Vì sao Trung Quốc liên tục 'tặng quà' cho châu Phi?

Trung Quốc đang tài trợ và xây dựng ngày càng nhiều tòa nhà chính phủ, tòa nhà quốc hội, trụ sở cảnh sát và dinh tổng thống tại châu Phi. Trong số đó, công trình mới nhất được công bố là trụ sở Bộ ngoại giao Kenya.

Một quan chức ngoại giao Kenya cấp cao trong tháng này tiết lộ công trình trên do Trung Quốc chi trả. Trong lễ công bố dự án ở Nairobi ngày 13/5, đại sứ quán Trung Quốc đã tặng hai chiếc xe buýt cho Bộ ngoại giao Kenya. “Chúng tôi đặc biệt biết ơn chính phủ Trung Quốc đã hào phóng tài trợ cho việc xây dựng trụ sở mới”, quan chức trên nói. Lina Benabdallah, chuyên gia về các vấn đề quốc tế tại Đại học Wake Forest ở Bắc Carolina (Mỹ) cho biết trụ sở mới của Bộ Ngoại giao Kenya sẽ là một lời nhắc nhở về mối quan hệ bền chặt giữa hai nước.

Trước đó, khi Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị công du châu Phi vào tháng 1, Bắc Kinh hứa sẽ giúp đỡ việc tân trang tòa nhà Bộ Ngoại giao của Cộng hòa Dân chủ Congo. Trụ sở Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Châu Phi trị giá 80 triệu USD ở Ethiopia do Trung Quốc chi trả cũng đã được khởi công xây dựng.

Trung Quốc đang tài trợ hoặc cho vay không lãi suất để xây dựng các công trình biểu tượng như cung điện tổng thống và tòa nhà quốc hội. Đây là một trong những chiến lược ngoại giao quan trọng của Bắc Kinh ở châu Phi, South China Morning Post nhận định.

Tại Zimbabwe, Bắc Kinh chi 140 triệu USD cho việc xây dựng tòa nhà quốc hội 6 tầng cách thủ đô Harare khoảng 18 km về phía tây bắc. Năm ngoái, chính phủ Zambia thông báo Trung Quốc đồng ý tài trợ dự án xây dựng trung tâm hội nghị quốc tế mới. Nơi này sẽ được dùng để tổ chức hội nghị thượng đỉnh của Liên minh châu Phi (AU) vào năm 2022.

Trong khi đó, việc xây trụ sở mới của CDC Châu Phi ở phía nam thủ đô Addis Ababa của Ethiopia bắt đầu vào tháng 12.2020. Washington đã phản đối việc Bắc Kinh tài trợ và xây dựng dự án này. Tháng 2.2020, một quan chức Mỹ nói với Financial Times rằng tòa nhà này được dùng để do thám "dữ liệu bộ gen của châu Phi". Thời điểm đó, Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói đây là điều “nực cười”.

Lệ động thổ CDC châu Phi tại Ethiopia vào tháng 12.2020 Chụp màn hình Tân Hoa xã

Bắc Kinh cũng bác bỏ cáo buộc họ gắn máy nghe trộm trụ sở AU tại Addis Ababa. Công trình trị giá 200 triệu USD do Trung Quốc tài trợ và xây dựng này khánh thành vào năm 2012. Năm 2018, báo Le Monde của Pháp dẫn các nguồn tin ở AU cho biết trong 5 năm, dữ liệu từ máy tính trong tòa nhà được chuyển sang máy chủ ở Trung Quốc. Theo tờ báo này, micro ẩn cũng đã được tìm thấy trong công trình.

“Trung Quốc nói rằng dữ liệu được đưa đến đó để sao lưu”, bà Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm nghiên cứu Stimson ở Washington, nói với South China Morning Post. Chuyên gia này nói thêm việc Trung Quốc xây dựng trụ sở cơ quan đối ngoại “cho thấy ảnh hưởng của Bắc Kinh”. “Nhưng trừ khi dự án liên quan trực tiếp đến thỏa thuận có lợi cho Trung Quốc, chúng tôi không thể nói hành động đó vi phạm các quy tắc xung đột lợi ích”, bà Yun Sun cho biết.

Chuyên gia Benabdallah chỉ ra rằng trụ sở AU “vẫn được xem là tòa nhà của AU mà Trung Quốc xây dựng cho người châu Phi”. Bà nói “các món quà” này ở mức độ nào đó thể hiện thái độ thách thức những lời chỉ trích sự can dự của Trung Quốc ở châu Phi. Các dự án này chứng minh lãnh đạo châu Phi sẽ không ngần ngại ký thỏa thuận với Trung Quốc nếu chúng mang lại lợi ích, bất chấp áp lực từ chính phủ nước khác, bà Benabdallah nhận định.

Bà Benabdallah nói các tòa nhà do Trung Quốc xây dựng dẫn tới hai lo ngại. Vấn đề đầu tiên là rủi ro bị nghe trộm. Tuy nhiên, chuyên gia này chỉ ra rằng “không ai tặng cả một tòa nhà để gắn công cụ nghe lén”.

Mô hình công trình CDC châu Phi do Trung Quốc tài trợ Chụp màn hình South China Morning Post

Do đó, sự chú ý thường nằm ở vấn đề thứ hai: các quốc gia châu Phi sẽ “trả ơn” cho Trung Quốc như thế nào? Theo chuyên gia Benabdallah, số đông cho là châu Phi sẽ nhượng bộ thứ gì đó cho Trung Quốc để đổi lấy món quà này. Thứ gì đó ở đây đôi khi là một lá phiếu, một thỏa thuận hoặc hơn nữa. “Chúng ta không có bằng chứng để chứng minh những suy đoán trên. Tuy nhiên, những suy đoán này có một điểm chung: họ nghĩ người châu Phi không có khả năng tự đưa ra quyết định”, bà Benabdallah nói.

David Shinn, giáo sư về các vấn đề quốc tế tại Đại học George Washington, nói các tòa nhà trên được Trung Quốc xây dựng theo hợp đồng. Đôi khi, Bắc Kinh tài trợ toàn bộ chi phí. Ông Shinn cho biết trụ sở Bộ Ngoại giao các nước Mozambique, Sierra Leone và Uganda đều là những "món quà". Khi những công trình này được xây dựng miễn phí, xung đột lợi ích chắc chắn sẽ xảy ra, kèm theo đó là vấn đề nghe trộm, chuyên gia này nói thêm. “Bất kỳ tòa nhà nhạy cảm nào, như phủ tổng thống hoặc bộ ngoại giao, được chính phủ nước ngoài xây dựng đều dẫn tới khả năng bị nghe trộm”, theo ông Shinn.