Biến tướng và thách thức bản quyền sách trên không gian mạng

Quỳnh Trân

"ĐÂY LÀ CON AI CHỨ ĐÂU PHẢI CON MÌNH"

Phát biểu đề dẫn hội thảo, Cục trưởng Cục Xuất bản, in và phát hành, Phó chủ tịch Hội Xuất bản VN Nguyễn Nguyên cho rằng: "Chính sự phát triển như vũ bão của internet và sự tiến bộ vượt bậc của công nghệ số đã tạo điều kiện cho các tác giả, chủ sở hữu quyền, đơn vị xuất bản có thể truyền bá, lưu trữ tác phẩm nhanh chóng và rộng rãi hơn, trong khi năng lực quản lý nhà nước, năng lực quản trị của doanh nghiệp, các NXB và ý thức bảo vệ bản quyền của người sử dụng còn hạn chế khiến tình trạng vi phạm bản quyền ngày càng trở nên nghiêm trọng, với hình thức tinh vi, phức tạp, đe dọa nghiêm trọng sự phát triển ổn định, bền vững của nhiều nền xuất bản, trong đó có các quốc gia ASEAN".

Thực trạng các trang web lậu "nở rộ", hoạt động ngang nhiên, đối tượng vi phạm có xu hướng chuyển dịch từ phương thức truyền thống sang thương mại điện tử thông qua mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok... không có giới hạn địa lý, Chủ tịch HĐTV, Giám đốc NXB Trẻ Phan Thị Thu Hà bức xúc: "Sách giả, sách kém chất lượng được quảng cáo và "núp bóng" dưới các tên gọi "thanh lý", "dọn kho", "giảm giá lớn"…, với giá bán chỉ 1/2, thậm chí 1/3 so với sách thật. Họ còn ngang nhiên phát sóng trực tiếp đọc sách trên mạng để tăng tương tác, tóm tắt, đánh giá (review) sách. Nhiều trường hợp tùy tiện dịch sách được bảo hộ tác quyền nhằm mục đích xuất bản sách giả, kinh doanh thương mại, mà giá thành những sách vi phạm bản quyền này không bao gồm chi phí tác quyền nên giá bìa rất thấp…, bất chấp các quy định".

Nhật Thịnh

Là cây bút rất được tuổi học trò yêu thích, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh liên tục gặp những tình huống dở khóc dở cười với nạn sách giả. Tác giả Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh kể: "Có em đứng xếp hàng 4 - 5 tiếng đồng hồ dưới nắng dưới mưa, đến khi gặp được tôi mới bàng hoàng biết trên tay đang cầm sách in lậu. Nhìn các em bật khóc quay ra, tôi sượng sùng, thất vọng, thậm chí khủng hoảng".

Nhìn những cuốn sách luộm thuộm trước mặt, cha đẻ của tác phẩm chỉ biết thở dài: "Đây là con ai chứ đâu phải con mình. Những rạn nứt bên trong đó, tôi e rằng nó sẽ để lại những chấn động tinh thần và ảnh hưởng tiêu cực sau này. Niềm tin vào sự tốt đẹp vào thế giới người lớn sẽ bị thui chột trong lòng các em…".

GIÁO DỤC ĐỂ THAY ĐỔI NHẬN THỨC THÍCH XÀI SÁCH RẺ

Số liệu nghiên cứu vào năm 2022 của Media Partners Asia, VN đứng thứ 3 trong khu vực, chỉ sau Indonesia và Philippines về tỷ lệ vi phạm bản quyền trên không gian số. Nếu tính theo đầu người, VN còn đứng đầu, với khoảng 15,5 triệu người xem bất hợp pháp, làm thất thoát 348 triệu USD.

Theo ông Nguyễn Nguyên, hành vi vi phạm bản quyền sách trên không gian mạng hiện có 3 hình thức phổ biến: bán các sản phẩm sách in giả, sách lậu trên các nền tảng thương mại điện tử, các mạng xã hội phổ biến; sử dụng các website, ứng dụng (app) OTT được cấp phép, các website đăng ký tên miền và đặt server ở nước ngoài, các app OTT lậu được chia sẻ trên internet, các mạng xã hội phổ biến... để cung cấp các sản phẩm sách số (đọc, nghe, nhìn ); lợi dụng công nghệ số, nhất là công nghệ AI để tạo ra các tác phẩm phái sinh nhưng không thực hiện theo đúng quy định về quyền tác giả, quyền liên quan.

Triển lãm sách về Chủ tịch Hồ Chí Minh và các lãnh đạo Đảng, nhà nước

Quỳnh Trân

Sáng 15.9 tại Đường sách TP.HCM, mở đầu chuỗi hoạt động trong khuôn khổ hội nghị BCH Hiệp hội Xuất bản Đông Nam Á là sự kiện khai mạc triển lãm sách về Chủ tịch Hồ Chí Minh và các lãnh đạo Đảng, nhà nước, với sự tham dự của các hội thành viên Hiệp hội Xuất bản Đông Nam Á (ABPA).

Triển lãm trưng bày hơn 100 tựa sách theo các chuyên đề: Tủ sách về Chủ tịch Hồ Chí Minh; Tủ sách trưng bày ấn phẩm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được dịch sang 7 thứ tiếng; Tủ sách về các đồng chí lãnh đạo Đảng và cách mạng VN qua các thời kỳ (ảnh).

Cùng với việc tổ chức khai mạc triển lãm, Hội Xuất bản VN còn đưa đoàn đi tham quan các nhà xuất bản, công ty sách; trực tiếp trải nghiệm hội sách mini, đồng thời giới thiệu đến đồng nghiệp quốc tế mô hình Đường sách TP.HCM.

Các ý kiến tại hội thảo nhận diện thực tế là các vi phạm về bản quyền số ngày đa dạng và khó kiểm soát. Cùng với đó là thói quen của một bộ phận độc giả vẫn còn tận dụng sách vi phạm bản quyền tạo một thói quen không tốt, tác động xấu đến định hướng phát triển văn hóa đọc và văn hóa tiêu dùng của người dân.

Tình trạng đau đầu này không chỉ tại VN mà "rải đều" các nước trong khu vực. Ông Arys Hilman Nugraha, Chủ tịch Hội Xuất bản Indonesia, thông tin thiệt hại riêng năm qua đã lên con số 7,5 triệu USD, trong khi thực tế còn cao hơn nhiều. "Việc vi phạm trước đây phải có khiếu nại trước mới được xử lý. Rất may sau đó Chính phủ thành lập lực lượng đặc nhiệm nhằm xử lý các vi phạm về kinh tế sáng tạo. Quy trình khiếu nại cũng trở nên đơn giản hơn nên từng bước chấn chỉnh được hành vi này", ông Arys Hilman Nugraha cho biết.

Chủ tịch Hội Xuất bản Philippines Atty.Dominador D.Buhain cho rằng: "Vấn đề giáo dục rất quan trọng để thay đổi nhận thức thích xài sách rẻ của độc giả, tiếp đó là tạo ra cơ chế và những quy định mới chế tài. Các chủ sở hữu bản quyền có thể yêu cầu quyền thực thi quyền sở hữu trí tuệ chặn các trang web vi phạm bản quyền, đồng thời cung cấp các yêu cầu bảo vệ cho các tác phẩm của mình".

Các ý kiến cũng đề nghị nhà nước cần nhanh chóng hoàn thiện thể chế, hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ và không ngừng đổi mới hình thức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về sở hữu trí tuệ. Toàn xã hội đồng thanh nói không với sách giả, sách lậu, nhất là trên không gian mạng với sự can thiệp mạnh tay và kịp thời của công nghệ. Nguồn nhân lực cũng là vấn đề nóng được đặt ra, vì phát triển nhân lực số chính là giải pháp cực kỳ quan trọng để bảo vệ bản quyền sách hữu hiệu.