Thiếu điện không chỉ vì... nắng nóng

HẾT CÔNG SUẤT DỰ PHÒNG

Giữa tháng 5 vừa qua, khi một vài nơi ở TP.HCM bị cắt điện, báo chí hỏi ngành điện có phải vào mùa cắt điện luân phiên không, Tổng công ty Điện lực TP.HCM và Tập đoàn Điện lực VN (EVN) khẳng định chỉ khắc phục sự cố kỹ thuật… và các ngày sau đó lịch cắt điện cũng được hoãn lại. Từ đó, ngành điện cả nước vào cuộc "gồng" mình chống… cắt điện. May mắn miền Nam cũng vào mùa mưa, trời mát hơn hẳn và áp lực thiếu điện cũng giảm.

PHẠM HÙNG

Thế nhưng, ở miền Bắc lại khác, El Nino để lại hậu quả nghiêm trọng hơn. Nguồn nước ở các hồ thủy điện về mức nước chết, các tổ máy nhiệt điện liên tục gặp sự cố vì quá tải. Tại Hà Nội và các tỉnh thành miền Bắc, cắt điện không chỉ luân phiên 1 - 2 tiếng mà có nơi cắt từ nửa ngày đến cả ngày. Tại địa phương tiêu thụ điện nhiều cho sản xuất thì ưu tiên điện cho sản xuất vào ban ngày, ban đêm mới cấp cho người dân. Nhưng thiếu điện ở miền Bắc không chỉ do thời tiết.

Nguồn điện tại miền Bắc hiện chủ yếu trông chờ vào thủy điện và nhiệt điện nhưng cả 2 nguồn này đang gặp vấn đề. Sản lượng thủy điện huy động bình quân giảm một nửa so với năm trước, chỉ đạt 12 - 15% công suất phát. Thế nên, việc thiếu điện diễn ra trên diện rộng tại khu vực này là điều dễ hiểu.

Theo thống kê của Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia, năm 2022, hệ thống điện cả nước có 360 nhà máy đang vận hành (không kể các nhà máy thủy điện nhỏ), với tổng công suất 80.704 MW. Tuy nhiên, đây chỉ là công suất đặt, còn công suất khả dụng (huy động thực tế) lại khác hoàn toàn, đặc biệt khi thời tiết vào mùa khô nóng như thời gian qua. 12/12 hồ thủy điện lớn tại khu vực phía bắc đã về mức nước chết, có nghĩa là công suất điện huy động thực tế sẽ giảm mạnh.

EVN cho hay, đến ngày 3.6 nguồn thủy điện huy động hụt 5.000 MW. Bên cạnh đó, dữ liệu cho thấy nguồn điện gió năm nay chỉ huy động đạt 20% công suất đặt.

Ngày 7.6, trao đổi với Thanh Niên, đại diện EVN cho biết: "Thực tế công suất khả dụng nguồn của hệ thống điện quốc gia tại nhiều thời điểm thấp hơn nhu cầu. Trong khi đó, hệ thống điện luôn trong tình trạng không còn công suất dự phòng. Áp lực càng lớn hơn khi EVN sẵn sàng huy động nguồn điện cao như nhiệt điện dầu để khắc phục thiếu điện, giá thành của nhiệt điện dầu không thấp, khoảng 4.000 đồng/kWh". Thủy điện ở VN nói chung coi như cơ bản đã khai thác hết các vị trí, công suất, năng lượng tái tạo vừa qua tại miền Bắc gần như không có gì thay đổi. Nếu tình hình nắng nóng kéo dài, thiếu điện tại miền Bắc sẽ nghiêm trọng hơn. Như vậy, thiếu điện chỉ trong ngắn hạn sẽ được khắc phục, theo lời hứa của Bộ Công thương hôm đầu tháng 6, nhưng khắc phục khi nào?

DỰ ÁN TẮC VÌ QUY HOẠCH CHẬM BAN HÀNH

Ông Trần Viết Ngãi, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng VN, nói thẳng: Thiếu điện sẽ không còn là nỗi lo của năm nay mà là vấn đề của những năm sau nữa. Nguồn điện không còn công suất dự phòng đã được cảnh báo từ lâu, nhưng việc chậm ban hành Quy hoạch Điện 8 khiến mọi thứ "chôn chân". Nhiều năm qua, ở phía bắc hầu như không có thêm dự án điện nào được đầu tư mới trong khi theo tính toán, hệ thống điện mỗi năm cần bổ sung từ 3.000 - 4.500 MW mới.

"Một số dự án nhiệt điện trong Quy hoạch Điện 7 sửa đổi đã không được triển khai vì nhiều lý do khác nhau, nhiều địa phương không chấp nhận dự án nhiệt điện vào tỉnh mình, một số dự án lại bị khó khăn về vốn. Cả chục dự án khí LNG đã được bổ sung trong Quy hoạch Điện 7 tới nay vẫn chưa thể xong bước chuẩn bị đầu tư. Đáng nói hơn, các dự án điện gió ngoài khơi được kỳ vọng sẽ lắp tới công suất rất lớn, kế hoạch đến 7.000 MW vào năm 2030 cũng chưa được triển khai do vướng chính sách", ông Ngãi dẫn chứng và nói thêm: Quy hoạch Điện 8 đã chậm ban hành, song ban hành rồi vẫn chưa hướng dẫn, nên việc đầu tư triển khai 500 dự án truyền tải điện cũng đang bế tắc.

TS Trần Văn Bình, chuyên gia năng lượng, phân tích kỹ hơn: "Quy hoạch Điện 8 đưa ra mục tiêu đầu tư phát triển nguồn và lưới điện truyền tải trong 10 năm (từ 2021 - 2030), nay chỉ còn 7 năm, phải có 1,5 tỉ USD mỗi năm để đầu tư. Tức mỗi năm cần 40.000 tỉ đồng, trong thực tế, giải ngân năm 2022 chưa bằng nửa số đó, chỉ khoảng 16.500 tỉ đồng. Thứ hai, ai cũng cho rằng, hãy để tư nhân làm truyền tải, nếu mở thì có nhà đầu tư làm ngay. Luật Điện lực sửa đổi có hiệu lực từ tháng 3.2022 cho phép điều này, nhưng luật có hơn 1 năm, đến nay vẫn chưa có nghị định hướng dẫn. Chưa kể sau nghị định còn thông tư, vậy bao giờ nhà đầu tư tư nhân mới tham gia đầu tư không bị vướng trước, vướng sau? Hiện nhà đầu tư tư nhân làm đường truyền tải điện chủ yếu phục vụ tải điện từ nhà máy của họ tới điểm đấu nối của EVN (vốn không có trong quy hoạch điện, nên chưa biết bao giờ mới được đầu tư) để bán điện là chủ yếu".

"Quy hoạch Điện 8 lại có quy định EVN sẽ chỉ thực hiện đầu tư các dự án nguồn điện và lưới điện truyền tải theo nhiệm vụ được giao. Nhưng ai giao và giao thế nào đến nay cũng không rõ. Quy hoạch có đến 500 dự án truyền tải điện, nhưng không hướng dẫn dự án nào buộc nhà nước đầu tư, dự án nào cho tư nhân tham gia, nên mọi thứ vẫn giậm chân tại chỗ. Giả sử sau khi đã được phân việc, kêu gọi đầu tư rồi, thời gian để lập dự án, xin giấy phép lại kéo dài nhiều năm nữa. Thế nên, điện thiếu không phải là câu chuyện của 3 tháng nắng nóng mà nguy cơ kéo dài khi các chính sách triển khai quá nguội", TS Trần Văn Bình chia sẻ.

Ông Trần Viết Ngãi tính toán: Giai đoạn 2019 - 2021, có hơn 20.000 MW năng lượng tái tạo được bổ sung vào hệ thống điện quốc gia. Còn lại, các nguồn điện khác không có bao nhiêu. Năm nay, chỉ còn 1.200 MW của nhà máy điện than Vân Phong 1 vào hoạt động, sau đó là không có thêm các nguồn nào đủ lớn để bù đắp lượng điện thiếu.