Cuốn sách 'bắt lỗi' từ điển của giáo sư Nguyễn Lân

PGS-TS Phạm Văn Tình, Tổng thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, cho biết không hề ngạc nhiên khi thấy một cuốn sách phê bình và khảo cứu chỉ ra những sai sót trong từ điển của GS Nguyễn Lân, cho dù GS đã nhận Giải thưởng Nhà nước về khoa học công nghệ cho “Cụm công trình về giáo dục học và từ điển tiếng Việt” hồi năm 2001. Theo ông Tình, từ điển của GS Nguyễn Lân vốn có nhiều vấn đề từ góc độ từ điển học cũng như các kỹ thuật khác. Trước đây, cũng đã có nhiều ý kiến của nhiều cá nhân về những sai sót này. “Có nhiều lý do mà các ý kiến đó không được công bố, hoặc khi công bố không được tiếp nhận đúng với tinh thần khoa học. Người ta cũng chỉ góp ý thôi mà không định kiến gì cả. Nhưng tới giờ có anh Hoàng Tuấn Công, dù không phải người làm ngôn ngữ nhưng phải nói là rất am hiểu, viết cả một cuốn. Những ý kiến của anh ấy đích đáng đấy”, ông Tình nói.

Ông Tình cũng cho biết do ngại va chạm nên cuốn sách của ông Công bị nhiều nơi từ chối in. Ông Hoàng Tuấn Công cũng xác nhận điều này.

Cuốn sách của nhà nghiên cứu tự do Hoàng Tuấn Công có tên Từ điển tiếng Việt của GS Nguyễn Lân - phê bình và khảo cứu, dày gần 600 trang, do NXB Hội Nhà văn và Phương Nam Book ấn hành. Sách được chia làm 5 phần. Phần 1: Phê bình, khảo cứu cuốn Từ điển thành ngữ và tục ngữ VN do GS Nguyễn Lân xuất bản lần đầu năm 1989, và theo ông Công, dù có sai sót nhưng vẫn được nhiều NXB như NXB TP.HCM, NXB Từ điển bách khoa và NXB Văn học tái bản với số lượng khá lớn. Phần 2: Phê bình, khảo cứu cuốn Từ điển từ và ngữ Hán Việt. Cuốn sách này xuất bản lần đầu năm 1989; sau đó cũng được NXB TP.HCM, NXB Từ điển bách khoa và NXB Văn học tiếp tục tái bản. Phần 3: Phê bình và khảo cứu cuốn Từ điển từ và ngữ VN. Cuốn sách này xuất bản lần đầu năm 2000, tái bản lần 1 năm 2006, NXB Tổng hợp TP.HCM. Phần 4: Chính tả trong từ điển của GS Nguyễn Lân. Phần 5: Thử lý giải những sai sót khó hiểu của nhà biên soạn từ điển - GS Nguyễn Lân.

Không in được, không chữa được. Chỉ chữa khi có một vài sai sót vừa phải thôi. Nó giống như một cỗ máy mà thiết kế có nhiều trục trặc mà lôi ra sửa thì lợn lành chữa thành lợn què, không được tốt. Trường hợp đó cho nó vào lịch sử thôi PGS- TS Phạm Văn Tình, Tổng thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam

Ông Công phân chia rõ ràng các mục từ mà ông cho là sai thành những nhóm sai sót khác nhau. Chẳng hạn, có nhóm sai do “bỏ gốc lấy ngọn, giải thích sai, nông cạn làm hẹp ý nghĩa, cách dùng thành ngữ, tục ngữ”. Trong đó, ông dẫn thành ngữ “nhân nào quả ấy”. GS Nguyễn Lân giải thích thành ngữ này ý nói con cái chịu ảnh hưởng của cha mẹ. Tuy nhiên theo ông Công, thực chất câu này là luật nhân quả mà nhà Phật gọi là nhân duyên và quả báo. Nó có một số câu gần nghĩa như: ác giả ác báo, thiện giả thiện lai, gieo gió gặt bão. “Nói đến nhân quả là nói đến quy luật tất yếu, đâu chỉ là con cái chịu ảnh hưởng sâu sắc của cha mẹ như cách giải thích của GS Nguyễn Lân”, sách viết.

Ông Công cũng sử dụng nhiều kiến thức đa dạng để đưa ra cách hiểu khác với nhiều giải thích từ ngữ của GS Nguyễn Lân. Chẳng hạn, GS Nguyễn Lân giải thích “to như hộ pháp” là tả người to lớn khác thường, hộ pháp là bức tượng rất to đặt ở trước bàn thờ Phật trong chùa. Trong khi đó, theo ông Công, tượng hộ pháp thường đặt hai bên gian tiền đường, ở giữa có bàn thờ Phật. Cũng có khi tượng này đặt ở hai bên mái hiên hoặc trước cửa Phật điện. Tuy nhiên, không có tượng nào lại được đặt ở trước bàn thờ Phật cả.

Hay “chồng ăn chả, vợ ăn nem”, theo GS Nguyễn Lân, nghĩa là nói cặp vợ chồng không hòa thuận, mỗi người chỉ nghĩ đến lợi ích riêng mình. Hoàng Tuấn Công cho rằng chưa chính xác. Chả và nem là hai món ăn đều khoái khẩu, tương xứng, ở đây ám chỉ tình trạng cả hai vợ chồng đều ngoại tình, vụng trộm (giống nhau), đi tìm sở thích của riêng mình. “Khuôn vàng thước ngọc”, theo GS Nguyễn Lân, là gương sáng cần noi theo. Hoàng Tuấn Công cho rằng chưa chính xác. Gương sáng cần noi theo chỉ là tấm gương của con người. Trong khi khuôn vàng thước ngọc là chuẩn mực, khuôn thước nói chung để người ta làm theo, so sánh, kiểm chứng giá trị, xấu tốt của sự vật khác.

PGS-TS Hoàng Dũng, Chủ nhiệm bộ môn ngôn ngữ, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, cho rằng: “Cuốn sách cho thấy tác giả sở đắc một vốn Hán học vững chắc và vốn hiểu biết dân gian giàu có. Mỗi luận điểm đều được biện giải, dẫn chứng nguồn tư liệu chính xác của tác giả hay của các công trình đi trước; độc giả hoàn toàn có thể tự kiểm tra”.

Về việc sửa từ điển của GS Nguyễn Lân, PGS-TS Phạm Văn Tình cho rằng: “Không in được, không chữa được. Chỉ chữa khi có một vài sai sót vừa phải thôi. Nó giống như một cỗ máy mà thiết kế có nhiều trục trặc mà lôi ra sửa thì lợn lành chữa thành lợn què, không được tốt. Trường hợp đó cho nó vào lịch sử thôi”.

Một vấn đề khác đặt ra là việc tái bản các cuốn từ điển của GS Nguyễn Lân sẽ ra sao. Ông Chu Văn Hòa, Cục trưởng Cục Xuất bản (Bộ TT -TT), cho biết việc có cuốn sách chỉ ra cái sai trong từ điển là một chuyện, còn sách đó chỉ cái sai có chính xác hay không thì phải có hội đồng thẩm định. “Nếu tái bản thì chắc chắn là Cục cho tái bản rồi đấy, vì không có lý do gì không cho tái bản cả. Nhưng NXB tái bản thì cần có lời giới thiệu, là có những chi tiết theo thời gian thì có từ khác nghĩa, hoặc trái ngược hoàn toàn, hoặc trình độ chưa tiếp cận đến. Nhưng không vì thế mà chúng ta đánh giá thấp công trình và có quyền thay đổi một khi tác giả đã đi vào lịch sử. Chúng ta đưa sách ra để khảo cứu và tham khảo khi cần thiết là được”, ông Hòa nói.