Từ chiếc đài bán dẫn hiệu Sony

Ở vùng xôi đậu

Giờ đi xe máy từ trung tâm thành phố Quảng Ngãi qua khỏi Khu công nghiệp làng nghề Tịnh Ấn Tây một quãng là có thể đặt chân đến ngôi làng nhỏ của tôi nhưng thời chiến tranh, đó là một khoảng cách diệu vợi. Phần vì đi lại khó khăn do đường làng quá bé, lại lầy thụt vào mùa mưa, phần vì luôn luôn bị "kiểm soát" của lực lượng dân vệ hoặc lính bảo an thuộc chính quyền Sài Gòn nếu họ thấy khả nghi là mình chở một mặt hàng thiết yếu nào đó để "tiếp tế" cho quân giải phóng. Những lúc như thế, những cậu bé choai choai đang học cấp 2 như tôi phải trả lời hàng loạt câu hỏi vặn vẹo từ mấy ông dân vệ đang đứng chặn dọc đường, đến toát mồ hôi.

Tư liệu Bảo tàng lịch sử

Ban ngày thì mấy ông dân vệ, bảo an có mặt ở làng để dò la tin tức, nắm tình hình hoạt động của đối phương nhưng ban đêm, mấy anh du kích hoặc đội công tác tìm về. "Đội công tác" là cụm từ để chỉ những cán bộ cốt cán trên huyện hoặc trên tỉnh về vùng sâu, áp sát quận lỵ để gặp cơ sở cách mạng và nắm bắt tình hình. Những trái mìn claymore với độ sát thương rất cao luôn chờ đón những người trong "đội công tác" này. Hồi đó, rất nhiều cán bộ cốt cán ở huyện hoặc ở tỉnh đã hy sinh ngay cửa ngõ của làng từ những trái mìn như thế.

Thực trạng trên cứ lặp đi lặp lại suốt nhiều năm trong cuộc chiến tranh nên người ta gọi những nơi như thế là "vùng xôi đậu". Ở những nơi như vậy, báo chí không có nên người dân nắm thông tin qua phương tiện duy nhất là chiếc đài bán dẫn. Mà nghe đài bấy giờ cũng là một "nghệ thuật" chứ không phải muốn nghe đài nào cũng được! Vì nếu mở đài Sài Gòn hoặc BBC mà gặp lúc các ông giải phóng về làng thì cũng rắc rối vì "nghe đài địch", còn nghe Đài tiếng nói Việt Nam hoặc Đài phát thanh Giải phóng mà gặp hôm mấy ông lính cộng hòa hoặc lính bảo an, dân vệ lởn vởn trong làng thì hoặc là bị tịch thu đài hoặc là "ăn" mấy cái dùi cui như chơi! Rất khó khăn để nghe đài là vậy, song không thể không nghe tin tức, nhất là chiến sự dồn dập hằng ngày vào thời điểm cuối cùng của cuộc chiến tranh.

Dù rất nguy hiểm khi nghe đài, song cha tôi hầu như không bỏ bữa tin tức nào từ chiếc radio hiệu Sony ấy. Cứ lâu lâu, ông lại sai tôi đi mua 4 cục pin đại, hiệu "con ó" về để thay, chứng tỏ là việc nghe đài của ông rất thường xuyên. Phần vì ông muốn nghe tình hình chiến sự để biết tin tức về cuộc chiến đến giai đoạn nào rồi, phần vì một lý do rất riêng tư: đứa con trai của ông (tức người anh ruột của tôi) đi kháng chiến từ năm 1971 mà vẫn bặt vô âm tín. Cha mẹ tôi vẫn mong ngóng từng ngày với hy vọng là núm ruột của mình sẽ trở về lành lặn.

Mừng hụt

Vì nghe đài từ hai phía nên việc chắt lọc ra những thông tin nào cần thiết là rất quan trọng với người nghe. Sau khi nắm bắt được thông tin khả tín nhất, cha tôi mới thông báo cho cả nhà trong mỗi bữa ăn, sau đó mới "rỉ tai" cho mấy người hàng xóm đáng tin cậy. Những người hàng xóm ấy, họ cũng có con em đi kháng chiến, hoặc đi lính phía bên kia, rất nóng ruột mỗi khi nghe tình hình chiến sự đang diễn ra "ác liệt" ở đâu đó. Nhất là khi, cứ dăm bữa nửa tháng, một hung tin từ các mặt trận lại bay về làng. Đó là lúc, chồng hoặc con của một ai đó trong làng tử trận, lúc thì ở bên này, khi thì ở phía bên kia.

Vì cuộc chiến cứ kéo dài hết năm này qua năm khác, chưa biết đến lúc nào dừng nên việc sốt ruột của người trong làng ngày càng tăng. Thế rồi, cái ngày sắp ngưng tiếng súng cũng chuẩn bị đến khi ở đầu làng xuất hiện một lá cờ nửa xanh nửa đỏ, chính giữa có ngôi sao vàng. Đó là vào sáng ngày 27.1.1973, ngày Hiệp định Paris chấm dứt chiến tranh tại Việt Nam được ký kết và có hiệu lực. Cũng từ chiếc đài bán dẫn cha tôi nghe được ấy, người ta nói rằng, hòa bình sẽ được vãn hồi trên toàn cõi Việt Nam, dĩ nhiên là có ngôi làng bé nhỏ của tôi. Theo đó, chỗ nào có cờ của phía bên nào xuất hiện là đất thuộc về phía bên cắm cờ! Theo đó mà suy, lá cờ nửa xanh nửa đỏ chính giữa có ngôi sao vàng xuất hiện ở đầu làng, tất nhiên làng tôi là đất thuộc về bên quân giải phóng chứ không còn cảnh "xôi đậu" như trước đó nữa. Thế nhưng, chỉ đúng một ngày sau hôm cắm cờ, súng đã nổ ngay cửa ngõ của làng để giành giật lá cờ, người của cả hai phía đã ngã xuống ngay dưới chân cột cờ!

Bao nhiêu mừng vui chuẩn bị tâm thế đón ngày hòa bình chợt tan biến. Súng đạn vẫn tiếp tục giáng xuống ngôi làng nhỏ của tôi suốt 2 năm sau đó.

Hai lần vỡ òa

Thế rồi cái ngày mong đợi ấy cũng đã đến. Không chỉ một lần mà những hai lần vỡ òa cảm xúc sau 21 năm bị dồn nén trong mong đợi. Lần thứ nhất là ngày giải phóng tỉnh Quảng Ngãi (25.3.1975). Năm đó tôi 15 tuổi, cái tuổi chưa đủ sự từng trải để cảm nhận hết sự vỡ òa như những bậc cao niên trong làng nhưng âm thanh mừng vui cứ reo vang trong lòng tôi là có thật.

Những ngày đầu năm 1975 ấy, chiếc đài bán dẫn của cha tôi gần như hoạt động hết công suất. Lần này thì không còn giấu giếm như trước đó nữa mà ông còn rủ cả những người hàng xóm đến nhà tôi để cùng nghe tin tức. Chiến thắng như chẻ tre được bắt đầu từ trận đánh bất ngờ của quân giải phóng vào Buôn Ma Thuột ngày 11.3.1975. Những âm thanh rạo rực, bao reo vui đến tuôn trào nước mắt được các phát thanh viên của Đài tiếng nói Việt Nam truyền đạt hàng giờ đến người nghe. Cho đến bây giờ, sau 48 năm ngày đất nước hòa bình, những người đã từng "nín thở" theo dõi từng bước chân của đoàn quân giải phóng đang rầm rập tiến về Sài Gòn vẫn không thể nào quên những giọng đọc như "bùa chú" từ các phát thanh viên của Đài tiếng nói Việt Nam và Đài phát thanh Giải phóng ngày ấy. Họ như truyền ngọn lửa yêu nước và khúc hoan ca đến từng con tim người Việt vậy.

Rồi cái ngày cả dân tộc chờ đợi ấy cũng đã đến. Gần như tất cả mọi người trong xóm nhỏ của tôi đều chụm đầu vào chiếc đài bán dẫn để nghe "bản tin thời sự đặc biệt" được phát ra từ giọng đọc "bùa chú" của phát thanh viên Kim Cúc. "Hồi 11 giờ 30 phút ngày 30.4.1975, miền Nam đã hoàn toàn được giải phóng!".

Chính ngay lúc ấy, cha tôi lặng lẽ thắp lên bàn thờ gia tiên một nén nhang. Tôi không biết ông đã khấn những gì sau giây phút thiêng liêng ấy. Nhưng có một điều chắc chắn rằng, ông cầu mong đứa con trai của ông trở về nguyên vẹn. Rất tiếc là điều ấy đã không xảy ra. Anh tôi đã nằm lại bên bờ sông Vệ trong một trận công đồn cách đó ba năm!

Chiếc đài bán dẫn ngày ấy của gia đình tôi không còn nữa. Thời gian đã kịp phủ lên nó lớp bụi mờ của ký ức. Thế nhưng mỗi lần nghĩ đến ngày mà cả dân tộc vỡ òa niềm vui đoàn tụ, bao giờ trong tôi cũng vọng về một giọng đọc đầy xúc động "Miền Nam đã hoàn toàn giải phóng! Non sông đất nước đã được thống nhất!".

Mới đó mà gần nửa thế kỷ đã trôi qua.