Lê Cung Bắc, tôi và người thầy!

Việt Trinh tiết lộ di nguyện và những ngày trên giường bệnh của đạo diễn Lê Cung Bắc

Lúc ấy tôi chưa gặp Lê Cung Bắc lần nào, đúng như câu nói của người xưa văn kỳ thanh bất kiến kỳ hình (nghe tiếng mà chưa gặp) nên cũng háo hức và hồi hộp lắm. Bởi mình là đạo diễn tay mơ trong khi Lê Cung Bắc đã có số má, tên tuổi vang trời rồi.

Ngày trình diễn vở Thành Cát Tư Hãn khán giả chủ yếu là sinh viên của Viện Đại học Đà Lạt và học sinh lớp 12 các trường trung học tại thành phố Đà Lạt: Bùi Thị Xuân, Văn Học, Việt Anh… kể cả phóng viên kịch trường từ Sài Gòn lên, trong đó tất nhiên là có Lê Cung Bắc!

Thật bất ngờ, vở diễn thành công ngoài sức mong đợi, hơn 500 khán giả đã ngồi, đứng chật cả khán phòng liên tục vỗ tay theo những cảnh diễn hay khiến anh chàng đạo diễn tay mơ tôi kiêm diễn viên bất đắc dĩ vì không có ai đóng (vai Đại tướng Dương Bân - chiến hữu của Thành Cát Tư Hãn) như bay bổng lên ngọn thông chẳng còn để ý gì cả. Đến khi hạ màn, mọi người ra về rồi tôi mới hỏi Lê Kim Ngữ là anh Lê Cung Bắc có đến không, Ngữ ngạc nhiên nói anh Bắc ngồi ở hàng ghế đầu cậu không thấy sao. Tôi thú thật là không thấy vì tôi chưa hề gặp Lê Cung Bắc lần nào. Và từ đó cho tới khi ra trường (1974), tôi vẫn không có cơ hội gặp anh tại Đà Lạt.

Vở Thành Cát Tư Hãn của Ban kịch Thụ Nhân ẢNH: T.L

Một cơ hội bất ngờ xảy ra khi tôi vừa gặp chuyện không hay trong nội bộ Viện, khiến tôi không được chấp nhận ở lại Văn khoa làm phụ khảo Hán Nôm sau khi tốt nghiệp. Song ngay lúc ấy, thầy Vũ Khắc Khoan - Trưởng ban Việt văn đồng thời là giáo sư bảo trợ cho luận văn Cao học về Kịch nghệ của tôi - gặp tôi và ân cần nói: "Thôi bỏ đi! Cậu về Sài Gòn làm kịch với tôi nhé! Tôi sẽ giới thiệu cậu gặp gỡ một số anh em cũng là học trò tôi ở Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn: Trần Quang, Lê Tuấn, Hà Bay, Đỗ Anh, Vũ Hiệp…, trong đó có Lê Cung Bắc. Cậu chắc biết Bắc chứ?". Tôi thú thật với thầy là tôi chưa có được hân hạnh đó, nhưng không sao anh em có cùng gốc gác Thụ Nhân thì “giai huynh đệ” mấy hồi!

Bấy giờ thầy Vũ Khắc Khoan đang là Khoa trưởng khoa Điện ảnh và Kịch nghệ tại Đại học Tri Hành. Trường này do tư nhân sáng lập, những năm trước chuyên đào tạo về thương mại, đến năm 1974 lại theo Đại học Minh Đức mở khoa Điện ảnh và mời thầy Vũ Khắc Khoan làm Khoa trưởng, thầy thêm vào ngành Kịch nghệ vì đây là sở trường của thầy. Vậy là tại Sài Gòn năm 1974 có thêm một địa chỉ đào tạo hai ngành Điện ảnh và Kịch nghệ bên cạnh Đại học Minh Đức (Điện ảnh), Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn (Kịch nghệ). Ước mong của thầy là bên cạnh khoa Điện ảnh và Kịch nghệ, Đại học Tri Hành sẽ thành lập một Ban kịch nói mang tên Chúng ta quy tụ phần lớn các học trò của thầy trong đó dĩ nhiên có Lê Cung Bắc và tôi. Nhưng trước hết phải “sắp xếp” một cuộc gặp gỡ giữa hai anh chàng Thụ Nhân cái đã. Thế là thầy bảo tôi đến nhà thầy tại cư xá Giáo sư Đại học Sài Gòn số 57 Duy Tân, quận 1. Và đó là lần đầu tiên hai chàng kịch sĩ tên tuổi của Kịch đoàn Thụ Nhân gặp nhau tay bắt mặt mừng. Lê Cung Bắc để lại trong tôi một ấn tượng khó quên về cái chất nghệ sĩ phóng khoáng, cởi mở của anh không phân biệt tuổi tác, vị trí xã hội (lúc ấy anh đã là một nghệ sĩ có số má trên các trang báo kịch trường).

Hôm đó thầy Vũ Khắc Khoan, anh Lê Cung Bắc và tôi ngồi nói chuyện với nhau rất tương đắc. Không biết thầy đã nói gì với anh Bắc về tôi mà thấy anh đối với tôi rất trọng thị và chan hòa. Thầy mong muốn chúng tôi sẽ giữ mãi mối thân tình của ngày hôm ấy. Không ngờ đó lại là cuộc gặp gỡ tay ba cuối cùng.

Thầy ơi!

(Màu thời gian, Đoàn Phú Tứ)

Thầy thì tôi không gặp lại được. Nhưng Lê Cung Bắc thì vì “Duyên trăm năm không đứt đoạn” nên sau đó tôi được gặp lại anh.

Một hôm tôi đang đi xe máy trên đường thì một chiếc xe lam chở khách chạy về hướng Nhà Bè qua mặt, trên xe chật cứng người nhưng tôi kịp nhận ra anh Lê Cung Bắc đang ngồi chen chúc trong số những người khách ấy! Tôi mừng rỡ gọi, trên xe Lê Cung Bắc cũng nhận ra tôi nên vẫy tay chào vui vẻ và hẹn sẽ gặp nhau. Sau này khi cuộc sống đã tương đối ổn định, anh kể lại những năm tháng gian khổ mà anh đã trải qua như bao nhiêu người khác sau chiến tranh, lần gặp tôi anh từ Long Thành (Đồng Nai) về nhà vợ (chị Bùi Thị Giang) bên Nhà Bè. Nhìn anh khuôn mặt đậm màu sương gió nhưng cái chất nghệ sĩ hào hoa một thời Thụ Nhân ngày nào vẫn không phai. Tôi hỏi anh về thầy Vũ Khắc Khoan, anh cho biết thầy hiện ở Mỹ vẫn mạnh khỏe nhưng buồn.

(Tình nghệ sĩ, Đoàn Chuẩn – Từ Linh)

Rồi anh hỏi tôi bây giờ sinh sống, làm việc thế nào, tôi cho anh biết đang làm phó đạo diễn, biên tập và biên kịch điện ảnh tại Xí nghiệp phim tổng hợp TP.HCM (Hãng phim Giải Phóng sau này), ngoài ra còn là thành viên Ban biên tập tạp chí Điện ảnh của Hội Điện ảnh TP.HCM. Bắc cho biết anh cũng đang tìm kiếm cơ hội trở lại với nghiệp diễn xuất trong lĩnh vực điện ảnh vì sân khấu lúc đó không còn thích hợp nữa.

Tôi nói với Lê Cung Bắc rằng nếu ở bên Mỹ, thầy Vũ Khắc Khoan biết được Bắc và tôi – hai học trò ruột của thầy, đang nói chuyện đời với nhau và nhắc nhiều về thầy chắc thầy không khỏi ngậm ngùi mà nhếch môi cười: Hóa ra Lê Cung Bắc và Phạm Thùy Nhân vẫn bị quyến rũ bởi ánh đèn sân khấu (và nay sân quay).

Võ Sông Hương vai Nam trong Dòng đời Ảnh: Tư liệu từ sách Con dường gai nhọn (Phạm Thùy Nhân)

Năm 1985, khi làm phó đạo diễn cho đạo diễn Việt kiều Hồ Quang Minh làm phim Con thú tật nguyền (kịch bản: Ngụy Ngữ - Hồ Quang Minh), tôi giới thiệu Trần Quang vào vai Bình - nam chính và Lê Cung Bắc vào vai Trí - một vai quan trọng của phim này. Trước đó Bắc đã đóng trong khá nhiều phim của các đạo diễn khác.

Thầy Vũ Khắc Khoan mất sau đó một năm (12.9.1986) nhưng tôi tin hương hồn thầy vẫn dõi theo những bước đi của hai cậu học trò mình. Giờ tôi vẫn thường gặp thầy về với tôi cả trong giấc ngủ lẫn khi tỉnh thức.

Năm 1995, tôi giới thiệu Lê Cung Bắc với anh Trần Thanh Hùng - Giám đốc Hãng phim Giải Phóng, để Bắc đạo diễn phim điện ảnh Nhịp đập trái tim, kịch bản của tôi. Và Lê Cung Bắc được Hội Điện ảnh Việt Nam trao giải Tác phẩm đầu tay từ bộ phim điện ảnh này.

Nhưng xem ra Lê Cung Bắc lại bén duyên với truyền hình hơn. Năm 1996, anh được Hãng phim Truyền hình TFS của Đài Truyền hình TP.HCM (HTV) tin tưởng giao đạo diễn bộ phim truyền hình nhiều tập đầu tiên của TFS: Người đẹp Tây Đô (kịch bản: Trầm Hương) kể về cuộc đời và hoạt động chống thực dân Pháp của nữ tình báo nổi tiếng – bà Lâm Thị Phấn.

Sau thành công của Người đẹp Tây Đô, năm 1999, Lê Cung Bắc lại được Hãng TFS giao trọng trách thực hiện một bộ phim khác mang tên Dòng đời do tôi viết kịch bản, dõi theo số phận thăng trầm của một người phụ nữ từ khi còn bé cho đến lúc trung niên suốt một phần tư thế kỷ. Có thể nói với chiều dài 52 tập (30 phút/tập), Dòng đời được xem là bộ phim dài nhất của TFS cho đến lúc ấy (2001) và đã tạo nên một cơn sốt phim truyện truyền hình bấy giờ. Trong cuộc bình chọn của khán giả dành cho các phim truyện truyền hình của TFS đã phát sóng nhân kỷ niệm 10 năm thành lập, phim Dòng đời đã được khán giả bình chọn vào 3 giải: Đạo diễn được yêu thích nhất (NSƯT Lê Cung Bắc); Nữ diễn viên chính được yêu thích nhất (Võ Sông Hương); Quay phim được yêu thích nhất (Đồng Anh Quốc).

Huỳnh Đông trong phim Vó ngựa trời Nam Ảnh: TFS

Lê Cung Bắc đã xứng đáng được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) cùng năm ấy. Sau Dòng đời Lê Cung Bắc và tôi lại có dịp làm việc chung với nhau trong bộ phim Vó ngựa trời Nam (37 tập) do tôi viết kịch bản, TFS sản xuất năm 2010 kể về cuộc đời và sự nghiệp của thi tướng Huỳnh Văn Nghệ từ khi còn bé cho đến Hiệp định Genève (1954). Và cũng như Dòng đời, Vó ngựa trời Nam tiếp tục tạo được dấu ấn lớn trong lòng khán giả, khiến họ thực sự yêu thích phim lịch sử Việt Nam trước sự cạnh tranh gay gắt, ồ ạt của phim lịch sử nước ngoài (Trung Quốc, Hàn Quốc… ) trên màn ảnh nhỏ. Bộ phim Vó ngựa trời Nam đã được trao huy chương vàng trong Liên hoan phim truyền hình toàn quốc 2010 và giải Đạo diễn xuất sắc trong giải Cánh diều năm 2010 của Hội Điện ảnh Việt Nam.

Và tôi nghĩ, trong những thành công của Lê Cung Bắc có dư âm của Ban kịch Trường Giang, Ban kịch Thụ Nhân, Kịch đoàn Thụ Nhân Viện Đại học Đà Lạt ngày nào, có tình cảm cao quý của anh em bè bạn đồng môn và nhất là được nuôi dưỡng bởi trái tim vô lượng của một người thầy - giáo sư, kịch tác gia Vũ Khắc Khoan. Thầy ơi! Bắc ơi! Mai sau dù có bao giờ/Đốt lò hương ấy so tơ phím này (Truyện Kiều, Nguyễn Du).

NSƯT - đạo diễn Lê Cung Bắc qua đời sáng 13.6 tại nhà riêng ở TP.HCM, sau thời gian chống chọi bệnh ung thư phổi, hưởng thọ 76 tuổi, để lại nhiều tiếc thương cho đông đảo giới làm nghề điện ảnh cũng như khán giả. Theo thông tin từ người nhà NSƯT - đạo diễn Lê Cung Bắc, gia đình tổ chức lễ khâm liệm cho ông vào chiều 13.6; lễ động quan diễn ra lúc 14 giờ ngày 15.6, sau đó an táng tại Nghĩa trang Sài Gòn Thiên Phúc (Long An).