Từng trực tiếp đo vẽ các hoa văn trên đồ gốm cổ trong thời gian khai quật khảo cổ học từ con tàu cổ đắm tại vùng biển Cù Lao Chàm (Quảng Nam) hơn 20 năm trước, tôi đã tìm cách phục hồi màu sắc của một tiêu bản độc lạ có hình con hổ đứng.
Kéo dài suốt 4 năm (1997-2000), cuộc khai quật khảo cổ học dưới nước từ con tàu cổ đắm tại vùng biển Cù Lao Chàm - Hội An, Quảng Nam đã cho tôi cơ hội tham gia với tư cách là người trực tiếp đo vẽ các hoa văn trên đồ gốm. Lúc đó, tôi công tác tại Trung tâm Quản lý di tích - danh thắng Quảng Nam. Cuộc khai quật khảo cổ học này không chỉ mang lại những thông tin thú vị về Chu Đậu - Hải Dương, trung tâm sản xuất gốm mậu dịch lớn ở miền Bắc nước ta thời Lê sơ cuối thế kỷ thứ 15 hay về giá trị mỹ thuật từ các loại kiểu dáng đến họa tiết, hoa văn trang trí trên mặt gốm…, mà còn cho thấy nét độc lạ về hình vẽ về loài hổ trên gốm sứ.
 |
Hình vẽ phục chế từ ảnh hổ đứng trên gốm sứ |
n.T.H |
Sau bản vẽ là… pano
Lâu nay, đề tài trang trí với hình vẽ tứ linh (long, lân, qui, phụng) hoặc loài thú quen thuộc khác như voi, ngựa, hươu, nai… xuất hiện khá nhiều trên bề mặt loại đồ đựng thông dụng gồm đĩa, bình, lọ, âu, nhưng rõ ràng hình ảnh con hổ - cầm tinh của năm Dần - thì lại rất hiếm.
Như tôi đã có lần chia sẻ, trong số hơn 240.000 cổ vật và hàng trăm nghìn mảnh vỡ gốm sứ thu nhặt được dưới con tàu đắm ngoài khơi Cù lao Chàm, các chuyên gia trong và ngoài nước đặc biệt lưu ý đến giá trị mỹ thuật từ các loại kiểu dáng đến họa tiết, hoa văn trang trí trên mặt gốm. Riêng tôi, trong quá trình xếp loại bản vẽ, tôi chỉ bắt gặp 3 tiêu bản trang trí trên lòng đĩa. Trong số đó, đĩa thứ nhất đặc biệt hơn cả. Đĩa này đường kính 33cm, là loại đĩa trung vẽ lam (đơn sắc với màu oxid coban dưới men), vẽ hình con hổ trong tư thế chồm tới, đầu ngẩng lên. Đĩa bị vỡ, nhưng may mắn hình ảnh con hổ còn khá nguyên, những đám mây còn lại bên dưới chân thú và những hồi văn vẽ mây bao chung quanh thành đĩa… Đây có lẽ là hiện vật độc bản, hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam.
 |
Hình ảnh hổ trang trí trên đĩa tiêu bản 2 và 3, trên Kendy, bình, nắp hộp |
Nhớ lại hồi đó, hiện vật bị ngâm lâu dưới đáy biển nên màu vẽ trên men (màu đỏ và xanh lục) đã bị phai mất và xỉn. Vì thế, tôi nghĩ mình nên phục hồi màu để “hình dung” rõ hơn tác phẩm của người xưa như thế nào và nhanh chóng vào cuộc vẽ lại bản trên giấy theo đúng tỉ lệ, sau đó tô màu. Tôi thực hiện công đoạn này ngay trong thời gian khai quật khảo cổ học từ con tàu đắm. Tôi cũng vừa chia sẻ bản vẽ với lãnh đạo Bảo tàng Hải Dương (nơi có trung tâm sản xuất gốm mậu dịch Chu Đậu - Hải Dương cách đây khoảng 6 thế kỷ) và được báo tin đơn vị sẽ sử dụng để làm pano đón Tết Nhâm Dần 2022 ở bảo tàng, một ý tưởng khá thú vị khiến tôi cảm thấy thích thú.
Nhân tiện cũng xin giới thiệu thêm về 2 tiêu bản còn lại. Đĩa thứ hai có kích thước lớn hơn một chút (đường kính 35cm), hình vẽ có 3 màu, mô tả con hổ dáng đứng. Hai chân sau và chân trước bên phải kiểu như dáng con người vươn ra nắm khóm cây (giống cây tre), còn chân kia choãi ra sau. Con hổ có đuôi dài đưa ra trước đến chấm đất, cách vẽ nhân cách hóa cho người xem cảm giác hổ đang vạch lá dọn đường đi. Do ngâm lâu dưới đáy biển, nước mặn đã khiến màu đỏ, lục bị xỉn và mất đi. So sánh với một số cổ vật cùng địa điểm và niên đại, tôi cũng mạnh dạn vẽ phục chế 2 màu đỏ và lục đã mất. Đĩa thứ ba có đường kính 34cm, vẽ hình con hổ đang vồ mồi, bao xung quanh là dày đặc với những đám mây, màu lục và đỏ cũng bị xỉn.
Thêm các mẫu trang trí gốm cổ có hình hổ
Ngoài 3 tiêu bản đĩa gốm cổ có hình hổ khá lạ, quá trình khai quật từ tàu đắm Cù lao Chàm còn cho thấy nhiều loại hình hiện vật khác cũng sử dụng hình ảnh chúa sơn lâm. Cụ thể, trên thành bụng của bình Kendi cao 16,5 cm có hình 2 con hổ được vẽ còn khá nguyên vẹn dáng kiểu, nét vẽ lam trên nền trắng. Con hổ với tư thế như đang rình mồi; bao quanh nó là những hoa văn mây kín đến vòi hình vú. Cặp bình khác cao 18,1 cm và 18,4 cm, hình trứng, có núm ở vai, đế hơi lõm cũng vẽ 2 con hổ tư thế đang vồ mồi, răng nanh chìa ra, chỉ khác ở cái đầu ngẩng lên và cúi xuống. Bình được vẽ 4 màu: xanh coban, đỏ, lục, vàng. Ngoài ra, trên một nắp hộp nhỏ cũng thấy có một số hình hổ trang trí.
Bình luận (0)