Hé lộ đàm phán bí mật Ukraine-Nga kết thúc phong tỏa 'pháo đài' cuối cùng ở Mariupol

OLEKSANDR KOVALIOV

Mục tiêu mà ông Putin đề cập chính là nhà máy thép Azovstal ở thành phố chiến lược Mariupol, miền đông nam Ukraine. Đối với Nga, Mariupol có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Thành phố cảng bên bờ biển Azov được xem là cầu nối giữa vùng Donbass ở miền đông Ukraine - nơi phe ly khai thân Nga đang kiểm soát, với bán đảo Crimea - khu vực mà Nga đã sáp nhập từ năm 2014.

Pháo đài cuối cùng

Sau khi phát động chiến dịch quân sự đặc biệt vào ngày 24.2.2022, lực lượng Nga nhanh chóng tràn vào phần lớn Mariupol, nhưng lại mất nhiều tháng để kiểm soát toàn bộ thành phố. Và nhà máy Azovstal nhanh chóng trở thành trung tâm xung đột. Nơi này trở thành pháo đài cố thủ cuối cùng của thành phố, chứa chấp khoảng 2.600 thành viên tiểu đoàn Azov và dân thường.

Vào thời điểm Tổng thống Putin ra lệnh siết chặt gọng kìm xung quanh khu phức hợp của nhà máy, một nhóm người chuẩn bị bước vào nỗ lực đàm phán trong vòng bí mật nhằm chấm dứt sự vây hãm. Họ bao gồm 2 vị tướng Nga và một nghị sĩ Ukraine từng là lính dù trong quân đội Liên Xô.

Chia sẻ với Đài CNN, ông Oleksandr Kovalov, người Donetsk và là thành viên quốc hội Ukraine, cho biết ông là người khởi động nỗ lực đàm phán. Đại diện của phía Nga là trung tướng Vladimir Alexseyev, nhân vật thứ hai ở Cơ quan Tình báo quân đội Nga (GRU), và thiếu tướng Alexander Zorin cũng thuộc cơ quan này.

Trong đó, tướng Alexseyev nằm trong số 4 sĩ quan GRU nằm trong danh sách cấm vận của Bộ Tài chính Mỹ vào năm 2016. Đến năm 2019, Anh và Liên minh châu Âu cấm vận ông trong vụ cựu điệp viên Nga Sergei Skripal bị trúng chất độc thần kinh ở Anh.

Còn tướng Zorin là đặc phái viên được Tổng thống Putin cử đến Syria và tham gia nỗ lực thương thuyết giữa chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad và phe đối lập cùng phe ly khai của nước này.

Sự tham dự của hai vị tướng sừng sỏ cho thấy nhà lãnh đạo Nga đặc biệt coi trọng việc giải quyết tình trạng bế tắc ở nhà máy Azovstal và từ đó tiến tới kiểm soát Mariupol.

MAXAR TECHNOLOGIES

Hành trình đến Azovstal

Trong lúc quân Nga tiếp tục tấn công Mariupol và nhà máy Azovstal lâm vào tình cảnh ngặt nghèo, ông Kovalov cho rằng phải có người đứng ra giải quyết vụ việc. Thế là ông liên lạc với một người làm việc cho Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) ở Moscow, tên là Valentin Kryzhanovsky, với hy vọng có thể tìm ra lối thoát cho cuộc phong tỏa nhà máy ở thành phố cảng chiến lược. Ông Kryzhanovsky, là cựu đặc vụ Cơ quan Tình báo Ukraine (SBU) đã chạy sang Nga vào năm 2014 và gia nhập FSB. Đối với Ukraine, đây là kẻ phản quốc.

Trước đó, nhiều người khác đã thất bại trong quá trình tìm ra phương án hòa giải liên quan Azovstal, mà theo ông Kovalov phải có đến 11 nỗ lực bất thành.

Nghị sĩ Ukraine đã trình bày kế hoạch của ông cho văn phòng thiếu tướng Kyrylo Budanov, người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quân sự Ukraine, và được thông qua.

Ngày 25.4.2022, ông Kovalov lần đầu tiên đi vào khu vực do Nga kiểm soát kể từ khi chiến sự nổ ra. Để có thể đến được nhà máy, các bên phải thi hành lệnh ngừng bắn.

Ngày 27.4.2022, ông Kovalov gặp ông Kryzhanovsky và trung tướng Andrey Sychevoy, chỉ huy Lực lượng Vệ binh hỗn hợp số 8 thuộc Quân khu Miền nam Nga.

Trong bức ảnh được cung cấp cho Đài CNN, họ ngồi ở giữa một con đường vắng vẻ, và tướng Nga quay lưng về phía ống kính. Tướng Sychevoy, biệt danh "Don", là tư lệnh chỉ huy cuộc tấn công của Nga ở Mariupol. Cuộc thảo luận kéo dài cả ngày, với ưu tiên tập trung di tản dân thường khỏi nhà máy.

Đến đầu tháng 5.2022, Liên Hiệp Quốc và Ủy ban Chữ Thập Đỏ Quốc tế tổ chức sơ tán hàng trăm dân thường khỏi Azovstal và những nơi khác của thành phố cảng. Đến ngày 7.5.2022, Phó thủ tướng Ukraine Iryna Vershchuk thông báo "mọi phụ nữ, trẻ em, người già" đã được sơ tán an toàn khỏi nhà máy.

Tuy nhiên, các đơn vị của tiểu đoàn Azov vẫn tiếp tục cố thủ nhà máy Azovstal và Nga mở lại các đợt tấn công nơi này.

Cuộc gặp ở nhà máy Azovstal

Ngày 9.5.2022, nghị sĩ Kovalov quay lại Mariupol. Lần này, thiếu tướng Budanov cử người phó Dmitrii Usov tham dự, và phía Nga cử các tướng Alexseyev cùng Zorin.

Theo ông Kovalov, tướng Alexseyev thường xuyên yêu cầu ngừng cuộc đàm phán vào ngày 9.5.2022 để gọi về Moscow. Được biết vị tướng có "kết nối vệ tinh trực tiếp" với Bộ Quốc phòng Nga. Ông Christo Grozev, thuộc tổ chức điều tra trực tuyến Bellingcat, cho rằng tướng Alexseyev có thể báo cáo trực tiếp cho ông Nikolai Patrushev, người đứng đầu Hội đồng An ninh Nga và về phần mình nhận chỉ đạo trực tiếp từ Tổng thống Putin.

Trong lúc đàm phán có tiến triển, ông Kovalov thực hiện chuyến đi thứ ba đến Mariupol. Tại đây, một trong những cảnh tượng đáng nhớ nhất của cuộc chiến đã diễn ra- cuộc gặp giữa các tướng Nga chỉ huy chiến dịch đặc biệt và phía quan chức Ukraine.

OLEKSANDR KOVALIOV

Sáng ngày 16.5, ông Kovalov ghi hình một video clip trong lúc đi đến một lối vào nhà máy Azovstal. Hai tướng Zorin và Alexseyev xuất hiện trong hình. Phái đoàn Nga gặp một nhóm gồm ít nhất 6 quân nhân Ukraine, bao gồm trung tá Denys Prokopenko, chỉ huy tiểu đoàn Azov.

Theo nghị sĩ Ukraine, điều kiện đàm phán hết sức đơn giản: lính Ukraine ngừng nổ súng, giao lại nhà máy để Nga tiếp quản. Còn phía Nga cam kết đối xử văn minh đối với lính Ukraine và sau đó là trao đổi tù binh để họ quay về nước.

Thỏa thuận nhanh chóng được triển khai. Sau đó cùng ngày, những người bị thương nặng nhất được đưa khỏi nhà máy trên cáng cứu thương, theo Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Ukraine Hanna Maliar.

Bà Maliar cho biết 53 binh sĩ bị thương được đưa vào bệnh viện Nga, và 200 người được chuyển đến trại giam ở Olenivka thuộc Cộng hòa Nhân dân tự xưng Donetsk (DPR).

Đến ngày 20.5.2022, Quân đội Nga thông báo những thành viên cuối cùng của lực lượng Ukraine tại nhà máy Azovstal đã đầu hàng và toàn bộ thành phố Mariupol được "giải phóng".

Hiện khoảng 2.000 lính từng chiến đấu ở Azovstal vẫn tiếp tục bị giam ở DPR và Nga. Nghị sĩ Kovalov cho hay vẫn tiếp tục nỗ lực để đưa họ về nước, thông qua các đợt trao đổi tù bình.

Dù vẫn còn chặng đường dài phía trước, ông Kovalov hy vọng câu chuyện về Azovstal cho thấy cơ hội đàm phán hoàn toàn có thể diễn ra giữa hai phe của cuộc chiến.

"Những cuộc trao đổi bắc cầu cho hành động, không phải mọi thứ đều bị mất trắng, bạn vẫn có thể sống như một con người, thậm chí trong điều kiện chiến tranh", ông kết luận.