Lắt léo chữ nghĩa: Dịch sai từ quyển từ điển nghiêm túc

Mục chằm nhạn được dịch thành “Thứ chim trong điện đài, (ám chỉ sự bình an)”. Nghĩa bằng tiếng La tinh là “quaedam avis in paludibus pace consistens (per metaphoram pax)”, tức là “một giống chim nào đó nghỉ ngơi [kiếm ăn] một cách yên bình nơi ao chằm (ẩn dụ chỉ sự bình yên).” Paludibus là số nhiều, trạng cách (ablative) của pălūs là ao, chằm mà dịch thành “điện đài” thì… hết biết.

Mục con cheo được dịch thành “một thứ con dê”. Nhưng nghĩa bằng tiếng La tinh là “species cervi” mà cervi là sinh cách (genitive) của cervus là “hươu, nai” chứ không phải “dê”.

Mục đàng lang được dịch thành “một thứ tôm hùm”. Nghĩa bằng tiếng La tinh là “species locustae”. Locustae là sinh cách của locusta. Trong tiếng La tinh thì locusta có hai nghĩa: cào cào (châu chấu) và tôm rồng. Nhưng trong tiếng Hán thì đàng lang [螳螂] chỉ có nghĩa là “bọ ngựa” (trong Nam kêu là “ngựa trời”) chứ chẳng có dính dáng gì đến tôm cá cả.

Mục đưa đò được Hồng Nhuệ dịch thành “qua sông bằng đò” thì rất sai vì đi đò mới là “qua sông bằng đò”. Còn ở đây, đưa đò là “lintre flumen trajicere”, nghĩa là “đưa qua sông bằng thuyền”. Dịch giả đã hiểu sai nghĩa của động từ trajicere. Từ này có ít nhất là 7 nghĩa và tuy cũng có nghĩa là “băng qua [sông]” nhưng ở đây thì lại là “đưa/chở từ nơi này sang nơi khác”. Đây chính là nghĩa thứ hai của trajicere trong Dictionnaire latin-français của Ch. Lebaigue (Paris, 1960): faire traverser.

Mục đò dọc được Hồng Nhuệ dịch thành “đò chở nặng”. Hoàn toàn sai. Nghĩa bằng tiếng La tinh ở đây là “cymba oneraria”. Cymba dĩ nhiên là thuyền còn oneraria thì chẳng có liên quan gì đến trong lượng (“nặng”) cả. Dịch giả đã nhầm oneraria với onerosus. Onerosus mới là “nặng” còn oneraria là giống cái của onerarius, nghĩa là “liên quan đến sự chuyên chở”.

Mục qua đời được dịch là “ra khỏi đời sống”. Phần nghĩa bằng tiếng La Tinh là “vita excedere” mà riêng excedere đã có nghĩa là “chết”.

Mục lịnh được dịch thành “vua, sắc lệnh” nhưng P. de Béhaine viết là “regis edictum”. Regis edictum là “lệnh [của] vua” (regis là sinh cách, genitive) chứ nếu là “vua, sắc lệnh” thì P. de Béhaine đã viết “rex, edictum” (rex mới là danh cách, nominative).

Mục rạch được dịch thành “bờ” mà ngòi rạch cũng là “bờ”. Hoàn toàn sai. Nghĩa bằng tiếng La tinh là “rivus” mà rivus là “suối, dòng nước” hoặc “mương, rãnh, kênh”. Dictionnaire latin-français (đã dẫn) dịch rivus là “1. Ruisseau, cours d’eau; 2. Conduite d’eau, rigole, canal”. Ripa mới là “bờ”.

Mục rẫy được dịch là “làm cỏ nơi rừng rậm, núi hoang vu”; rồi rừng rẫy cũng dịch là “làm cỏ nơi rừng rậm…”. Thật là nghịch lý vì đã dịch danh từ bằng động từ. Nghĩa bằng tiếng La tinh là “locus dumis, virgultis, obsitus”, tức là “nơi có bụi râm, có cây non mới mọc, nơi có gieo hạt”...