Kinh tế

Số hóa công trình kiến trúc văn hóa, lịch sử như thế nào cho đúng?

Mai Khanh

28/10/2023 11:18 GMT+7

Việc số hóa các công trình kiến trúc, đặc biệt là các di tích văn hóa và lịch sử đã trở thành một xu hướng phổ biến trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Nhưng số hóa như thế nào cho đúng mô hình thông tin xây dựng di sản (H-BIM) theo hướng dẫn của UNESCO?

Ông Trần Tấn Phúc, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần tư vấn Cảng - Kỹ thuật Biển (Portcoast) lấy ví dụ về Nhà hát TP.HCM để nói đến câu chuyện số hóa các công trình di tích văn hóa và lịch sử của Việt Nam. Ông Phúc kể, một ngày sau biến cố hỏa hoạn ở Nhà thờ Đức Bà Paris (ngày 15.4.2019), ông cùng ông Hứa Ngọc Thuận, nguyên Phó chủ tịch UBND TP.HCM cùng nghệ sĩ Hữu Luân, lúc đó là Giám đốc Nhà hát TP.HCM, đã có cuộc hội ngộ, đưa ra ý tưởng số hóa nhà hát có tuổi đời nay đã trên 120 năm.

Nhà hát TP.HCM được thiết kế bởi kiến trúc sư người Pháp Eugene Ferret theo lối kiến trúc hào nhoáng của thời Đệ tam cộng hòa Pháp. Được xây vào năm 1898, hoàn thành năm 1900, nhà hát nằm ngay trên trục trung tâm thành phố, kết nối ga tàu điện ngầm của tuyến metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên). Nhà hát có cấu trúc đối xứng, nằm cao hơn mặt đường 2m, với hệ thống 2 lớp cửa cách âm ngăn tiếng ồn đường phố vào bên trong. Mái vòm với điêu khắc nổi đặc trưng, nhìn từ xa nhà hát tựa như một "Khải Hoàn Môn" lộng lẫy.

Kiến trúc nhà hát thu hút từ những bức tượng chạm trổ tinh tế, đèn chùm pha lê rực rỡ, cho đến sàn đá granit sáng bóng đại sảnh. Khán phòng hình ô voan ngăn tiếng vang, có sức chứa 468 khách, đảm bảo chất lượng âm thanh và tầm nhìn từ mọi ghế về sân khấu. Nhà hát TP đã qua nhiều lần tu bổ và lần tu bổ lớn nhất cách nay 25 năm, vào dịp kỷ niệm 300 năm Sài Gòn - TP.HCM, đã phục chế gần như nguyên bản.

Sau hơn 1 năm thực hiện, Portcoast đã số hóa hoàn chỉnh công trình Nhà hát TP theo đúng mô hình thông tin xây dựng di sản (H-BIM) để thực hiện các thủ tục của UNESCO.

Ông Trần Tấn Phúc cho biết, trước đây những công việc số hóa phức tạp này phải do các đơn vị quốc tế thực hiện, nhưng hiện nay ở Việt Nam thì đơn vị trong nước đã hoàn toàn thực hiện được. Cụ thể, Portcoast là đơn vị đầu tiên của Việt Nam và cũng có thể là Đông Nam Á đã làm được việc này và cũng là đơn vị duy nhất hiện nay của Việt Nam được chứng nhận là doanh nghiệp khoa học và công nghệ do Bộ Khoa học và Công nghệ cấp với các sản phẩm công nghệ như: Quy trình xây dựng mô hình số 3D cho hiện trạng công trình ứng dụng công nghệ 3D laser scanning; quy trình xây dựng mô hình thông tin BIM và H-BIM cho công trình và công tác bảo tồn di sản.

Tại Việt Nam, các cơ quan quản lý cũng đã quan tâm đầu tư và triển khai các dự án số hóa di tích. Tuy nhiên, ông Trần Tấn Phúc cho rằng vẫn còn tồn tại một số ngộ nhận về số hóa di tích văn hóa lịch sử, trong đó có ngộ nhận rằng việc số hóa di tích chỉ cần tập trung vào Virtual 360 và có nơi làm thêm một số mô hình 3D các hiện vật trưng bày.

Theo ông Phúc, Virtual 360 và mô hình 3D các hiện vật trưng bày là những công cụ giúp người xem có thể trải nghiệm di sản một cách trực quan và sinh động, ngay cả khi họ không thể đến thăm trực tiếp. Tuy nhiên, những công cụ này không thể thay thế cho việc đánh giá tình trạng hiện trạng của công trình, phát hiện các vấn đề cần bảo tồn và xác định các giải pháp trùng tu, bảo tồn phù hợp.

Đánh giá tình trạng hiện trạng của công trình là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình bảo tồn. Việc này cần được thực hiện bởi các chuyên gia có trình độ và kinh nghiệm. Các chuyên gia sẽ xác định được các vấn đề về cấu trúc, vật liệu,... của công trình, từ đó đưa ra các giải pháp phù hợp, vừa không làm ảnh hưởng đến giá trị lịch sử và văn hóa, vừa đảm bảo sự bền vững của công trình.

Ông Phúc cho rằng việc phục hồi Nhà thờ Đức Bà Paris (Pháp) sau hỏa hoạn vào ngày 15.4.2019 là một minh chứng thuyết phục nhất của việc số hóa, khi vụ hỏa hoạn đã phá hủy phần lớn mái nhà, tháp chuông và các cấu trúc gỗ bên trong. May mắn nhất là tất cả các chi tiết này đã được Ubisoft, nhà phát triển trò chơi điện tử Assassin's Creed quét 3D Laser scan vào năm 2014. Các nhà nghiên cứu và kỹ sư đã sử dụng dữ liệu 3D laser scan tạo ra một mô hình H-BIM chi tiết của nhà thờ, giúp xác định vị trí và kích thước của các cấu trúc bị phá hủy. Mô hình này cũng đã được sử dụng để tạo ra các kế hoạch cho việc phục hồi nhà thờ, giúp quá trình phục hồi Nhà thờ Đức Bà Paris diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Để triển khai các dự án số hóa di tích một cách hiệu quả, ông Trần Tấn Phúc khuyến nghị các cơ quan quản lý cần xây dựng kế hoạch số hóa di tích phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của từng di tích. Việc số hóa cần thiết áp dụng H-BIM - một công cụ hữu ích trong việc bảo tồn di sản kiến trúc - theo hướng dẫn của UNESCO; đồng thời tăng cường đào tạo và bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho các cán bộ, chuyên viên và tăng cường hợp tác với các đơn vị chuyên môn trong việc số hóa di tích. Việc ứng dụng H-BIM một cách hiệu quả sẽ giúp các nhà quản lý có thể triển khai các dự án số hóa di tích một cách hiệu quả và bảo tồn được những giá trị văn hóa của nhân loại.

Hiện nay, các cơ sở pháp lý để áp dụng H-BIM đã đầy đủ vì di tích cũng là công trình, và hơn nữa là một dạng công trình đặc biệt. Đáng chú ý, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2026/QĐ-TTg ngày 2.12.2021 phê duyệt Chương trình số hóa Di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021 - 2030. Trong đó đã nêu rõ: "Nghiên cứu, xây dựng thống nhất nền tảng kỹ thuật số chung về quản lý, bảo tồn các dữ liệu trong lĩnh vực di sản văn hóa; có khả năng mở rộng để các địa phương, tổ chức kết nối và tích hợp với các hệ thống thông tin khác của Chính phủ, địa phương và các tổ chức liên quan".