Sáp nhập tỉnh, xã, bỏ cấp huyện, làm sao để bộ máy vận hành hiệu quả?

Tháng 10.2018, tại hội trường Diên Hồng của Quốc hội, đại biểu Quốc hội Tạ Văn Hạ, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội, từng đề xuất sáp nhập các tỉnh, thành để tinh gọn bộ máy. Khi đó, ông Hạ nói: "Đã đến lúc nhận thức rõ ràng ngân sách hay tiền thuế của dân không thể chịu nổi khi chi thường xuyên vẫn chiếm 60% tổng chi ngân sách nhà nước, số còn lại dành một phần không nhỏ cho quốc phòng, an ninh, vậy còn đâu để đầu tư cho phát triển?".

Sau 7 năm, tới nay, chủ trương sáp nhập tỉnh, xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đang được khẩn trương thực hiện. "Việt Nam có truyền thống khi tiến hành những cải cách lớn cần có cú hích mạnh, quyết liệt mới tạo đột phá. Nếu cứ bàn thì không ra được, rất khó đạt được kết quả mong muốn", ông Hạ chia sẻ với Thanh Niên.

ẢNH: GIA HÂN

Sáp nhập tỉnh phải thuận tiện cho người dân

*Nhìn nhận của ông về thực hiện chủ trương sáp nhập tỉnh, thành lần này ra sao?

Ông Tạ Văn Hạ: Việc sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện, sắp xếp lại các đơn vị hành chính là một chủ trương đúng đắn, phù hợp với xu thế phát triển và yêu cầu thực tiễn hiện nay. Đây là một chủ trương lớn của Đảng và có thể nói là một cuộc cách mạng trong lịch sử phát triển của đất nước.

Vào năm 2018, trước Quốc hội, tôi đã đề nghị Chính phủ tham mưu với Đảng, Quốc hội để sáp nhập các tỉnh, thành giúp tinh gọn bộ máy, đồng thời có thêm không gian phát triển. Tới nay, về mặt thực tiễn, chúng ta đã có đầy đủ các điều kiện khác về cơ sở hạ tầng, ứng dụng công nghệ hay cải cách hành chính để thực hiện chủ trương này.

Cạnh đó, việc sáp nhập đơn vị hành chính, tinh gọn bộ máy đã được triển khai từ năm 2017 với Nghị quyết 18 của T.Ư Đảng khóa XII. Chúng ta đã có quá trình tổ chức thực hiện với nhiều kinh nghiệm từ thực hiện sáp nhập các xã, huyện, thậm chí là cả cấp tỉnh như Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội năm 2008.

Tôi cho rằng, những kinh nghiệm này giúp chúng ta có điều kiện cần và đủ để thực hiện một cuộc cải cách lớn, tạo ra bộ máy hành chính tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả hơn; đồng thời, tiết kiệm nguồn lực cho phát triển đất nước.

*Việc sáp nhập các tỉnh, thành ở thời điểm này, theo ông cần lưu ý những vấn đề gì?

- Chủ trương chung là giảm số tỉnh, thành nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả, đồng thời tiết kiệm nguồn lực của đất nước. Theo phương án của Chính phủ thì sẽ giảm khoảng 50%, tức chỉ còn 31 - 32 tỉnh, thành, tôi cho là phù hợp.

Việc sáp nhập tỉnh, thành chắc chắn phải lưu ý nhiều vấn đề. Luật Tổ chức chính quyền địa phương vừa được Quốc hội thông qua tại kỳ họp bất thường cũng lưu ý khi sáp nhập đơn vị hành chính các cấp, ngoài tiêu chuẩn về diện tích, dân số thì phải đảm bảo hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước của chính quyền địa phương các cấp; phát huy tiềm năng, lợi thế nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và của từng địa phương.

Quan trọng nhất là phải bảo đảm yêu cầu về quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội; bảo đảm đoàn kết dân tộc, phù hợp với các yếu tố truyền thống lịch sử, văn hóa của địa phương và nhất là tạo sự thuận tiện cho nhân dân. Đặc biệt là vấn đề đặt tên tỉnh, thành và chọn trung tâm hành chính - chính trị phải cân nhắc rất kỹ các yếu tố nói trên.

ẢNH: T.N

Tăng cường nguồn lực, tránh "xã nào biết xã đó"

*Sau khi bỏ cấp huyện, sắp xếp, sáp nhập các xã thành cấp cơ sở thì cần phải làm gì để cấp cơ sở hoạt động tốt, đáp ứng yêu cầu của người dân, doanh nghiệp?

- Khi bỏ cấp huyện, bộ máy hành chính sẽ tập trung vào cấp tỉnh và cấp cơ sở (hiện gọi là xã). Cấp xã theo đó sẽ "to" hơn và nhiều áp lực hơn vì đây là cấp trực tiếp và sát dân nhất. Điều này đặt ra nhiều thách thức nhưng cũng là cơ hội để tổ chức lại hệ thống quản lý một cách hiệu quả hơn.

Trước hết, cần nhanh chóng ổn định và làm rõ chức năng, nhiệm vụ của cấp cơ sở. Khi có sự phân công rõ ràng, chính quyền địa phương mới có thể vận hành trơn tru, đáp ứng yêu cầu của người dân và doanh nghiệp.

Thứ hai, phải tăng cường nguồn nhân lực. Bỏ cấp huyện có nghĩa là rất nhiều nhiệm vụ hành chính sẽ chuyển về cấp cơ sở. Điều này tạo áp lực lớn về khối lượng công việc, thời gian và yêu cầu chất lượng phục vụ. Vì vậy, cần bổ sung đủ nhân sự có năng lực, tránh tình trạng quá tải cho cán bộ cấp xã.

Đồng thời, cần có chính sách đãi ngộ hợp lý cho cán bộ cấp cơ sở. Hiện cán bộ cấp đang có chế độ đãi ngộ thấp, trong khi trách nhiệm và khối lượng công việc sau khi bỏ cấp huyện sẽ ngày càng lớn. Nếu không có chính sách lương, thưởng, phụ cấp phù hợp, rất khó để thu hút và giữ chân người có năng lực làm việc ở cấp xã.

Cạnh đó, cần đảm bảo cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin. Hiện nay, nhiều xã còn thiếu cơ sở vật chất để làm việc, đặc biệt là trong bối cảnh công việc hành chính sẽ tăng lên sau khi bỏ cấp huyện. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ số vào quản lý nhà nước phải được đẩy mạnh để giảm bớt áp lực cho cán bộ và tạo thuận lợi cho người dân khi làm thủ tục hành chính.

Ngoài ra, cấp tỉnh cần đóng vai trò điều phối, kết nối các xã để đảm bảo sự liên thông trong quản lý hành chính. Nếu không có sự chỉ đạo sát sao từ tỉnh, rất có thể xã nào biết xã đó, không hiệu quả.

*Khó khăn nhất có lẽ là ở cấp cơ sở vùng sâu, vùng xa, thưa ông?

- Ở các vùng nông thôn, miền núi, quản lý hành chính có những đặc thù riêng. Ngoài việc xử lý các thủ tục hành chính, cán bộ cấp cơ sở còn phải có khả năng làm công tác dân vận, hiểu biết văn hóa địa phương và có uy tín với cộng đồng. Ở nông thôn, cán bộ xã cần biết rõ từng thửa ruộng, từng gia đình chứ không thể chỉ thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính một cách chung chung.

Tôi nghĩ đề án của Chính phủ sẽ tính toán vấn đề này. Chắc chắn là cần phải có cơ chế đặc thù cho vùng sâu, vùng xa, gồm chính sách đào tạo cán bộ, hỗ trợ kinh phí và các biện pháp khuyến khích phát triển kinh tế - xã hội. Cùng đó, tại các khu vực này cũng cần tăng cường hoạt động của các tổ chức đoàn thể tại địa phương để hỗ trợ chính quyền cơ sở. Những tổ chức như Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ… có vai trò quan trọng trong việc kết nối chính quyền với người dân, giúp giải quyết các vấn đề ở cơ sở một cách hiệu quả hơn.