 |
Nghệ nhân Chăm làm gốm thủ công |
Sở VH-TT-DL Bình Thuận |
Gốm của người Chăm chủ yếu là đồ gia dụng, đồ dùng cúng lễ và đồ mỹ nghệ gồm chum (jek), nồi (gok), mâm (cambak), bình (bilaok)… Nghề làm gốm được xem là sự sáng tạo cá nhân do người phụ nữ Chăm làm ra trên nền tảng tri thức được lưu truyền trong cộng đồng. Thay vì sử dụng bàn xoay, người phụ nữ Chăm di chuyển giật lùi quanh khối nguyên liệu để tạo hình sản phẩm. Gốm không tráng men và được phơi khô, nung ở ngoài trời bằng củi và rơm trong 7 - 8 giờ ở nhiệt độ khoảng 800 độ C.
Nguyên liệu gồm đất sét, cát, nước, củi và rơm được khai thác tại chỗ. Dụng cụ làm gốm đơn giản do nghệ nhân tận dụng vật liệu tại chỗ để cạo mỏng thân gốm, sử dụng vỏ sò, vải cuộn thấm nước để chà láng thân gốm. Tri thức và kỹ năng làm gốm được trao truyền cho các thế hệ trong gia đình thông qua thực hành. Việc làm nghề tạo cơ hội cho người phụ nữ Chăm giao lưu, tương tác trong lao động sản xuất, sinh hoạt xã hội, cũng như trong việc giáo dục nghề nghiệp cho con cái, nâng cao hơn nữa vai trò của họ trong xã hội. Nghề làm gốm cũng giúp tăng thu nhập của gia đình và bảo lưu thuần phong mỹ tục, bản sắc văn hóa của người Chăm ở VN.
Tuy nhiên, dù có nhiều nỗ lực bảo vệ, song nghề gốm của người Chăm vẫn đang đứng trước nguy cơ mai một vì sự tác động của quá trình đô thị hóa đến khả năng tiếp cận nguồn nguyên liệu thô, sự chậm thích ứng với kinh tế thị trường và thế hệ trẻ ít quan tâm đến nghề gốm truyền thống.
Theo Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật làm gốm của người Chăm đáp ứng các tiêu chí cần thiết để ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Chủ thể văn hóa và người thực hành chủ yếu là phụ nữ Chăm. Tri thức và kỹ năng làm nghề được trao truyền trong gia đình, dòng họ và cộng đồng. Việc trao truyền được thực hiện bằng biện pháp kể chuyện và thực hành hằng ngày. Di sản thu hút sự trao đổi và tương tác giữa những người thực hành nghề, các sinh hoạt xã hội và nâng cao vai trò của người phụ nữ Chăm trong xã hội hiện đại.
Nghề gốm của người Chăm hiện còn phổ biến ở 2 tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận, cũng là 2 địa phương có đông đồng bào Chăm sinh sống.
Đến nay, VN có 15 di sản được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản phi vật thể (bao gồm 13 di sản văn hóa phi vật thể trong danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và 2 di sản văn hóa phi vật thể trong danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp) phân bố ở 61/63 tỉnh, thành.
Hiện UNESCO đang xem xét theo lộ trình 3 hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể của VN đã trình trong thời gian vừa qua, gồm: nghề làm gốm của người Chăm, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ và lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam.
4 di sản văn hóa phi vật thể đã được Thủ tướng cho phép tổ chức xây dựng hồ sơ trình UNESCO ghi danh vào danh sách gồm: mo Mường, nghệ thuật sơn mài, võ cổ truyền Bình Định, nghệ thuật chèo châu thổ sông Hồng.
Bình luận (0)