Nhà văn 'đại sứ'

Suốt hơn một thập niên qua, bà là một trong số ít nhà văn đưa những tác phẩm văn học về VN đến với công chúng Pháp và thế giới.

Với tôi, chỉ đơn giản là muốn viết bằng tiếng Pháp, để cho người Pháp và độc giả thế giới hiểu về VN

Bắt đầu cầm bút khi không còn trẻ, bà có từng chờ đợi những tác phẩm của mình sẽ đi được những quãng đường xa?

Khi viết, tôi không nghĩ đến điều gì ngoài việc để thỏa mãn những ý tưởng tràn trề trong đầu mình. Chẳng hạn như khi viết cuốn sách đầu tiên bằng tiếng Pháp Cô gái và chiến tranh, tôi biết xuất bản một cuốn sách tại Pháp không dễ. Bởi tại Pháp, nhà xuất bản luôn yêu cầu tác giả đưa ra bản thảo tốt nhất, còn chi phí phía nhà xuất bản lo hết. Biết là không dễ nhưng tôi vẫn viết, không phải mong để được giải thưởng này kia, hay để nhận thù lao mà viết để thỏa mãn mình trước đã.

Tôi nhận thấy những cuốn sách viết về chiến tranh tại VN xuất bản ở Pháp thường có hai xu hướng: một là quá bôi đen, hai là quá tô hồng. Tôi muốn viết về cuộc chiến với góc nhìn của một người từng trải qua, chứng kiến. Hơn nữa, nhiều cuốn sách mới chỉ nói đến cuộc sống của những người lính nơi chiến trường, ít quan tâm đến hậu phương nơi có ông già bà cả, trẻ em và những người phụ nữ. Tôi lựa chọn mảng còn ít được quan tâm ấy. Tôi không viết để cho thấy sự thù hận mà cho thấy sự bi thương xảy ra với những con người ở hậu phương. Chiến tranh ác liệt là thế, con người VN đã phải chịu quá nhiều đau thương là thế, mà họ vẫn đứng vững, chiến thắng và đi lên.

Nhà văn Trần Thị Hảo (thứ 5 từ trái sang, hàng đầu) cùng các nhà văn nước ngoài có tác phẩm được sử dụng trong chương trình MOOC/FLOT đào tạo tiếng Pháp trên mạng Ảnh: NVCC

Một cuốn sách khó có thể thay đổi cách nhìn này sang cách nhìn khác của bất kỳ ai. Nhưng ít nhất, tôi nghĩ cuốn sách đã mang đến cái nhìn khách quan về cuộc chiến tranh tại VN cho độc giả Pháp và nước ngoài. Tôi nhận được khá nhiều thư của độc giả Pháp gửi đến bày tỏ sự đồng cảm của họ với những câu chuyện tôi viết. Dễ hiểu thôi, người Pháp cũng từng trải qua những điều tồi tệ mà chiến tranh gây ra khi đất nước họ bị Đức quốc xã chiếm đóng.

Tôi thích tìm hiểu về cuộc đời của những người phụ nữ, những nữ nhân vật của lịch sử. Hồi nhỏ, tôi đã được nghe mẹ mình nói về Nam Phương Hoàng hậu nhưng với thông tin rất ít ỏi. Sau này khi lớn lên, tôi đọc nhiều sách về triều Nguyễn cũng không có được nhiều thông tin về bà. Ngay cả cuốn hồi ký của vua Bảo Đại (được viết bằng tiếng Pháp) cũng viết chưa đầy 2 trang về Nam Phương Hoàng hậu. Tôi luôn tự hỏi vì sao người phụ nữ trong suốt bao nhiêu năm giúp triều Nguyễn phát triển, từng khuyên vua Bảo Đại làm cố vấn cho Hồ Chủ tịch và nhất quyết không cùng vua Bảo Đại rời Pháp về VN khi ông muốn làm quốc trưởng, lại chưa được nhắc đến một cách trọn vẹn, đầy đủ. Đó là điều đã hối thúc tôi tìm hiểu và viết về bà.

Trước cuốn Bà hoàng cuối cùng của nước An Nam (viết bằng tiếng Pháp), tôi cũng viết cuốn Tình sử Nam Phương Hoàng hậu (bằng tiếng Việt). Tuy nhiên, cuốn tiểu thuyết viết bằng tiếng Pháp tư liệu đầy đặn hơn. Bởi bên cạnh nguồn tư liệu thu thập được về Nam Phương Hoàng hậu ở nhiều thư viện, trung tâm lưu trữ lớn, tôi còn tìm được nhiều người thân trong gia đình của bà tại Pháp và có cơ hội được trò chuyện với họ.

Khi tìm hiểu về bà, có câu chuyện khiến tôi rất cảm động. Đó là khi vua Bảo Đại quyết định rời Pháp về VN làm quốc trưởng, Nam Phương Hoàng hậu đã nói: “Nếu mà ngài thích về thì cứ về, còn em ở lại”. Tôi nghĩ không phải một bà hoàng hậu nào cũng làm được như thế. Bởi, bà biết nếu bà không về thì ông cũng có bao nhiêu người con gái khác. Nhưng bà làm thế là cũng vì ngầm trách vua Bảo Đại đã từng giúp cụ Hồ nhưng rồi lại bỏ sang Pháp, sau đó lại quay về VN làm quốc trưởng. Đó là lý do sâu xa mà nhiều người có thể không biết.

Ở lại Pháp, bằng tiền của mình, bà mua một trang trại ở miền trung nước Pháp. Đó là một vùng quê khá hẻo lánh. Sau khoảng 5 năm sống tại đây, năm 1965, lúc đó Nam Phương Hoàng hậu 49 tuổi, bà không may bị mắc căn bệnh như là hen suyễn khiến không thở được. Lúc bà trở bệnh nặng, rất không may chỉ có mình bà và hai người giúp việc ở trang trại, còn người bác sĩ quản gia đang đi săn. Khi thấy bà khó thở, người giúp việc gọi bác sĩ đến nhưng không kịp. Trong đám tang của Nam Phương Hoàng hậu chỉ có các con của bà có mặt, mà không có vua Bảo Đại. Có một chi tiết là đến khi đám tang diễn ra, mọi người mới biết trang trại của bà ở ngay bên cạnh trang trại của cô Như Lý - con gái vua Hàm Nghi. Hóa ra, họ là hàng xóm của nhau mà không hề hay biết trong suốt bao năm.

Rất khó để tự xếp mình ở vị trí nào. Tôi nghĩ để người khác xếp mình thì tốt hơn. Với tôi, chỉ đơn giản là muốn viết bằng tiếng Pháp, để cho người Pháp và độc giả thế giới hiểu về VN.

Trong suốt 2 năm qua, tôi cùng tham gia thực hiện cuốn sách 100 năm người VN tại Pháp (cuốn Một thế kỷ - một con đường), trong đó có những bài viết về người Pháp có công đóng góp cho VN trong những năm chiến tranh, hay người Pháp gốc Việt, người VN đang sống tại Pháp. Cộng đồng người Việt tại Pháp rất đặc biệt so với cộng đồng người Việt ở các nước trên thế giới bởi yếu tố lịch sử. Người Việt đã sang Pháp từ những năm Chiến tranh thế giới thứ nhất, Chiến tranh thế giới thứ hai, trước và sau năm 1954. Từ những năm 1954 - 1975, nhiều sinh viên ở miền Nam sang Pháp du học. Năm 1971, lần đầu tiên, có những sinh viên miền Bắc sang Pháp học tập. Sau đấy, từ những năm 2000 đến nay, đã có rất nhiều thế hệ du học sinh VN sang Pháp.

Số lượng tác phẩm viết về VN bằng tiếng Pháp cũng như tác phẩm viết về VN được dịch sang tiếng Pháp vẫn còn như “muối bỏ bể” tại đất nước này. Hiện nay, có thể kể đến một số cây bút đương đại là nhà văn gốc Việt tại Pháp như Linda Lê, hay Trần Huy Minh. Linda Lê sinh ra ở Đà Lạt, hơn 10 tuổi sang Pháp định cư; còn Trần Huy Minh là thế hệ thứ hai được sinh ra tại Pháp. Bên cạnh đó, cũng đã có những nhà văn VN viết bằng tiếng Pháp nhưng rất hiếm hoi.

Một số tác phẩm tiểu thuyết, truyện ngắn của những nhà văn VN như Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Phan Thị Vàng Anh, Dương Hướng… được dịch sang tiếng Pháp dù có nhưng số lượng cũng rất ít. Nhìn chung, mảng văn học VN so với mảng văn học các nước khác tại Pháp còn rất khiêm tốn.

Người Pháp luôn quan tâm đến những nền văn học đa dạng, trong đó có văn học VN. Theo tôi, người Pháp quan tâm đến những tác phẩm văn học VN còn bởi lý do rất nhiều người trong số họ có mối liên hệ, liên quan đến VN. Có những người có bố mẹ trước đây từng sống, làm việc tại VN; hay được sinh ra và lớn lên ở VN; có quan hệ thông gia với người VN; nhận con nuôi người VN, có bạn bè là người Việt...