Có thể độc quyền gối xếp truyền thống?

Nhóm những người yêu trang phục cổ Đại Việt cổ phong nóng lên vì thông tin có người nộp đơn xin cấp bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp gối xếp truyền thống. Thành viên Lộc Thắng của nhóm này thông báo chiếc gối xếp 5 chái truyền thống đã được đăng ký sở hữu trí tuệ dưới tên một cá nhân là Nguyễn Đức Lộc, chủ thương hiệu Ỷ Vân Hiên. “Chiếc gối truyền thống đã bị âm thầm đem đi đăng ký từ năm 2018, trước khi cá nhân này thành lập Ỷ Vân Hiên chỉ khoảng 2 tuần. Loại sở hữu đăng ký trong đơn là kiểu dáng công nghiệp, đơn được chấp nhận ngày 14.8.2018”, thành viên này cho biết.

Trong khi đó, theo thành viên Lộc Thắng, chiếc gối xếp là sản phẩm được sử dụng trong đời sống sinh hoạt của người dân Việt Nam từ rất lâu. Nó cũng được ghi nhận, mô tả và minh họa trong nhiều tư liệu lịch sử ở dạng hình ảnh lẫn chữ viết. Phủ biên tạp lục, Nhật dụng thường đàm (Phạm Đình Hổ), Kỹ thuật của người An Nam cùng nhiều văn bản khác đã nhắc tới, có hình ảnh chiếc gối này.

Chưa kể, theo ông Lộc Thắng, nhiều cá nhân, tổ chức cũng đã phục dựng gối này từ trước khi cá nhân ông Nguyễn Đức Lộc và Công ty Ỷ Vân Hiên bán gối. Chẳng hạn, Đại nội Huế đã trưng bày gối 5 chái trong Triệu Tổ Miếu từ năm 2016; ông Nguyễn Phúc Bảo Duy đã phục dựng và kinh doanh loại gối này tại An Giang muộn nhất từ năm 2017... Ngay cả Công ty Ỷ Vân Hiên từ khi ra mắt năm 2018 cũng từng xác nhận kỹ thuật sản xuất gối của đơn vị này (cùng loại với chiếc gối trong đơn) được truyền dạy từ nghệ nhân Công Tôn Nữ Trí Huệ (98 tuổi) sống tại Huế. Thông tin này sau đó được nhiều người chia sẻ để lên tiếng phản đối việc đăng ký độc quyền kiểu dáng công nghiệp của Ỷ Vân Hiên. Ông Nguyễn Phúc Bảo Duy cho biết không bàn luận gì về việc ông Lộc đăng ký độc quyền kiểu dáng công nghiệp cho gối xếp mà nói: “Việc lên tiếng đã có các anh chị yêu di sản nói. Còn gia đình tôi cũng đã 3 đời làm gối xếp rồi”.

Đại diện Ỷ Vân Hiên đã cung cấp cho Thanh Niên văn bản liên quan việc xin cấp chứng nhận sở hữu trí tuệ cho chiếc gối xếp. Theo đó, chủ đơn là ông Nguyễn Đức Lộc yêu cầu Cục Sở hữu trí tuệ xem xét đơn và cấp bằng độc quyền kiểu dáng công nghiệp. Kèm theo đó, bản mô tả kiểu dáng công nghiệp nêu về mặt tổng thể gối là: “Kiểu dáng công nghiệp cần bảo hộ có dạng hình hộp chữ nhật được tạo thành bởi 5 hình hộp chữ nhật nhỏ hơn bằng nhau, xếp gấp khúc chồng lên nhau và được may liền thông qua các lớp vải nối dọc theo chiều dài của gối. Bề mặt của hình hộp chữ nhật là phần họa tiết. Hai đầu mỗi hình hộp chữ nhật nhỏ là phần viền hình chữ nhật màu đỏ bao quanh, bên trong mỗi hình là một kiểu họa tiết dệt khác nhau”.

Hình ảnh gối xếp (dưới tay bên phải) trong tranh tại Bảo tàng Mỹ thuật VN Ảnh: Lộc Thắng

Luật sư chuyên sở hữu trí tuệ Trần Thị Tám (Công ty IPCom) cho biết điều quan trọng của một hồ sơ độc quyền kiểu dáng công nghiệp chính là tính mới của kiểu dáng đó. Liên quan chiếc gối xếp thì cần phải có tính mới về kiểu dáng gối và các hoa văn trên gối. Đây là chiếc gối dựa cổ truyền nên không có tính mới về cách tạo ra gối với các tầng xếp như vậy. Nếu đăng ký cho việc trang trí họa tiết hoa văn trên gối thì phải xem các họa tiết hoa văn có khả năng bảo hộ được hay không. Một yếu tố nữa là kiểu dáng gối, hoa văn có bộc lộ ở đâu trước khi ông Nguyễn Đức Lộc đăng ký độc quyền kiểu dáng công nghiệp hay chưa.

Cục Sở hữu trí tuệ ra thông báo từ chối Ngày 30.7, ông Nguyễn Quang Tuấn, Giám đốc Trung tâm thẩm định kiểu dáng công nghiệp - Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH-CN), cho biết sau khi xem xét các họa tiết hoa văn, kiểu dáng của gối xếp Ỷ Vân Hiên thấy không có yếu tố mới, trung tâm từ chối cấp bằng sở hữu trí tuệ cho ông Lộc.  Ông Đinh Hữu Phí, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH-CN), cũng cho biết không có chuyện trường hợp này đang chờ đóng tiền làm nốt thủ tục để lấy chứng nhận bản quyền. “Nếu nói chờ đóng tiền để lấy bản cứng thì phải là trường hợp đã có thông báo dự định cấp văn bằng; còn đây là thông báo dự định từ chối”, ông Phí nói.

Cũng phải nói thêm, gối xếp Ỷ Vân Hiên thường dùng các loại vải có sẵn hoặc nếu có đặt dệt cũng theo các mẫu cổ truyền. Vì thế, về các hoa văn trên vải cũng đã được bộc lộ nhiều lần. Trên cơ sở này, bà Tám cho rằng: “Hoa văn không có gì mới, kiểu dáng gối trên các diễn đàn cũng đưa ra nhiều rồi. Tính mới nghĩa là trước thời hạn nộp đơn, kiểu dáng và các hoa văn này chưa được bộc lộ công khai. Như vậy thì khó có khả năng được cấp chứng nhận độc quyền kiểu dáng công nghiệp với hồ sơ này”. Cũng theo bà Tám, kể cả có được cấp thì chứng nhận này cũng có thể bị hủy dễ dàng nếu có đơn phản đối và chứng minh mẫu gối này không mới.

Về tiến độ đăng ký độc quyền kiểu dáng, ông Nguyễn Đức Lộc cho biết: “Tôi đăng ký với tâm thế là đăng ký để làm rồi xuất khẩu, cho mình chính danh chính hãng thôi”. Ông cũng cho hay đang chờ làm nốt thủ tục hành chính để nhận bản cứng của chứng nhận sở hữu.