Vì sao cần có luật Nhà giáo?

Vì vậy, xây dựng luật Nhà giáo để định vị vị trí pháp lý và các điều kiện đảm bảo cho sự phát triển nhà giáo là một yêu cầu cấp thiết hiện nay.

Địa vị pháp lý khác nhau giữa nhà giáo công lập và ngoài công lập

Trước thời điểm luật Giáo dục 2019 có hiệu lực, các nội dung về quyền và nghĩa vụ của nhà giáo, tiêu chuẩn, tuyển dụng, sa thải; chế độ lương, phụ cấp của nhà giáo được quy định tại Điều 15 và từ Điều 70 đến Điều 82, luật Giáo dục 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Bên cạnh đó, luật Giáo dục nghề nghiệp (GDNN) năm 2014, luật Giáo dục đại học (GDĐH) năm 2012 cũng có quy định về nhà giáo giảng dạy ở các cơ sở GDNN, GDĐH, nhưng chỉ dừng lại ở mức độ khái quát. Ngoài các luật nêu trên, địa vị pháp lý của nhà giáo còn được quy định bởi một số luật khác, như:

Luật Cán bộ, công chức, quy định người đứng đầu các đơn vị sự nghiệp công lập, được ngân sách nhà nước cấp kinh phí hoạt động thuộc tổng cục, cục và tương đương, trực thuộc bộ và cơ quan ngang bộ là công chức. Theo đó, hiệu trưởng, giám đốc học viện trực thuộc bộ là công chức, chịu sự điều chỉnh của luật Cán bộ, công chức. Nhưng sau ngày 1.7.2020, theo luật số 52/2019/QH14 (có hiệu lực từ ngày 1.7.2020) sửa đổi, bổ sung một số điều của luật Cán bộ, công chức và luật Viên chức thì hiệu trưởng, giám đốc học viện… các cơ sở giáo dục thuộc bộ, tổng cục, cục là "viên chức quản lý".

ĐÀO NGỌC THẠCH

Các nhà giáo không giữ chức vụ quản lý tại các cơ sở giáo dục công lập là "viên chức suốt đời" đối với các trường hợp sau: nhà giáo tuyển dụng trước 30.6.2020; nhà giáo tuyển dụng sau 1.7.2020 chuyển từ công chức sang; và nhà giáo đang công tác tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

Nhóm các nhà giáo còn lại làm việc ở các cơ sở giáo dục công lập và nhà giáo làm việc tại cơ sở giáo dục ngoài công lập, là người lao động theo quan hệ hợp đồng lao động, chịu sự điều chỉnh của luật Lao động.

Như vậy, địa vị pháp lý của nhà giáo vẫn đang chịu sự điều chỉnh của nhiều đạo luật khác nhau. Cùng là nhà giáo nhưng có sự khác biệt lớn giữa nhà giáo là viên chức cơ sở giáo dục công lập và người lao động tại các cơ sở giáo dục ngoài công lập.

Những bất cập của pháp luật VN về nhà giáo

Qua rà soát, đối chiếu các luật có liên quan đến nhà giáo, nhóm tác giả PGS-TS Nguyễn Văn Vân và cộng sự thuộc Trường ĐH Luật TP.HCM, qua bài viết in trong cuốn sách Luận cứ khoa học sửa đổi bổ sung luật Giáo dục (NXB ĐH Quốc gia TP.HCM) cho rằng khung pháp luật VN về nhà giáo còn có những bất cập:

Thứ nhất, những quy định khá ưu việt về nhà giáo trong các luật về giáo dục còn mang nặng tính "tuyên ngôn", thiếu tính cụ thể của một quy phạm pháp luật.

Chẳng hạn, khoản 2, Điều 66 về vị trí, vai trò của nhà giáo quy định "Nhà giáo có vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục, có vị thế quan trọng trong xã hội, được xã hội tôn vinh". Luật Giáo dục 2005 và cả luật Giáo dục 2019 thiếu những cơ sở pháp lý cụ thể cho nhà giáo thực hiện vai trò của mình. Các quy định chi tiết về quy trình thẩm định, tuyển dụng, sa thải, đánh giá, hệ thống ngạch bậc, thang bảng lương nhà giáo không được quy định trong các luật giáo dục; với lý do nhà giáo là viên chức, là người lao động nên chịu sự điều chỉnh của luật Viên chức và luật Lao động.

Thứ hai, khối lượng, tính chất công việc và trách nhiệm nhà giáo tương đối giống nhau, nhưng chế độ lương của nhà giáo ở các cơ sở giáo dục công lập và ngoài công lập khác nhau. Hoặc cùng một hành vi vi phạm, nhưng hậu quả pháp lý và trình tự giải quyết cũng khác nhau giữa nhà giáo công lập và nhà giáo ngoài công lập.

Thứ ba, một số quy định về nhà giáo không còn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay. Chế độ "viên chức suốt đời" không còn là động lực để nhà giáo đổi mới phương pháp, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Quy trình tuyển dụng, đánh giá, xếp loại, thôi việc… đối với nhà giáo tại cơ sở giáo dục công lập quá phức tạp, theo quy định của luật Viên chức và luật Lao động.

Thứ tư, những quy định về quyền và nghĩa vụ, trách nhiệm của nhà giáo hiện nay được quy định tại luật Giáo dục và phần lớn được cụ thể hóa bằng văn bản dưới luật. Liệu rằng các quy định về cấm đoán, hạn chế các quyền và gia tăng nghĩa vụ, trách nhiệm của nhà giáo bằng các văn bản dưới luật có phù hợp với quy định về quyền con người, quyền công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013 hay không?

Với những bất cập như trên, hệ thống luật pháp hiện hành của VN liên quan đến nhà giáo khá phức tạp, có khi lại triệt tiêu lẫn nhau.

ĐÀO NGỌC THẠCH

Nhiều vấn đề cần rà soát, điều chỉnh

Để xây dựng luật Nhà giáo, cần rà soát, xem xét nhiều vấn đề liên quan, như: Quy định về chuẩn nghề nghiệp nhà giáo; Quy định về các tiêu chuẩn khác đối với nhà giáo như chuẩn trình độ, lý lịch rõ ràng, phẩm chất đạo đức; Quy định về nhiệm vụ và quyền hạn của nhà giáo; Quy định về quyền được mời giảng và dạy thêm của nhà giáo…

Nhà giáo là nhân tố quyết định sự thành bại trong sự nghiệp giáo dục của mỗi quốc gia. Bên cạnh các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp thì các quy định pháp luật về vị trí pháp lý của nhà giáo là vô cùng cần thiết và cấp thiết. Các nội dung về quyền và nghĩa vụ nhà giáo, cơ chế đảm bảo thực thi các quyền và nghĩa vụ đó phải được rõ ràng, cụ thể trong văn bản pháp luật. Qua đó tạo tiền đề cho mỗi nhà giáo tiếp nhận và tự bảo vệ quyền, cũng như tuân thủ các nghĩa vụ luật định, góp phần hoàn thành sứ mệnh to lớn của sự nghiệp GD-ĐT.