Sầu riêng Việt Nam sẽ phát triển tới đâu?

Chặt thanh long, trồng sầu riêng

Từ đầu tháng 6 đến nay, tình hình xuất khẩu trái cây đang nhộn nhịp hơn bao giờ hết. Tại tỉnh Lạng Sơn, Ban Quản lý khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng - Lạng Sơn cho biết mỗi ngày có hơn 300 xe hàng đổ lên cửa khẩu Hữu Nghị và Tân Thanh, trong đó xe chở trái vải chiếm tỷ lệ lớn vì đang vào mùa và ưu tiên tiêu thụ do thời gian bảo quản ngắn, tiếp đến là xe chở sầu riêng. Nhưng trái ngược với sản lượng tăng, giá bán sầu riêng đang giảm mạnh. Nhiều thương lái trót chốt với nhà vườn giá thu mua xô đến nay đang méo mặt vì thua lỗ. Mặc dù vậy, nhà vườn vẫn đang tìm cách mở rộng diện tích sầu riêng bất chấp loại cây này phải mất ít nhất 4 năm mới cho quả.

Sau khi gây sốt tại Tây nguyên và các tỉnh ĐBSCL, diện tích trồng sầu riêng đã lan tới những nơi khí hậu thổ nhưỡng không phù hợp. Tại tỉnh Bình Thuận, mặc dù trước đây nổi tiếng với điều, thanh long nhưng những năm gần đây, cây sầu riêng bắt đầu gia tăng hiện diện. Tại Đức Linh, cây sầu riêng phát triển ở Đa Kai, Mê Pu hơn 1.200 ha; tại Hàm Thuận Bắc, xã Đa Mi có khoảng 1.000 ha cây sầu riêng. So với sầu riêng ở Đa Kai, Mê Pu và Đa Mi, cây sầu riêng hình thành ở Tà Pứa (xã Đức Phú), thôn Đa Mi (xã La Ngâu) thuộc Tánh Linh muộn hơn, với diện tích hơn 200 ha. Đó là diện tích bề nổi, chứ diện tích thực tế còn cao hơn nhiều. Nhìn chung, cây sầu riêng phù hợp với thổ nhưỡng những vùng được đề cập ở trên cho ra sản phẩm đạt chất lượng lẫn mẫu mã.

Quang Thuần

Chính vì cây sầu riêng mang lại thu nhập đáng kể cho người trồng, không ít người đã phá bỏ cà phê, tiêu, xoài Đài Loan để trồng cây sầu riêng. Chị Nguyễn Thị Ngần (ở xã Đa Mi, H.Hàm Thuận Bắc) phá bỏ hơn 3 ha cây xoài Đài Loan thay bằng trồng cây sầu riêng. "Từ năm 2021 đến đầu năm 2022, xoài Đài Loan rớt giá thảm hại, loại tốt 1.500 đồng/kg, thương lái không mua loại xấu mã. Vì thế, tôi trồng cây sầu riêng thay cho xoài, với hy vọng giá cả ổn định", chị Ngần cho biết.

Trao đổi về thị trường sầu riêng ở Trung Quốc, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả VN, nhận định: Sầu riêng Việt đang có nhiều lợi thế cạnh tranh so với sầu riêng Thái và Philippines. Sản lượng sầu riêng của VN hiện tăng lên trên dưới 1 triệu tấn, cho thu hoạch gần như quanh năm, trong khi Thái Lan và Philippines chỉ thu theo mùa. Quãng đường vận chuyển từ nước ta sang Trung Quốc ngắn hơn cũng là một lợi thế giúp sầu riêng VN tươi ngon, chi phí vận chuyển tính vào giá thành rẻ hơn hàng các đối thủ.

Ông Đặng Phúc Nguyên cho rằng: "Nhiều tín hiệu vui thăng hoa đã khiến người dân ồ ạt chuyển đổi, tuy nhiên về lâu dài vẫn là chất lượng sản phẩm. Ngành sầu riêng Thái Lan phát triển trước VN hàng chục năm nay. Họ rất mạnh về công nghệ bảo quản, chất lượng sản phẩm, nhiều giống tốt và mới đây tiếp tục nâng tiêu chuẩn chất lượng của sầu riêng xuất khẩu".

Cụ thể, sầu riêng Thái Lan xuất khẩu vào Trung Quốc phải có chất khô tối thiểu đạt 35%, cao hơn so với trước đây là 32%. Theo đó, quả sầu riêng ít nước hơn, múi chắc và ngon hơn. Động thái này của Thái Lan được cho là yếu tố để cạnh tranh trực tiếp với sầu riêng VN tại thị trường Trung Quốc. Ngoài ra, Thái Lan cũng áp dụng quy định xử phạt cả người cắt sầu riêng xuất khẩu nếu như cố tình cắt lẫn cả trái còn non, chưa đủ độ già, bởi sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng, thương hiệu quốc gia của loại trái cây này.

Theo thống kê, đến nay VN có 293 vùng trồng và 115 cơ sở đóng gói sầu riêng được phía Trung Quốc cấp mã số xuất khẩu sang thị trường này. Hiện Cục Bảo vệ thực vật đang làm việc với phía Trung Quốc để thống nhất lịch kiểm tra tiếp theo cho khoảng 400 vùng trồng và 60 cơ sở đóng gói sầu riêng. Việc có thêm nhiều mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói sầu riêng được Trung Quốc phê duyệt là tín hiệu vui đối với các nhà vườn, doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng khi nhu cầu tiêu thụ từ thị trường này rất lớn.

Xây dựng thương hiệu, chuẩn hóa quy trình

Theo tính toán của nhiều chủ vườn, giá sầu riêng hiện nay dù giảm nhưng vẫn còn khá cao. Đang vào mùa thu hoạch, giá rớt còn 40.000 - 50.000 đồng/kg nhưng như vậy cũng đã có lợi nhuận nên thậm chí giá có rớt xuống 20.000 đồng/kg thì vẫn chấp nhận được. Tuy nhiên, đó là cái nhìn ngắn hạn. Đơn cử như trái thanh long, trước đây cũng từng xuất khẩu tỉ USD, làm giàu cho rất nhiều nhà vườn, nhưng có thời điểm ế ẩm không tiêu thụ được chỉ còn 1.000 - 2.000 đồng/kg, thậm chí cho không nhưng không ai lấy.

Bà Ngô Tường Vy, Tổng giám đốc Công ty CP Tập đoàn xuất khẩu trái cây Chánh Thu, dự tính công ty sẽ xuất khẩu 20.000 - 30.000 tấn sầu riêng sang Trung Quốc trong năm 2023. Tuy nhiên, bà cũng lo lắng về vấn đề chất lượng sầu riêng xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc hiện nay. Bởi vừa qua giá sầu riêng tăng cao kỷ lục, hàng khan hiếm, một số nhà vườn đang chạy theo lợi nhuận, ép vựa mua cả hàng xấu, cắt hàng non (có lợi về cân nặng) chứ không có sự chọn lọc. Trong khi thương lái thiếu hàng chấp nhận gom mua tất cả các loại mà không phân biệt chất lượng.

"Chúng ta mất rất nhiều năm mới có thể xuất khẩu chính ngạch được sầu riêng sang thị trường Trung Quốc. Thay vì làm hàng đạt chuẩn xuất khẩu để chiếm thị phần, nay lại chạy theo lợi nhuận, thu mua ồ ạt cả hàng kém chất lượng, sầu non, chẳng khác nào quay lại thời kỳ tư duy buôn chuyến. Không thể vì khoản lãi 1 - 2 tỉ đồng mỗi chuyến mà đánh mất uy tín, mất đi mối hàng mà nhiều năm mới xây dựng được", bà Vy nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN-PTNT), cho biết: "Cây sầu riêng chỉ tập trung phổ biến ở vùng ĐBSCL gồm: Tiền Giang, Vĩnh Long, Bến Tre, vùng Đông Nam bộ như Đồng Nai, Bình Phước, Tây nguyên gồm Lâm Đồng, Đắk Lắk, Đắk Nông nhưng người dân đổ xô đi trồng, thậm chí trồng cả ở đất trũng, đất bạc màu, trồng xen canh với cây tiêu. Diện tích và sản lượng vượt quá khuyến cáo. Theo dự báo trong năm 2023, sản lượng sầu riêng VN đạt khoảng 1 triệu tấn. Trong khi đó, đến nay Trung Quốc mới cấp được 300 mã vùng trồng, cơ sở đóng gói và có khoảng 40 mã đang trong quá trình kiểm tra trực tuyến. Như vậy, sản lượng xuất khẩu sầu riêng chính ngạch sang Trung Quốc mới chỉ chiếm khoảng từ 15 - 20% sản lượng sầu riêng ở VN và tiêu dùng nội địa vẫn là chủ yếu".

Ông Cường nhấn mạnh: "Các doanh nghiệp xuất khẩu cần liên kết với người dân, doanh nghiệp trồng sầu riêng để quản lý chất lượng, thương mại, sản lượng và an toàn sản xuất theo tiêu chuẩn phía đối tác đề ra. Chúng tôi khuyến cáo thay vì tăng diện tích, sản lượng, các địa phương, doanh nghiệp, người dân cần xây dựng thương hiệu, nâng cao giá trị gia tăng và chuẩn hóa quy trình sản xuất từ canh tác, thu hoạch, chế biến, đóng gói, vận chuyển và phân phối… để đảm bảo hiệu quả cao và giữ được giá. Nếu chúng ta vẫn cứ phát triển nóng như thời gian vừa rồi, giá sầu riêng còn hạ xuống nữa. Đừng để hình ảnh sầu riêng hay các loại trái cây nông sản của chúng ta bị ảnh hưởng bởi sự phát triển nóng, sản xuất không theo quy chuẩn, tiêu chuẩn, không đảm bảo an toàn từ phía những nhà nhập khẩu".

Trao đổi với Thanh Niên, ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng giám đốc Công ty xuất nhập khẩu Vina T&T Group, nhận định: "Hiện nay chất lượng cây ăn quả của VN đang đi xuống là do việc cung cấp giống, chất lượng cây giống bị thả nổi. Người trồng hoàn toàn không biết giống mình trồng như thế nào, trồng ở vùng nào phù hợp mà chỉ phụ thuộc vào người bán. Như thế thì chất lượng trái chắc chắn sẽ không đồng nhất, và giá bán sẽ giảm xuống rõ rệt. Như vậy, bên cạnh việc ồ ạt gia tăng diện tích, một lượng lớn người trồng đang bị mờ mắt bởi những lời chào quảng cáo của các công ty bán giống, khiến chất lượng cây ăn quả ngày càng giảm sút".

Trong khi đó, ông Đặng Phúc Nguyên khuyến cáo người dân nên trồng măng cụt thay vì sầu riêng vì Thái Lan đang chủ động giảm bớt cây măng cụt, và lợi nhuận của cây măng cụt không thua kém bất kỳ loại cây nào. Trước thực trạng này, Bộ NN-PTNT cho biết sẽ tổ chức hội nghị quản lý chất lượng giống cây ăn quả phía nam để phân tích rõ thực tế và kiểm soát tình trạng này trong thời gian tới.