Công chứng điện tử: Giải pháp nào khi công nghệ chưa thể thay hoàn toàn con người?

Chiều 17.6, tiếp tục chương trình kỳ họp 7 Quốc hội khóa XV, các đại biểu thảo luận tại tổ đối với dự án luật Công chứng sửa đổi.

Trình bày tờ trình của Chính phủ, Phó thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết, một trong những nội dung mới được đưa vào dự thảo luật công chứng điện tử.

GIA HÂN

Theo quy định tại dự thảo, công chứng điện tử là việc công chứng được thực hiện bằng phương tiện điện tử để tạo lập văn bản công chứng điện tử.

Công chứng điện tử có thể thực hiện trực tiếp hoặc trực tuyến. Trong đó, công chứng điện tử trực tiếp là việc người yêu cầu công chứng giao kết giao dịch trước sự chứng kiến trực tiếp của công chứng viên; công chứng viên và tổ chức hành nghề công chứng xác nhận giao dịch bằng chữ ký số để tạo ra văn bản công chứng điện tử.

Công chứng điện tử trực tuyến là việc người yêu cầu công chứng giao kết giao dịch thông qua phương tiện trực tuyến trước sự chứng kiến của công chứng viên; công chứng viên và tổ chức hành nghề công chứng chứng nhận giao dịch bằng chữ ký số để tạo ra văn bản công chứng điện tử.

3 yếu tố công nghệ chưa thể thay hoàn toàn con người

Thẩm tra đối với nội dung trên, Ủy ban Pháp luật tán thành việc bổ sung quy định về công chứng điện tử, nhằm góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong các giao dịch dân sự, kinh tế.

Tuy vậy, về bản chất, công chứng điện tử là sự thay đổi về phương thức thực hiện công chứng chứ không được làm thay đổi bản chất và đặc điểm của mô hình công chứng nước ta là công chứng nội dung.

Quy trình công chứng trên môi trường điện tử cần được điều chỉnh để bảo đảm các yếu tố cốt lõi của hoạt động công chứng nội dung: tính xác thực về ý chí; giấy tờ, tài liệu công chứng phải được đối soát chính xác; nội dung của giao dịch phải là hợp pháp.

Với 3 yếu tố trên, khi áp dụng công chứng điện tử, nhất là công chứng điện tử trực tuyến, công nghệ chưa thể bảo đảm thay thế được hoàn toàn vai trò của con người.

Ví dụ như việc xác định năng lực hành vi dân sự thì đòi hỏi bắt buộc phải có sự hiện diện trực tiếp của người yêu cầu công chứng trước mặt công chứng viên. Giao tiếp qua phương tiện điện tử sẽ khó bảo đảm để công chứng viên đánh giá được năng lực hành vi và ý chí tự nguyện của người yêu cầu công chứng, nhất là trong bối cảnh hiện nay đã xuất hiện tội phạm công nghệ cao dùng công nghệ AI giả giọng nói, hình ảnh để lừa đảo.

Hay như việc đánh giá tính hợp pháp của nội dung giao dịch đòi hỏi năng lực chuyên môn và kinh nghiệm tích lũy nhiều năm của công chứng viên. Việc này không chỉ là tra cứu văn bản pháp luật, đối chiếu với nội dung giao dịch mà còn đòi hỏi tư duy logic, phân tích, đưa ra quyết định, bao gồm cả việc giải thích, tư vấn cho người yêu cầu công chứng.

GIA HÂN

Không giới hạn hay chỉ áp dụng phạm vi hẹp?

Vẫn theo báo cáo thẩm tra, Ủy ban Pháp luật cho biết, qua thảo luận, hiện có 2 loại ý kiến về phạm vi công chứng điện tử.

Loại ý kiến thứ nhất tán thành với dự thảo luật không giới hạn phạm vi công chứng điện tử nhưng giao Chính phủ quy định lộ trình thực hiện cụ thể phù hợp với lộ trình xây dựng nền kinh tế số, xã hội số.

Tuy nhiên, để thực hiện chính sách này, cơ quan soạn thảo cần xác định rõ khái niệm, nội hàm của công chứng điện tử để thống nhất cách hiểu và áp dụng pháp luật; đề xuất giải pháp khắc phục được các hạn chế mà công nghệ chưa thể thực hiện thay con người như đã nêu ở trên.

Đồng thời, bổ sung quy định cụ thể hơn về trình tự, thủ tục, hồ sơ công chứng điện tử để bảo đảm kiểm soát việc thực thi lộ trình công chứng điện tử.

Loại ý kiến thứ hai cho rằng, trong điều kiện hiện nay, công nghệ chưa thể bảo đảm thay thế hoàn toàn vai trò của con người, việc thực hiện công chứng điện tử cần tiến hành thận trọng, có bước đi hợp lý.

Trước mắt, dự thảo luật cần quy định rõ chỉ áp dụng ở phạm vi hẹp với một số giao dịch đơn giản, không áp dụng đối với các giao dịch về bất động sản, thừa kế... như kinh nghiệm nhiều nước theo mô hình công chứng nội dung hiện nay. Cần bảo đảm nguyên tắc "những vấn đề cấp bách, đã chín, đã rõ, được thực tiễn chứng minh, có sự thống nhất cao thì mới xây dựng, ban hành luật".

Nhóm ý kiến này đề nghị giao Chính phủ căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội xác định lộ trình mở rộng phạm vi giao dịch được công chứng điện tử, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định.

Cạnh đó, cũng có ý kiến trong Ủy ban Pháp luật đề nghị trước mắt chỉ nên giao Chính phủ thực hiện thí điểm công chứng điện tử, trên cơ sở đó tiến hành tổng kết thực tiễn làm cơ sở luật hóa nội dung này.

Trong số các loại ý kiến nêu trên, đa số ý kiến trong Ủy ban Pháp luật tán thành với loại ý kiến thứ nhất.