Vì sao bang California có hơn 100 luật về súng nhưng nhiều vụ xả súng hàng loạt vẫn xảy ra?

Bang California hiện là bang có nhiều luật về súng nhất ở Mỹ, với hơn 100 luật, theo một bài viết do tờ The New York Times đăng ngày 29.1. Những luật về súng đã cứu được nhiều mạng người và các nhà hoạch định chính sách khẳng định: "Người dân California có tỷ lệ tử vong do súng thấp nhất ở Mỹ".

Tuy nhiên, trong tháng 1.2023, những luật về súng đã thất bại trong việc ngăn chặn các vụ thảm sát ít nhất 19 người trong những vụ xả súng hàng loạt ở hai thành phố Monterey Park và Half Moon Bay thuộc California. Những vụ xả súng này đã gây bối rối cho những người Mỹ xem California là pháo đài tốt nhất về an toàn súng đạn trong một quốc gia tràn ngập súng ống.

Vụ xả súng ở Monterey Park vào ngày 21.1 (giờ địa phương) đã khiến 11 người thiệt mạng và 8 người bị thương trong một phòng khiêu vũ. Cảnh sát cho biết nghi phạm, Huu Can Tran (72 tuổi), đã nổ súng tại một bữa tiệc đón tết Nguyên đán, và sau đó tự sát khi cảnh sát tiếp cận chiếc xe mà nghi phạm đã lái để bỏ trốn. Hai ngày sau, cảnh sát trưởng ở Half Moon Bay đã bắt giữ Zhao Chunli (67 tuổi), vài giờ sau khi xảy ra vụ xả súng tại 2 trang trại trong thành phố, khiến 7 người thiệt mạng.

Sở cảnh sát Los Angeles

Hai nghi phạm sử dụng súng bất hợp pháp

Cả hai nghi phạm trên đều từng đụng độ với cảnh sát và dường như đã trải qua một cuộc khủng hoảng về sức khỏe tâm thần. Cả hai đều có vũ khí được quản lý chặt chẽ mà không thể mua một cách hợp pháp ở California nếu không có nhiều biện pháp bảo vệ. Tuy nhiên, cả hai đều không được chú ý theo các quy định chồng chéo về an toàn và sức khỏe cộng đồng mà California áp đặt để giảm thiểu nguy cơ tử vong do súng.

Vũ khí mà Huu Can Tran sử dụng trong vụ xả súng ở Monterey Park là loại vũ khí bất hợp pháp để mua hay bán ở California. Đó là một khẩu súng lục bán tự động Cobray M-11/9 được trang bị băng đạn 30 viên và thứ có vẻ như là một bộ giảm thanh tự chế. Khẩu súng này, được sản xuất vào thập niên 1970 và 1980, là "vũ khí tấn công" bất hợp pháp theo định nghĩa của bang California.

Chụp màn hình Pasadenastarnews.com

Tuy nhiên, vào năm 1999, giới chức cho hay ông Tran đã mua khẩu súng Cobray M-11/9 ở Monterey Park. Cảnh sát trưởng Robert Luna của hạt Los Angeles không nói rõ làm thế nào ông Tran có được khẩu súng đó, nhưng cho hay khẩu súng không được đăng ký tại bang Californina. Các nhà bán lẻ được cấp phép đã ngừng bán Cobray M-11/9 ở California cách đây nhiều thập niên.

Các chuyên gia về quyền sử dụng súng cho hay việc bán, sản xuất và nhập khẩu băng đạn có dung lượng lớn cũng đã bị cấm ở California kể từ năm 2000. Tuy nhiên, băng đạn do ông Tran sử dụng trong vụ xả súng ở Monterey Park có thể hợp pháp nếu ông mua băng đạn đó trước khi nó bị cấm, theo các chuyên gia về quyền sử dụng súng.

California cũng yêu cầu kiểm tra lý lịch rộng rãi để ngăn chặn việc bán súng cho những người có thể gây hại cho chính họ và những người khác. Những người bị kết án trọng tội bị cấm sở hữu súng suốt đời, và thậm chí một số tội nhẹ nhất định có thể bị cấm trong 10 năm.

Reuters

Cảnh sát trưởng Luna cho biết thêm ông Tran đã bị bắt vào năm 1990 vì sở hữu súng bất hợp pháp. Không rõ liệu ông có từng bị kết án hay không và giới chức vẫn đang xem xét làm thế nào ông có thể mua được vũ khí. Các chuyên gia luật về súng cho biết luật của California sẽ không ngăn cản ông Tran mua súng một cách hợp pháp nếu ông không bị buộc tội hoặc kết án chính thức, hoặc nếu ông bị kết tội về một tội nhẹ bất bạo động và đã hoàn thành thời gian quản chế.

Ở Half Moon Bay, một người bạn cùng phòng cũ của tay súng Zhao trong năm 2013 đã xin thành công lệnh cấm tạm thời, cáo buộc rằng ông Zhao đã dọa giết và cố gắng bóp cổ mình. Tuy nhiên, ông Zhao khai với các nhà chức trách rằng khẩu súng bán tự động Ruger mà ông đã sử dụng ở Half Moon Bay đã được mua ở California một cách hợp pháp cách đây 2 năm. Các nhà điều tra vẫn đang tìm hiểu xem ông Zhao đã mua khẩu súng đó ở đâu và bằng cách nào.

Chiến lược thất bại?

Trong bang California, những người ủng hộ quyền sử dụng súng nói rằng những vụ xả súng gần đây cho thấy chiến lược của California đã thất bại. Trong khi đó, các nhóm an toàn súng đã bắt đầu vận động để có thêm luật và việc thực thi luật tốt hơn. Khi các chi tiết xuất hiện trong các cuộc điều tra, nhiều thiếu sót đã được nêu ra, ngay cả với bộ luật đồ sộ của California.

Chẳng hạn, mạng lưới quản lý của bang California không nhất thiết buộc chủ sở hữu súng từ bỏ vũ khí mà trước đây họ mua hợp pháp nhưng hiện nay đã bị cấm. Giới chức California không thể tước súng khỏi những người có thể đã thể hiện hành vi nguy hiểm, nhưng không bị cảnh báo cho tòa án hoặc cơ quan thực thi pháp luật một cách hợp lý. Ngoài ra, bang Califorina phải đối mặt với nạn buôn bán súng bất hợp pháp, một dòng súng "ma" chưa đăng ký và dòng súng từ các bang lân cận với các quy định ít nghiêm ngặt hơn.

Tuy nhiên, ở phạm vi rộng hơn, các vụ xả súng đang đưa ra một bài học về giới hạn của quyền lực nhà nước trong việc ngăn chặn bạo lực súng đạn ở Mỹ, ngay cả khi các cấp chính quyền bang có ý chí chính trị để làm việc này. Các quyết định gần đây của Tòa án Tối cao Mỹ đã khiến các luật quan trọng của California bị nghi ngờ và các vụ xả súng gần đây nhất đã làm nổi bật sự khó khăn trong việc sử dụng luật tiểu bang để cân bằng giữa an toàn và tự do.

Công tố viên Steve Wagstaffe ở hạt San Mateo, nơi đã có 7 công nhân bị bắn chết, cho hay: "Tôi không có ý làm ra vẻ tuyệt vọng, nhưng tôi đã theo dõi tình trạng này trong nhiều thập niên… mà không thấy có sự thay đổi. California đã có một số luật hay, nhưng không hay hết mức có thể".

Luật chưa được sử dụng đúng mức

California cũng có luật "cờ đỏ" cho phép cảnh sát, thành viên gia đình, chủ lao động, đồng nghiệp và những người khác nộp đơn yêu cầu tòa án ban hành lệnh hạn chế bạo lực súng đạn để tước vũ khí của những người có thể là mối đe dọa cho chính họ hoặc người khác. Tuy nhiên, những luật đó không có tác dụng nếu không được người nào sử dụng.

Các chuyên gia cho hay số lượng lệnh hạn chế bạo lực bằng súng được ban hành tại bang California đã tăng lên từ con số 85 trong năm 2016 lên gần 1.400 vào năm 2021, nhưng luật "cờ đỏ" nói trên là một nguồn chưa được sử dụng đúng mức, theo The New York Times.

Một nghiên cứu năm 2021 của Chương trình Nghiên cứu phòng chống bạo lực tại Đại học California, thành phố Davis, đã phát hiện ra rằng dù các lệnh hạn chế bạo lực bằng súng đã có ở California trong 5 năm, nhưng 2/3 số người dân California được khảo sát chưa bao giờ nghe nói về lệnh đó.

Với tình hình như trên, nghị sĩ Jesse Gabriel, đồng lãnh đạo nhóm làm việc thuộc nghị viên bang California về phòng chống bạo lực súng đạn, cho biết nhóm đã dời cuộc họp sang tháng 2 để thảo luận về dự luật mới. Các đề xuất bao gồm thuế tiêu thụ đặc biệt của bang California đối với đạn dược và súng, một đề xuất biến việc sở hữu súng "ma" chưa được đăng ký thành một trọng tội... Ngoài ra, một chiến dịch nhằm nâng cao nhận thức về các lệnh hạn chế bạo lực bằng súng cũng đang được tiến hành, theo The New York Times.