Tốn ngàn tỉ vì kiểm tra chuyên ngành

Con số gây sốc trên được đưa ra trong hội thảo “Đề xuất sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật về quản lý chuyên ngành” do dự án GIG của Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID) phối hợp cùng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) tổ chức vào hôm qua (3.10).

Tại hội thảo, ông Phạm Thanh Bình, nguyên Cục trưởng Cục Kiểm tra sau thông quan - chuyên gia GIG, dẫn số liệu cụ thể để minh chứng chi phí kiểm tra chuyên ngành (KTCN) đang là gánh nặng đè lên doanh nghiệp (DN). Ví dụ, một DN nhập khẩu lô hàng 8 máy làm mát trị giá 8.000 USD, tương đương 165 triệu đồng, nhưng chi phí thử nghiệm, KTCN lên đến 134 triệu đồng, chưa kể chi phí vận chuyển. Hay một DN sản xuất, xuất khẩu thủy sản mỗi năm chi phí khoảng 6 tỉ đồng cho việc thực hiện kiểm tra chất lượng. Còn DN nhập khẩu mặt hàng bột mì, phụ gia thực phẩm mỗi năm cũng mất cả tỉ đồng phí KTCN, chiếm 2 - 3% giá thành sản phẩm.

Theo khảo sát và phản ánh của DN năm 2015 và 2016, mức chi phí KTCN tối thiểu cho một tờ khai gồm, phí kiểm dịch 200.000 đồng, kiểm tra chất lượng và an toàn thực phẩm 2 triệu đồng. Với tổng số tờ khai nhập khẩu phải KTCN là hơn 830.000, ước tính tổng chi phí của DN cho 3 loại KTCN trên khoảng 1.600 - 1.700 tỉ đồng, chưa bao gồm phí cấp giấy phép và các loại giấy tương tự, chi phí tiền vay, chi phí lưu kho bãi, chi phí lao động và các chi phí cơ hội khác. Chỉ tính thời gian tối thiểu để hoàn thành thủ tục KTCN cho một lô hàng là 2 ngày, thì năm 2015, các DN mất tổng cộng hơn 3,3 triệu ngày, tương đương gần 10 năm trời. “Hoạt động KTCN có cải thiện nhưng chưa có những thay đổi đáng kể, chưa rõ tới mức có thể nhận biết được”, ông Bình nhận định.

Ông Lê Đình Phương, đại diện Công ty TNHH tiếp vận Thăng Long, vừa bức xúc vừa lo lắng cho biết đứng trước một “rừng” quá nhiều thông tư, văn bản pháp luật liên quan đến việc quản lý chuyên ngành. DN không biết làm thế nào để tuân thủ cho đúng. Đồng thời, quy định hàng hóa mua bán nội địa phải qua hàng rào xuất nhập khẩu, khiến nhiều DN trong khu chế xuất khó khăn.

Một lô hàng nhập khẩu phải đi tới cơ quan quản lý chuyên ngành đến 6 lần. Đi 2 lần mới lấy được tờ giấy đăng ký, rồi đi nộp sau 24 giờ mới đến lấy về. Thêm 2 lần đi kiểm nghiệm. Có kết quả kiểm nghiệm quay lại Sở Công thương nộp chờ 3 ngày sau mới lấy kết quả Ông Lê Đình Phương, đại diện Công ty TNHH tiếp vận Thăng Long

“Có DN nước ngoài muốn mua vài cái điện thoại di động ở trong nước nhưng hải quan yêu cầu phải ra Hà Nội xin giấy phép công nghệ thông tin. Vậy nên DN xách tay vào luôn, không làm thủ tục hải quan nữa”, ông kể. Đặc biệt, việc nhiều cơ quan tham gia quản lý khiến thời gian kéo dài và dẫn đến cảnh đổ lỗi cho nhau. Chẳng hạn, mặt hàng thép, lúc trước chỉ cần làm thủ tục qua Trung tâm 3 hay Công ty giám định VinaControl, nay lại thêm Sở Công thương vào quản lý.

“Một lô hàng nhập khẩu phải đi tới cơ quan quản lý chuyên ngành đến 6 lần. Đi 2 lần mới lấy được tờ giấy đăng ký, rồi đi nộp sau 24 giờ mới đến lấy về. Thêm 2 lần đi kiểm nghiệm. Có kết quả kiểm nghiệm quay lại Sở Công thương nộp chờ 3 ngày sau mới lấy kết quả. Trong thời buổi điện tử hóa thông tin, cạnh tranh khốc liệt mà chỉ tờ giấy đăng ký đã bắt DN chạy đi chạy lại mấy lần. Các ông thấy vô lý không?!”, ông Phương bức xúc.

Ông Đỗ Phước Tống, Chủ tịch Hội DN cơ khí - điện TP.HCM, cũng than phiền thủ tục nhập khẩu thép chế tạo rất phiền hà, tốn thời gian. “Phải xin phép nhập khẩu rồi kiểm tra chất lượng thép là điều hết sức vô lý, vì DN phải chịu trách nhiệm về chất lượng. Chất lượng không đảm bảo làm sao họ sản xuất sản phẩm đúng tiêu chuẩn cho khách hàng, mà cơ quan quản lý cứ đi lo chuyện bao đồng”, ông nói.

Chưa kể quy định hiện nay còn tréo ngoe, khi nguyên một thiết bị sang VN hoạt động bị hư motor, DN nhập motor về lại phải gửi ra tận Hà Nội kiểm tra, trong khi cả cái dây chuyền trục trặc phải nằm chờ cái motor đi “du lịch” kiểm định.

Thủy sản là một trong những ngành chịu nhiều KTCN nhất. Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP), cho biết theo quy định, trong các vấn đề kiểm tra lấy mẫu kiểm nghiệm, đơn vị nào ra quyết định, đơn vị đó phải trả tiền. “Luật quy định như vậy nhưng trong quá trình làm hầu hết là DN trả chi phí này”, ông nói và cho biết đã kiến nghị lên các bộ, nhưng Bộ NN-PTNN trả lời DN tự nguyện xuất khẩu vào các thị trường thì phải chịu chi phí. Ông đề nghị nên đưa điều khoản vào dự thảo về các luật KTCN.

Ông Nam cũng chỉ ra thực tế rằng DN thủy sản đang quá sức mệt mỏi trước tỷ lệ kiểm dịch nhập khẩu thủy sản 100% các lô hàng trong khi tỷ lệ này ở Mỹ là 5%, châu Âu nếu có sự cố sẽ tăng cường kiểm tra liên tiếp 5 lô hàng trong giai đoạn đó. Thậm chí, trong 3 năm qua, cơ quan quản lý cho kéo hàng container lạnh về kho trong thời gian chờ kết quả trước khi thông quan nhưng giờ đòi phải có kết quả rồi mới cho ra khỏi cảng. “Đây là bước lùi, càng làm DN mất sức vì gánh nặng chi phí”, ông Nam nói.

Mục tiêu về cải cách quản lý chuyên ngành là rút ngắn thời gian giao dịch thương mại qua biên giới xuống bằng trung bình của các nước ASEAN 4 (56 giờ đối với hàng xuất khẩu và 73 giờ đối với nhập khẩu). Giảm tỷ lệ hàng hóa xuất nhập khẩu phải kiểm tra chuyên ngành tại khâu thông quan xuống còn 15% (hiện nay khoảng 30 - 35%). Tuy nhiên, kết quả rà soát danh mục văn bản pháp luật về KTCN gần đây cho thấy, các bộ ngành vẫn chưa thực sự vào cuộc, khi chỉ có 10/87 văn bản được sửa đổi; trong đó có 3/10 văn bản được thay thế chỉ đáp ứng được một phần yêu cầu. Ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện CIEM cho rằng, nhiều bộ ngành mới giải quyết KTCN ở phần ngọn chứ chưa làm tận gốc, gây bức xúc cho nhiều DN. Ông Cung đặt vấn đề: “DN phải tính đến việc khởi kiện cơ quan nhà nước về ban hành và thực thi văn bản kiểm tra chuyên ngành đã gây thiệt hại cho DN”.