Cấm dịch vụ đòi nợ thuê, được không?

TP.HCM là một trong những địa bàn mà dịch vụ đòi nợ thuê hoạt động rầm rộ nhất. Trong thời gian gần đây, nhiều vụ đòi nợ thuê mang tính chất “xã hội đen”, khủng bố tinh thần… liên tục xảy ra gây hoang mang dư luận. Thống kê của Công an TP.HCM cho biết từ đầu năm 2018 đến nay trên địa bàn ghi nhận trên 40 trường hợp có dấu hiệu cưỡng bức con nợ. Hầu hết các đối tượng là thành phần bất hảo từ phía bắc vào hình thành băng nhóm cho vay nặng lãi, đòi nợ thuê...

Trả lời Thanh Niên, trung tướng Lê Đông Phong, Giám đốc Công an TP.HCM, khẳng định liên quan đến biến tướng dịch vụ đòi nợ thuê kiểu “xã hội đen”, Công an TP xác định lập chuyên đề để tập trung xử lý, triệt phá băng nhóm cấu kết đòi nợ thuê. “Thực trạng đòi nợ thuê hiện nay là vấn đề cần đặc biệt quan tâm. Công an TP đang tiến hành rà soát, nắm từng địa chỉ, con người cụ thể của các công ty đòi nợ thuê để theo dõi, kiểm tra, kịp thời phát hiện, xử lý, ngăn ngừa hành vi vi phạm pháp luật”, ông Phong nói.

Loại hình dịch vụ đòi nợ thuê cơ bản hoạt động theo luật Doanh nghiệp (DN); bên cạnh đó còn bị điều chỉnh bởi Nghị định 104/2007 về dịch vụ đòi nợ và Nghị định 96/2016 của Chính phủ quy định điều kiện về an ninh, trật tự đối với một số ngành nghề kinh doanh có điều kiện.

Tại TP.HCM, đến cuối năm 2017 có 65 DN được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh dịch vụ đòi nợ thuê với tổng vốn điều lệ hơn 374 tỉ đồng; trong đó 28 DN đủ điều kiện hoạt động với tổng số 775 người (238 người hộ khẩu TP.HCM và 537 người hộ khẩu tại các tỉnh, thành khác), 21 DN chưa làm thủ tục cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện về an ninh, trật tự để hoạt động; 4 DN tạm ngưng hoạt động; 12 DN tự nguyện nộp lại giấy chứng nhận đủ điều kiện về an ninh, trật tự và không hoạt động.

Phó chủ tịch Thường trực UBND TP.HCM Lê Thanh Liêm nhìn nhận tình trạng vi phạm quy định về đòi nợ khá phổ biến. Năm 2017, các cơ quan chức năng đã tổ chức phối hợp kiểm tra 28 lượt DN, phát hiện và lập biên bản vi phạm hành chính, phạt 13 trường hợp với tổng số tiền phạt hơn 91 triệu đồng. Các hành vi vi phạm chủ yếu như sử dụng nhân viên không đúng điều kiện tiêu chuẩn; hoạt động kinh doanh ngành nghề có điều kiện về an ninh, trật tự nhưng không có giấy chứng nhận đủ điều kiện…

Ông Liêm thừa nhận công tác quản lý dịch vụ đòi nợ thuê gặp không ít khó khăn. Một trong các nguyên nhân là hiện chưa có văn bản quy định cụ thể phạm vi địa bàn hoạt động của các DN kinh doanh dịch vụ đòi nợ. Đáng lo ngại, hoạt động đầu tư kinh doanh dịch vụ đòi nợ hiện nay xuất hiện nhiều biến tướng, một số vụ việc có dấu hiệu cấu kết băng nhóm gây nhiều hệ lụy, ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội. Nhóm đòi nợ (theo ủy quyền của chủ nợ) thường sử dụng chiêu trò, đe dọa mang tính chất xã hội đen; trấn áp, khủng bố tinh thần gây hoang mang cho con nợ, nhưng những hành vi này chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm vì chưa xảy ra hậu quả nên rất khó xử lý.

“Hiện cũng chưa có quy định cụ thể về đồng phục của nhân viên làm công việc đòi nợ. Do vậy, khó xác định được nhân viên đòi nợ khi thực hiện hợp đồng đòi nợ; việc tổ chức đòi nợ bằng cách chây lì, cố tình tạo sự chú ý cho người xung quanh gây tâm lý hoang mang cho tổ chức, cá nhân khách nợ như đi thành đoàn, đông người, tạo sự hiếu kỳ của người dân tụ tập đông người gây mất an ninh, trật tự, gây ảnh hưởng đến danh dự, quyền tự do của khách nợ”, ông Liêm dẫn chứng.

Ô tô của một Việt kiều bị ném sơn khủng bố để buộc trả nợ thay cho người thân Ảnh: C.N

Từ những bất cập trên, UBND TP.HCM kiến nghị Bộ Tài chính tham mưu Chính phủ đưa loại hình hoạt động đòi nợ thuê vào danh mục ngành nghề cấm kinh doanh. “Thực tế quan hệ đòi nợ là quan hệ dân sự, hoặc hợp đồng kinh tế. Khi có tranh chấp, các bên tham gia thỏa thuận hoặc khởi kiện để tòa án giải quyết. Nhà nước có đủ hệ thống pháp luật, cơ quan bảo vệ và thi hành pháp luật như tòa án, viện kiểm sát, thi hành án... Đối với các vụ việc đã có quyết định, bản án của tòa có hiệu lực pháp luật, thì cơ quan thi hành án, thừa phát lại là cơ quan có thẩm quyền thi hành”, ông Liêm nêu lý do.

Trong trường hợp không thể cấm, ông Liêm cho biết TP.HCM đề nghị T.Ư ban hành các quy định bắt buộc để siết chặt hoạt động như quy định về đồng phục, thông báo danh sách nhân viên được cử đi đòi nợ cho công an phường nơi tiến hành đòi nợ, cấm đòi qua thân nhân và gia đình của khách nợ, quy định số lượng nhân viên tối đa mỗi lần đòi nợ... để tránh tụ tập băng nhóm gây mất an ninh trật tự, gây xáo trộn cuộc sống sinh hoạt của người dân.

Nhìn nhận dịch vụ đòi nợ thuê đang có chiều hướng biến tướng phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ gây mất an ninh trật tự, tuy nhiên, không ít ý kiến lại cho rằng không thể cứ “khó quản thì cấm” dịch vụ này.

Luật sư (LS) Lê Hoài Trung, Phó chủ tịch Thường trực Hội Trọng tài thương mại TP.HCM, cho rằng pháp nhân dịch vụ đòi nợ hiện không nhiều như pháp nhân các ngành nghề kinh doanh khác, nhưng tác động rất lớn đến đời sống người dân nếu như hành xử mang tính chất “xã hội đen”. Tuy nhiên, hoạt động đòi nợ thuê đã chính thức có hành lang pháp lý để quản lý từ năm 2007 với Nghị định 104/2007 của Chính phủ, do vậy nếu cấm sẽ tạo tiền lệ xấu về việc “cứ quản không được là cấm”. “Bộ Công an nên tập trung quản lý và có những chế tài mạnh, tăng cường công tác quản lý sâu sát hơn với các DN này; đồng thời cần có quy định thêm trong xử lý hình sự hành vi gây mất trật tự và xâm phạm tính mạng người khác liên quan đến công việc đòi nợ”, LS Trung đề nghị.

Thạc sĩ - LS Trần Khánh Ly, Đoàn LS TP.HCM, cho rằng dịch vụ đòi nợ là nhu cầu tất yếu của xã hội phát sinh trong quan hệ dân sự vay nợ - trả nợ. “Cấm không cho kinh doanh dịch vụ đòi nợ là bước đi thụt lùi trong công tác quản lý. Điều chắc chắn rằng có cấm thì việc đòi nợ vẫn tồn tại và mọi người sẽ lấy tư cách đại diện cá nhân để đi đòi, lúc đó nhà nước sẽ khó quản lý hơn”, bà Ly nói và cho rằng nên quản theo hướng: vì đòi nợ thuê là dịch vụ kinh doanh có điều kiện nên nhà nước có quyền xây dựng các quy định và chế tài theo hướng thật chặt chẽ, thậm chí khắt khe, nhằm quản lý tốt vấn đề về an ninh trật tự và bảo vệ tài sản, tính mạng của người dân..

Xử lý hình sự ra sao Theo LS Nguyễn Hải Nam - Văn phòng LS Công Quyền (TP.HCM), việc đòi nợ là yêu cầu chính đáng của người cho vay nợ để bảo vệ quyền và lợi ích của mình. Bên vay cũng phải có nghĩa vụ trả nợ cho người cho vay. Tuy nhiên, việc đòi nợ cũng phải được tiến hành bằng các biện pháp hợp pháp như khởi kiện, đề nghị các cơ quan chức năng can thiệp... Luật pháp cũng không cấm việc thuê người khác (dịch vụ) để thực hiện việc thu hồi nợ, nhưng cũng phải thực hiện đúng pháp luật. Trường hợp dùng vũ lực, đe dọa khiến con nợ rơi vào tình trạng lo sợ có thể dẫn đến bị giết chết là đã có dấu hiệu của tội “đe dọa giết người” theo điều 133 bộ luật Hình sự. Tùy vào mức độ mà người phạm tội có thể bị xử phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù đến 7 năm. Trường hợp gây thương tích cho con nợ, tùy mức độ có thể bị xử lý hành chính, bồi thường dân sự hoặc bị xử lý hình sự theo điều 134 bộ luật Hình sự về tội “cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác”. Khi đó, người phạm tội có thể bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm, hoặc phạt tù đến 20 năm, tù chung thân. Ngoài ra, người đi đòi nợ thuê còn có thể bị xử lý hình sự về tội “xâm phạm chỗ ở của người khác” theo điều 158 bộ luật Hình sự nếu tự ý vào nhà của người khác, mức phạt có thể đến 5 năm tù. Trường hợp nghiêm trọng hơn, nếu dùng vũ lực để tước đoạt tài sản của con nợ thì có thể bị xử lý về tội “cướp tài sản” theo điều 168, tùy mức độ mà người phạm tội có thể bị phạt tù từ 3 năm đến chung thân.