Mấy ngày qua, báo chí và dư luận xôn xao về việc tu bổ, tôn tạo di tích tháp Bánh Ít (ở H.Tuy Phước, Bình Định) do Sở VH-TT tỉnh Bình Định làm chủ đầu tư, tổng kinh phí xây dựng 25,6 tỉ đồng, thực hiện từ năm 2021 - 2022. Ngày 27.10.2021, Bộ VH-TT-DL có văn bản thỏa thuận dự án tu bổ, tôn tạo di tích tháp Bánh Ít. Tháng 12.2021, công trình chính thức khởi công. Công trình đã bị tạm dừng một vài hạng mục vì lí do có sự vi phạm về biện pháp thi công, cụ thể là việc đưa phương tiện máy đào can thiệp khá mạnh vào di tích.
Trả lời báo chí, Giám đốc sở VH-TT tỉnh Bình Định khẳng định không có chuyện chủ đầu tư xâm hại đến vùng lõi của di tích. Mới đây, liên sở Sở VH-TT và Sở Xây dựng tỉnh Bình Định cho rằng việc thi công tại tháp Bánh Ít thực hiện đúng theo hồ sơ thiết kế được Cục Di sản văn hóa thỏa thuận, không xâm hại di tích.
Vậy hóa ra cái bản thiết kế được phê duyệt từ bộ VH-TT-DL tệ hại về mặt thẩm mỹ đến vậy?
 |
Tháp Bánh Ít trước khi được tu bổ, tôn tạo |
Nguyễn Dũng |
 |
Tháp Bánh Ít được chụp ngày 9.3 |
bảo thoa |
Các hình ảnh ghi lại hiện trường tại công trình cho thấy có sự cày xới xây móng và tạo một mặt bằng vuông vức bao quanh tháp Chính. Bên chân đế tháp cũng bị xây đường viền bao bọc bằng loại gạch xi măng xám trắng để tạo bồn trồng hoa lá. Họ quét lớt phớt lên mảng bao bọc đó một lớp sơn nâu hồng, để lộ những vạch vữa hồ nham nhở. Một số đoạn quanh chân tháp đã trồng cây lá vàng trang trí cho thấy sự việc sắp sửa hoàn thành.
Ở giữa, đoạn đồi nối lên cụm 2 tháp chính và nối xuống 2 ngọn tháp còn lại được san bằng phẳng tạo thành khoảng khuôn viên dạng hình bát giác khá rộng. Họ định làm mới những khoảng phẳng bề mặt này bằng cách nào? Trên các bậc cấp, lối dẫn lên xuống các tháp đang được phủ bằng đá cuội. Có bao nhiêu thứ chất liệu và sắc màu sẽ được phủ trảm lên nền đồi - đế tháp? Nếu nhìn từ trên cao xuống ta thấy ngọn đồi như đang bị “xẻ thịt” ra từng mảng.
 |
Khu vực giữa tháp Chính và tháp Cổng đang được thi công |
bảo thoa |
Cái đẹp của một tác phẩm - công trình nghệ thuật điêu khắc - kiến trúc không chỉ nằm ở khối hình tự thân mà cả phần đế - bục - bệ nâng đỡ chúng. Chất liệu - màu sắc từ tác phẩm đến bục - bệ phải được xem xét giải quyết hài hòa, tôn bật các giá trị nội dung nghệ thuật. Giá trị nghệ thuật đặc biệt tháp Bánh Ít nằm ở chỗ ngọn đồi đơn sắc nâng đỡ cụm 4 tháp to nhỏ - cao thấp, vừa giống nhau, vừa khác nhau tạo nên nhịp điệu duyên dáng quyến rũ giữa không gian bầu trời. Việc can thiệp thô bạo vào ngọn đồi như đã diễn ra đã phá vỡ cái nhịp điệu quyến rũ tự nhiên vốn có ở tổng thể công trình tháp.
 |
Bồn hoa xây xung quanh chân tháp Chính |
hoàng trọng |
Chắc họ hiểu cái lõi của di tích là mấy ngọn tháp nên không đụng vào là được. Và việc cho xe đào san bằng lát nền, rải sỏi, sơn phết, trồng hoa lá sẽ tôn tạo nổi bật thêm di tích? Họ định bê cái thẩm mỹ tôn tạo quảng trường khô khan, thẩm mỹ công viên màu mè hoa lá, thẩm mỹ sơn trét vật liệu của các hàng quán cafe áp lên bề mặt di tích. Quả thật, việc khai thác, tôn tạo di sản nghệ thuật phát triển du lịch như cái cách họ đang làm rất có vấn đề, khó chấp nhận. Họ động vào cái ngàn năm linh thiêng bằng ý chí quyền lực nhưng rất mơ hồ chủ quan trong việc sử dụng nguyên vật liệu, không có chút biểu hiện cảm xúc chất liệu, thiếu sự hiểu biết chuyên môn thị giác.
Các công trình tháp Chăm Bình Định nói chung và tháp Bánh Ít nói riêng không chỉ đơn giản tạo ấn tượng cảm xúc cái đẹp ở biểu tượng hình thù, những chạm trổ điêu khắc trên nền tháp, cánh tháp, hay kỹ thuật xây dựng chất liệu gạch đá. Cái rêu phong bào mòn thấm đẫm màu thời gian và cái sừng sững đã ngàn năm như từ lòng đất ngoi vút lên bầu trời mới lôi cuốn kỳ lạ. Ở góc nhìn khác, hãy chiêm ngưỡng tháp như Văn Cao : “Từ trời xanh rơi vài giọt tháp Chàm/ Quanh Quy Nhơn tôi như đứa trẻ yêu huyền thoại”.
 |
Tháp Chính và tháp Hỏa trong quần thể di tích tháp Bánh Ít |
nguyễn dũng |
Người có cảm xúc về văn hóa và cái đẹp của ngàn năm chắc chắn chỉ muốn nhìn thấy cái dung dị ấm ấp, lành lạnh toát ra từ hồn những viên gạch bị bào mòn, những mảng đá sa thạch thâm trầm ẩm ướt màu thời gian cùng với ngọn đồi đất nâu, xanh lá chứ không muốn nhìn thấy những thứ cải tạo gượng ép bằng thứ gạch sơn phết, bằng bê tông tri trét trải thảm những viên đá cuội. Thử hỏi, người bình thường du lịch tham quan có muốn bức ảnh lưu giữ của mình vướng vào những thứ cải tạo kia? Cái thẩm mỹ quê mùa, có phần sến súa sao có thể chen vào một tuyệt tác di sản nghệ thuật.
Cái lõi của di tích không chỉ những ngọn tháp mà tất cả những gì xung quanh tháp tác động trực tiếp đến thị giác. Ở mọi góc nhìn ngang - dọc - xa - gần - trên - dưới phải được xem xét bằng con mắt của người có chuyên môn sâu, có cảm xúc hiểu biết di tích văn hóa. Cái lõi của di tích là những thứ toát ra từ ngọn đồi gây người xem xúc cảm như “đứa trẻ yêu huyền thoại”. Đào bới, can thiệp lắp đặt thêm những gì không thuộc về hồn vía dấu ấn thời gian, không thuộc về cảm xúc rêu phong linh thiêng thì rõ ràng không ổn. Nó đã xâm hại và có nguy cơ phá nát nên rất cần phải xem lại. Dừng lại.
Không biết cái đề án hồ sơ thiết kế những hạng mục tu bổ tôn tạo như thế nào? Ai đã vẽ ra nó? Tôn tạo mà làm đánh mất vẻ đẹp tự thân, đánh mất linh hồn của di tích thì là xâm hại. Sự tiêu tốn tiền cho những sai phạm, và làm xấu đi công trình văn hóa là có tội.
Nhìn những gì đang diễn ra, chắc chắn những người có lương tâm, có tình yêu xúc cảm với tháp sẽ rất hẫng hụt, đau lòng.
Bình luận (0)