Một Thâm Tâm mới lạ trong 'Thuốc mê'

Thuốc mê là một tiểu thuyết đặc biệt của Thâm Tâm, được ông viết năm 26 tuổi, chỉ sau 2 năm bài thơ đầu tiên của ông được đăng báo.

Thuốc mê kể về tập tục kỳ lạ của một ngôi làng miền Bắc xưa. Theo tục lệ thờ Thành hoàng của làng - vốn là người đàn bà vì hận tình đàn ông đem đánh thuốc mê trả thù kẻ bạc lòng - mỗi năm làng phải chọn lấy một cô gái đẹp, giả làm người đi buôn bán chợ xa, mang hai thứ thuốc mê và thuốc độc để bùa bả đàn ông thiên hạ trong thời hạn là 25 ngày. Sau 25 ngày ấy, nếu người con gái hoàn thành được nhiệm vụ trên mà không đánh mất trinh tiết, quay trở về làng, thì cô ta mới được phép lấy chồng là người làng mình; nếu không trở về đúng hạn hoặc làm hỏng việc thì làng sẽ cử một người đàn ông đi tìm để đầu độc cô gái ấy.

Câu chuyện là thế, nhưng Thâm Tâm khéo lồng vào đó không chỉ là những tình tiết bất ngờ, kịch tính mà còn là cái cười ý nhị của một thi nhân ẩn đi đằng sau những con chữ.

Đọc Thuốc mê, người đọc bị lôi cuốn từ đầu đến cuối không chỉ bởi tình tiết kịch tính, hấp dẫn mà còn bởi tính nhân văn sâu sắc của câu chuyện. Đó là một câu chuyện tình, chuyện tình của một cô gái nhiều toan tính, của một chàng trai bị yêu bởi thuốc mê. Đó còn là cụ đồ, người không chỉ giúp Giáp hóa giải thuốc mê mà còn giúp Tý nhận ra bản chất việc làm của mình.

Nhưng có lẽ sức hấp dẫn lớn hơn cả khi đọc lại tác phẩm này sau một thời gian dài bị quên lãng nằm ở chỗ khác. Trước hết, nó đem đến cho người đọc một cảm giác hoài vọng không khí quê xưa, với những phiên chợ rộn rịp, cô hàng lả lơi, mẹ quê đáo để, trai làng yêng hùng, thầy đồ tinh quái... Không gian ấy, những nét tính cách ấy mang chất thuần Việt - một chất thuần Việt được khám phá từ tọa độ đời thường, ít được thi vị hóa, lãng mạn hóa, không được cường điệu như ta thường thấy trong thơ lãng mạn hay trong các diễn ngôn bản sắc văn hóa vốn đang thịnh hành ngay tại thời điểm này.

Và ở Thuốc mê có đủ mọi tình cảm trong đời sống: tình bạn bè đã giúp Giáp khi anh bị bùa mê làm lu mờ lý trí. Là những tính toán đến lạnh lưng của Tý để bùa bả cho được một người đàn ông theo lệ làng. Là tình mẹ yêu con của mẹ Giáp, mẹ Tý dù hai tình yêu ấy thể hiện theo hai cách hoàn toàn khác nhau. Là tình yêu lúc thực, lúc mê của Giáp và Tý, hay của Tý và Cưỡng. Một cái kết bất ngờ và gợi mở để sau khi trang sách khép lại, bạn đọc vẫn còn nhiều nghĩ suy.

Thuốc mê do NXB Văn Học và Tao Đàn phát hành. Được khôi phục theo tiểu thuyết Thuốc mê của Phổ Thông Bán Nguyệt San số 133 - Tân Dân xuất bản và phát hành năm 1943.