, quy mô đào tạo, cơ chế tài chính, tự chủ ĐH đặc biệt về áp dụng Khung trình độ quốc gia vào việc phát triển, thực hiện chương trình đào tạo, kiểm tra đánh giá trong nhà trường...