Khởi tố thêm 14 bị can trong đại dự án thép thua lỗ nghìn tỉ

Ngày 13.12, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) cho biết đã ra các quyết định khởi tố bị can, các lệnh khám xét và áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với 14 bị can nguyên là cán bộ, lãnh đạo của Công ty gang thép Thái Nguyên (TISCO), Tổng công ty thép Việt Nam (Việt NamS), về các tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí và thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Đây là diễn biến mới nhất trong quá trình mở rộng điều tra vụ án vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí và thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng xảy ra tại dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty gang thép Thái Nguyên (TISCO).

Trong số 14 bị can, có 9 người bị khởi tố về tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí theo điều 219 bộ luật Hình sự năm 2015 gồm: Đặng Văn Tập, nguyên Phó giám đốc thường trực Ban Quản lý dự án TISCO; Đồng Quang Dương, nguyên Phó giám đốc, kiêm Thư ký dự án TISCO; Nguyễn Trọng Khôi, nguyên Phó tổng giám đốc Việt NamS; Trịnh Khôi Nguyên, nguyên Trưởng phòng Đầu tư phát triển Việt NamS; Đỗ Xuân Hòa, nguyên Kế toán trưởng TISCO; Lê Thị Tuyết Lan, nguyên Phó phòng Kế toán - Thống kê - Tài chính TISCO; Uông Sỹ Bính, nguyên Phó phòng Kế toán - Thống kê - Tài chính TISCO; Nguyễn Văn Tráng, nguyên Ủy viên Ban Kiểm soát Việt NamS; Đặng Thúc Kháng, nguyên Ủy viên Hội đồng quản trị, kiêm Trưởng ban Kiểm soát Việt NamS. Riêng bị can Đặng Thúc Kháng áp dụng biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giam.

5 bị can bị khởi tố tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo điều 360 bộ luật Hình sự năm 2015, gồm: Lê Phú Hưng, nguyên Ủy viên Hội đồng quản trị Việt NamS; Nguyễn Minh Xuân, nguyên Ủy viên Hội đồng quản trị Việt NamS; Nguyễn Chí Dũng, nguyên Ủy viên Hội đồng quản trị TISCO; Hoàng Ngọc Diệp, nguyên Ủy viên Hội đồng quản trị TISCO; Đoàn Thu Trang, nguyên Ủy viên Hội đồng quản trị TISCO.

Vụ án xảy ra tại TISCO là một trong những đại án lớn về kinh tế tham nhũng được Ban Chỉ đạo T.Ư về phòng chống tham nhũng xếp vào diện theo dõi, chỉ đạo. Vào thời điểm C03 khởi tố vụ án hồi tháng 4.2019, đã có 5 người nguyên là lãnh đạo của Việt NamS và TISCO bị bắt tạm giam, gồm: Mai Văn Tinh, nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị Việt NamS; Đậu Văn Hùng, nguyên Tổng giám đốc Việt NamS; Trần Trọng Mừng, nguyên Tổng giám đốc TISCO; Trần Văn Khâm, nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị TISCO và Ngô Sỹ Hán, nguyên Phó tổng giám đốc TISCO.

TISCO có tiền thân là Công ty gang thép Thái Nguyên, được thành lập từ năm 1962. Năm 2009, doanh nghiệp chuyển sang mô hình cổ phần, nhà nước nắm 65% vốn điều lệ và được quản lý thông qua Việt NamS. Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO có tổng mức đầu tư 3.843 tỉ đồng (tương đương 242,5 triệu USD, tỷ giá 1 USD = 15.850 đồng), được Thủ tướng cho phép năm 2005 với mục tiêu là đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất luyện kim (bao gồm khai thác, chế biến quặng sắt), nhằm tạo ra năng lực sản xuất 500.000 tấn phôi thép/năm, sử dụng nguồn nguyên liệu quặng sắt trong nước.

Năm 2007, dự án được khởi động và dự kiến cuối năm 2011 sẽ hoàn thành. TISCO đã ký hợp đồng 01 EPC với nhà thầu Công ty tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) trị giá 160,8 triệu USD (tỷ giá USD thời điểm này là 1 USD = 15.850 đồng). Hai bên xác định đây là giá trọn gói không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng. Tuy nhiên, năm 2012, từ đề xuất của TISCO, Việt NamS đã có văn bản gửi Bộ Công thương và đề nghị Thủ tướng điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án từ 3.800 tỉ đồng lên 8.100 tỉ đồng, tăng 4.261 tỉ đồng so với mức ban đầu và dự kiến năm 2014 hoàn thành. Năm 2013, việc dự án đội vốn lên 110,8% đã được các bên liên quan chấp thuận nhưng các nhà thầu, kể cả Nhà thầu Trung Quốc và Việt Nam, tạm dừng thi công cho đến nay.

Từ cuối năm 2017, Thanh tra Chính phủ vào cuộc, xác định TISCO đã thanh toán cho dự án gần 4.500 tỉ đồng, trong đó chi phí thiết bị hơn 2.100 tỉ đồng, chi phí xây dựng gần 1.000 tỉ đồng... Tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả của dự án là 3.900 tỉ đồng... tức tương đương với tổng mức đầu tư của dự án ban đầu. Do chậm tiến độ quá lâu, hơn 10 năm, nên nhiều thiết bị máy móc đã hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng, cùng khoản lãi vay phải trả là trên 40 tỉ đồng/tháng.

Theo Thanh tra Chính phủ, đến thời điểm thanh tra, chủ đầu tư TISCO đã thanh toán cho nhà thầu MCC trên 92% giá trị hợp đồng, nhưng các hạng mục chính của gói thầu EPC đều chưa hoàn thành. Từ năm 2013, MCC và các nhà thầu đã ngừng thi công. TISCO đã thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán các khoản bốc xếp bảo quản thiết bị gần 5 tỉ đồng, vượt so với giá trị hợp đồng. Trong khi đó, MCC chưa chuyển đủ thiết bị theo danh mục, đồng thời cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật không phù hợp với quy chuẩn của Việt Nam.

Thanh tra Chính phủ chỉ rõ, MCC cung cấp 42 ô tô trị giá thanh toán hơn 1 triệu USD chưa có thuế nhập khẩu, nhưng tất cả các xe này đều có sai khác về tải trọng giữa hồ sơ mà TISCO xin đăng ký đăng kiểm, với kết quả kiểm tra của Cục Đăng kiểm. Trong số này, có 29 chiếc xe tải tự đổ có khả năng chuyên chở 16 tấn/xe. Tuy nhiên, kết quả kiểm tra mỗi xe này chỉ chở được khoảng 9,4 tấn. MCC cũng cung cấp 5 đầu máy toa xe trị giá 5,4 triệu USD không đúng các thông số kỹ thuật, nhà cung cấp theo hợp đồng đã ký… Tổng cộng, MCC cung cấp các loại máy móc thiết bị có sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn Việt Nam có giá trị lên tới 38,8 triệu USD. Hiện một số thiết bị được cung cấp đã bị gỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng, tiến độ của dự án.