Báo động chất lượng không khí toàn cầu

Báo cáo mới công bố của IQAir, công ty theo dõi chất lượng không khí toàn thế giới, cho thấy mức độ ô nhiễm không khí trung bình hằng năm ở khoảng 90% quốc gia và vùng lãnh thổ, đã vượt quá mức tiêu chuẩn trong hướng dẫn về chất lượng không khí của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Hướng dẫn này được đưa ra nhằm giúp chính phủ của các nước xây dựng các quy định bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

CNN trích báo cáo cho biết IQAir đã phân tích chất lượng không khí từ 131 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, trong đó chỉ có 6 quốc gia bao gồm Estonia, Grenada, Iceland, New Zealand, Phần Lan và Úc và 7 vùng lãnh thổ ở Thái Bình Dương và Caribê, bao gồm đảo Guam và Puerto Rico, đáp ứng được các tiêu chuẩn về không khí của WHO - với mức độ ô nhiễm không khí trung bình là từ 5 mcg/m³ (microgam/mét khối) trở xuống. Trong khi đó, bảy quốc gia gồm Ấn Độ, Bahrain, Bangladesh, Burkina Faso, Chad, Iraq, Kuwait và Pakistan, lại có chất lượng không khí kém xa tiêu chuẩn của WHO, với mức ô nhiễm trung bình trên 50 mcg/m³.

REUTERS

Mối nguy từ bụi mịn

Nghiên cứu tập trung vào bụi mịn (PM2.5), chất gây ô nhiễm nhỏ nhất nhưng cũng nguy hiểm nhất. Chúng có nguồn gốc từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch, bão bụi và cháy rừng. Khi được hít vào, PM2.5 sẽ đi sâu vào các tế bào phổi, sau đó dẫn truyền vào máu và gây ra một số vấn đề sức khỏe như hen suyễn, bệnh tim và các bệnh về đường hô hấp khác.

Vào tháng 9.2021, WHO đã thắt chặt các tiêu chuẩn về ô nhiễm không khí hàng năm, cắt giảm lượng bụi mịn có thể chấp nhận từ 10 mcg/m³ xuống 5 mcg/m³. Mỗi năm, có khoảng hàng triệu người chết do các vấn đề liên quan ô nhiễm không khí. Theo Liên Hiệp Quốc, trong năm 2016, khoảng 4,2 triệu ca tử vong ở những người trẻ có liên quan bụi mịn. WHO cho rằng nếu các hướng dẫn mới nhất được áp dụng vào thời điểm đó, có thể sẽ có ít hơn gần 3,3 triệu ca tử vong liên quan vấn đề ô nhiễm.

Báo cáo cũng nhấn mạnh sự bất cân bằng đáng lo ngại do các nước đang phát triển ở châu Phi, Nam Mỹ và Trung Đông thiếu các trạm quan trắc, dẫn đến thiếu dữ liệu về chất lượng không khí ở những khu vực này. Mặc dù số lượng các quốc gia ở châu Phi được đưa vào báo cáo năm nay có tăng so với năm 2021, nhưng nhìn chung đây vẫn là lục địa có ít quốc gia đại diện nhất. Theo IQAir, chỉ có 19 trong số 54 quốc gia châu Phi có đủ dữ liệu từ các trạm giám sát của họ.

REUTERS

Bà Glory Dolphin Hammes, Giám đốc điều hành của IQAir tại Bắc Mỹ, cho biết mỗi lần một quốc gia mới (từng thiếu dữ liệu về chất lượng không khí) được thêm vào - như Chad vào năm 2021 - thì chắc chắn đó sẽ là những nước đứng đầu trong danh sách ô nhiễm nhất.

CNN dẫn lời bà Hammes cho hay: "Nếu dựa vào dữ liệu vệ tinh hay dữ liệu được mô hình hóa thì có lẽ châu Phi sẽ là lục địa ô nhiễm nhất hành tinh. Tuy nhiên, hiện tại chúng tôi không có đủ dữ liệu để đưa ra kết luận này. Điều đó đồng nghĩa cần thêm rất nhiều dữ liệu để chúng tôi xác định đâu là quốc gia và thành phố ô nhiễm nhất trên thế giới".

Tuy nhiên, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là cách mà các chính phủ đang theo dõi chất lượng không khí. Hầu hết các nước có xu hướng đầu tư vào các thiết bị không đo được chính xác lượng bụi mịn trong không khí, bà nói.

Báo cáo cho thấy tại Mỹ, tình trạng ô nhiễm không khí năm 2022 đã được cải thiện đáng kể so với năm 2021 do mùa cháy rừng xảy ra tương đối nhẹ. Trong năm ngoái, chất lượng không khí tại thành phố Coffeyville của tiểu bang Kansas được đánh giá là tồi tệ nhất ở Mỹ do có một nhà máy lọc dầu gần đó, theo IQAir. Thành phố Columbus (tiểu bang Ohio), thành phố Atlanta (tiểu bang Georgia) và thành phố Chicago (tiểu bang Illinois) đứng đầu danh sách các thành phố lớn của Mỹ có chất lượng không khí tồi tệ nhất. Trong khi đó, các nhà nghiên cứu cũng xác nhận tiểu bang California là nơi có 10 trong số 15 thành phố lớn bị ô nhiễm không khí tồi tệ nhất của Mỹ, bao gồm thành phố Los Angeles và thành phố Sacramento.

Nguyên nhân ô nhiễm

Trên quy mô toàn cầu, các nguồn gây ô nhiễm không khí chính trong năm 2022 là do cháy rừng, sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong giao thông cũng như sản xuất năng lượng. Điều này đã gây ra sự ảnh hưởng nghiêm trọng đến các cộng đồng dễ bị tổn thương và thiệt thòi nhất.

Bà Hammes chia sẻ: "Đây thực sự là cách mà con người chúng ta đang làm với nhiên liệu hóa thạch. Chúng ta vẫn phụ thuộc vào chúng trong khi nhiên liệu hóa thạch được cho là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến vấn đề ô nhiễm không khí mà chúng ta đang gặp phải".

Trung Quốc, quốc gia luôn giữ những vị trí gần đầu trong bảng xếp hạng về mức độ ô nhiễm không khí trong nhiều thập niên qua, đã cho thấy sự cải thiện về chất lượng không khí vào năm 2022. Gần 64% trong số 524 thành phố được phân tích ở Trung Quốc đã giảm được lượng PM2.5 hằng năm.

Tuy nhiên, IQAir lưu ý rằng việc sử dụng than đá của Trung Quốc vẫn đang là mối lo ngại lớn cho vấn đề khí hậu và môi trường. Mặc dù đã có sự cải thiện, nhưng không thành phố nào của nước này thực sự đáp ứng được các tiêu chuẩn của WHO.

REUTERS

Bà Hammes cho biết các vụ cháy rừng do biến đổi khí hậu gây ra, đặc biệt là ở Mỹ, cũng là một trong những nguyên nhân gây ảnh hưởng xấu tới chất lượng không khí. Báo cáo cho thấy, bất chấp những nỗ lực cải thiện chất lượng không khí trong gần 10 năm qua, nhưng các vụ cháy rừng trong những năm gần đây đã khiến chất lượng không khí của Mỹ trở nên tồi tệ.

Bà Hammes nói: "Cháy rừng là do sự nóng lên toàn cầu và về cơ bản, nó đang tạo ra những điều kiện thiếu an toàn cũng như ảnh hưởng xấu đến không khí". Các quốc gia cần phải học hỏi lẫn nhau, đặc biệt là từ những quốc gia có chất lượng không khí tốt. Để có được chất lượng không khí trong lành, các quốc gia này đã chuyển đổi từ các ngành công nghiệp gây ô nhiễm sang các dạng năng lượng xanh hơn như năng lượng mặt trời và gió.

Bà cho biết thêm rằng điều quan trọng là phải mở rộng mạng lưới giám sát chất lượng không khí, đặc biệt là ở những vùng có điều kiện khó khăn. Chẳng hạn như Ukraine, mặc dù cuộc xung đột với Nga đang diễn ra, nhưng đất nước này vẫn mở rộng mạng lưới giám sát không khí. Theo IQAir, số thành phố cung cấp dữ liệu trong năm 2022 của Ukraine đã tăng gấp 3 so với năm 2021.

Bà Hammes chia sẻ: "Những gì chúng tôi nghiên cứu là từ những số liệu đã đo lường được. Chúng tôi cần thu thập thêm dữ liệu. Chúng tôi cần thông báo cho các nước về thông tin này ở dạng miễn phí và sẵn có để họ có thể đưa ra những lựa chọn sáng suốt hơn".