Ngành điều trước nguy cơ nhập siêu

Ngành điều "xanh vỏ, đỏ lòng"

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, xuất khẩu hạt điều 8 tháng năm 2024 đạt 486.470 tấn, tương đương gần 2,78 tỉ USD, giá trung bình 5.706 USD/tấn, tăng 22,9% về khối lượng, tăng 21,8% về kim ngạch.

ẢNH: Quang Thuần

Đáng chú ý, mặc dù kim ngạch xuất khẩu điều hạt đang tăng và vẫn có chênh lệch so với kim ngạch nhập khẩu nguyên liệu nhưng khoảng cách đã dần thu hẹp. Cụ thể, cả năm 2023, kim ngạch xuất khẩu hạt điều nhân đạt 3,64 tỉ USD, nhập khẩu nguyên liệu đạt 3,1 tỉ USD, vẫn xuất siêu 500 triệu USD thì trong 8 tháng qua, ngành điều đã bỏ ra xấp xỉ 2,7 tỉ USD nhập khẩu nguyên liệu thô để chế biến, có thể thấy xuất và nhập đang tiến gần bằng nhau.

Ông Vũ Thái Sơn, Chủ tịch Hội Điều Bình Phước - Tổng giám đốc Công ty Long Sơn, nhận định: "Con số này thể hiện đúng thực trạng của ngành điều hiện nay. VN là nước đứng đầu thế giới về chế biến hạt điều nhân, số lượng nhà máy tập trung rất lớn, nhưng vùng nguyên liệu trong nước ngày càng thu hẹp, chỉ đáp ứng được khoảng 10 - 12% nhu cầu nguyên liệu điều thô cho các nhà máy. Phần lớn nguyên liệu phải dựa vào nguồn nhập khẩu từ châu Phi, Campuchia… Mấy năm trước đây nguồn cung khá lớn nhưng năm nay hạn hán mất mùa, sản lượng hạt điều sụt giảm mạnh. 

Bên cạnh đó, chính sách xuất khẩu hạt điều thô của các nước châu Phi cũng siết chặt hơn, vì vậy giá bán điều thô có lúc đã tăng lên 50%. Hiện nay giá điều thô cũng giảm đôi chút nhưng tính ra vẫn đang tăng đến 40%. Trong khi đó, giá điều nhân xuất khẩu mặc dù có tăng, một số khách hàng đồng ý thương lượng nâng lên một chút nhưng vẫn không thể nào bằng với tốc độ tăng giá nguyên liệu. Tình hình này lý giải vì sao kim ngạch nhập khẩu hạt điều đang dần bắt kịp kim ngạch xuất khẩu, và thực tế nhiều doanh nghiệp (DN) đã lỗ rất nặng".

Theo Hiệp hội Điều VN (VINACAS): Thực tế hiện nay diện tích cây điều ở nước ta giảm dần đều qua từng năm. Từ 440.000 ha năm 2007, đến niên vụ 2019 - 2020, diện tích điều trên cả nước chỉ còn 302.500 ha, sản lượng khoảng 339.800 tấn. Năm 2024, theo kế hoạch sản xuất, tổng diện tích điều cả nước duy trì ổn định 305.000 ha. Năng suất bình quân đạt 1,25 tấn/ha, sản lượng điều thô (hạt khô) ước đạt 370.000 tấn nhưng thực tế không đạt. Vừa thu nhập thấp, vừa phải cạnh tranh với hạt điều thô nhập khẩu, người trồng điều một số nơi đã chặt bỏ điều để chuyển sang cây trồng khác có giá trị cao hơn. Việc phụ thuộc quá lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu khiến ngành điều VN gặp không ít khó khăn. Điển hình, đầu năm nay, giá loại hạt này tăng phi mã, nhà cung cấp đòi tăng giá theo hoặc "xù" hợp đồng, khiến các nhà máy sản xuất điều trong nước lao đao vì thiếu nguyên liệu.

Vị thế số 1 thế giới bị lung lay

Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó chủ tịch thường trực VINACAS, cho biết: "Mỗi năm, các DN VN nhập khẩu hơn 2,5 triệu tấn điều thô, trong đó khoảng 1,7 triệu tấn từ châu Phi, chủ yếu là Tây Phi. Năm nay, tại các nước châu Phi, trong đó có Bờ Biển Ngà đã xảy tình trạng El Nino cực kỳ tai hại, ảnh hưởng lớn đến sản lượng của cây điều, dẫn đến sản lượng thấp, hàng hóa khan hiếm và giá điều thô tăng cao. Điều đáng nói là nhiều hợp đồng trước đây ký kết với các DN VN ở mức giá thấp thì hiện nay các DN tại Tây Phi đã đẩy giá điều thô tăng hơn 40 - 50%, lên 1.500 - 1.700 USD/tấn. Các DN cung cấp nguyên liệu này đã đưa ra nhiều điều kiện để giao hàng theo hợp đồng đã ký kết. Trong đó, yêu cầu DN nhập khẩu của VN phải trợ giá bằng việc chia đôi phần giá tăng, tức là phải chi trả thêm từ 200 - 300 USD/tấn".

Lãnh đạo VINACAS nhận định: Nhiều năm qua, VN dẫn đầu chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị điều toàn cầu, nhưng vị thế đó đang lung lay và chắc chắn sẽ mất nếu không kịp thời thay đổi. Đặc biệt, các DN chế biến điều xuất khẩu, chủ yếu là các nhà máy vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) sẽ chặn dần nguồn nguyên liệu hạt điều thô của các nhà máy VN, khiến các nhà máy nhỏ và vừa của nước ta bị phá sản, tiến tới chiếm lĩnh thị trường điều nhân thế giới.

Trao đổi với Thanh Niên, một DN lớn trong ngành điều cũng nhìn nhận nghịch lý: "Vùng nguyên liệu điều ở châu Phi trong khi thị trường tiêu thụ chính là ở châu Âu, châu Mỹ, việc vận chuyển điều thô về đến VN sau đó lại xuất đi sang Âu - Mỹ là khó có thể chấp nhận được vì quãng đường khá xa, lợi nhuận không còn bao nhiêu. Ngay chính các nhà nhập khẩu châu Âu cũng đang dần chuyển dịch đầu tư sang châu Phi để thuận tiện hơn. Vì vậy, vị thế chế biến xuất khẩu điều nhân của VN có thể sẽ không còn giữ được".

Nhận định về ngành điều trong thời gian tới, ông Vũ Thái Sơn chia sẻ: "Lợi nhuận của ngành điều trước nay vốn đã rất thấp, đến nay thì có khi không còn lợi nhuận nữa mà đã chuyển sang thua lỗ. Chính sách xuất khẩu điều thô ở các nước châu Phi đã có sự thay đổi, trong đó họ đang dần chủ động công nghệ chế biến, xuất khẩu hạt điều đã bóc vỏ cho VN và chỉ chừa lại những công đoạn khó, lợi nhuận ít. Trước mắt, với tình hình giá điều thô tăng 40 - 50%, DN nào ký hợp đồng xuất khẩu nhân điều trước thì chắc chắn sẽ thua lỗ, chỉ có những DN nhỏ tiêu thụ nội địa hoặc xuất sang Trung Quốc chưa ký trước hợp đồng thì mới có thể có lãi".