Điều tra chống bán phá giá với thép là cần thiết: Báo động nhập khẩu thép HRC lớn hơn sản xuất trong nước

Nhập khẩu tăng mạnh, thép nội gặp khó

Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, năm 2023, lượng nhập khẩu thép cán nóng (HRC) tăng mạnh lên hơn 9,6 triệu tấn. Trong khi đó, hai đơn vị sản xuất HRC trong nước là Hòa Phát và Formosa Hà Tĩnh mỗi năm sản xuất khoảng 8,5 triệu tấn phục vụ cho nhu cầu trong nước. Đây là điều lạ lùng trong gần 10 năm qua kể từ khi VN tự chủ sản xuất thép chất lượng cao. Đà tăng này vẫn chưa dừng lại khi quý 1/2024, lượng nhập khẩu HRC đạt 3 triệu tấn, gấp 1,5 lần so lượng sản xuất trong nước. Chưa hết giá nhập khẩu sản phẩm từ một số nước còn giảm 20 - 26% so với năm 2022 và xu hướng nhập khẩu thép cán nóng ồ ạt với giá rẻ vẫn đang tiếp diễn ở những tháng đầu năm 2024.

CTV

Tình trạng này gây tác động đáng kể đến việc sản xuất và tiêu thụ của hai doanh nghiệp (DN) đang sản xuất thép HRC là Hòa Phát và Formosa Hà Tĩnh. Cụ thể, năm 2023, sản xuất của 2 DN này chỉ đạt 73% công suất thiết kế so với mức 86% của năm 2021 do phải cạnh tranh thiếu công bằng với hàng nhập khẩu bán dưới giá thành. Thị phần bán hàng nội địa của 2 nhà sản xuất HRC trong nước giảm mạnh từ 45% của năm 2021 xuống còn 30% năm 2023 trong khi thị phần của hàng nhập khẩu tăng từ 32% lên gần 46%. Dự kiến đà nhập khẩu năm 2024 sẽ tiếp tục tăng mạnh mẽ.

Chuyên gia trong ngành thép, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Thép VN Phạm Chí Cường phân tích: Ngành thép VN đã phát triển nhanh và đạt hiệu quả rất tốt trong những năm vừa qua. Đặc biệt, hiện chúng ta đã tự túc được nguồn nguyên liệu đầu nguồn là HRC, cũng đồng nghĩa vượt qua được những khó khăn nhất. Hơn nữa, từ một nước nhập khẩu nguyên liệu hoàn toàn thì giờ đây, ngoài chủ động được nguyên liệu cơ bản của ngành thép chúng ta còn xuất khẩu ra thế giới là nỗ lực rất lớn của các DN. Thực tế, sự cạnh tranh của thị trường thép trên thế giới luôn luôn khốc liệt. Đã có DN nước ngoài sản xuất sản phẩm kém chất lượng để hạ giá bán, đẩy mạnh xuất khẩu. Do vậy, bản thân các đơn vị VN nhập nguyên liệu thép để sản xuất ra các sản phẩm thép khác thì phải cảnh giác với hàng kém chất lượng.

Bảo vệ sản xuất thượng nguồn của ngành thép

Trước đây, công nghệ sản xuất thép VN còn rất khiêm tốn, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, phân tán và lạc hậu. Đến giai đoạn 2010 - 2015 với sự tham gia của nhiều DN, một số dự án thép đã cải thiện quy mô sản xuất. Đặc biệt, đến giai đoạn 2016 - 2022, các DN thép trong nước đã có bước tiến rất dài cả về quy mô, sản lượng và công nghệ sản xuất thép được đầu tư lớn. Công nghệ sản xuất và quy mô một số nhà máy được đầu tư tương đương tầm cỡ thế giới hiện nay, trong đó đặc biệt là Công ty TNHH gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh và Tập đoàn Hòa Phát (đồng bộ cả về sản lượng và thiết bị cán, đúc sản phẩm thép). Sự phát triển này đã đưa thép VN từ một cái tên vô danh vươn lên vị trí thứ 13 trong ngành thép thế giới vào năm 2022 theo bảng xếp hạng của Hiệp hội Thép thế giới (World Steel).

Theo ông Nghiêm Xuân Đa, Chủ tịch Hiệp hội Thép VN, trong định hướng phát triển của Chính phủ, để phát triển ngành công nghiệp bền vững thì phải ưu tiên phát triển sản xuất thượng nguồn. Từ trước đến nay hiệp hội cũng nhất quán theo quan điểm là bảo vệ sản xuất trong nước nói chung. Những năm qua, nhà nước cũng có nhiều giải pháp bảo vệ các hoạt động sản xuất trong ngành khi áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại, đánh thuế chống bán phá giá với một số sản phẩm nhập khẩu như thép cán nguội, tôn mạ màu, thép không gỉ... Chính vì vậy, khi có dấu hiệu thép cán nóng nhập khẩu vào VN bán phá giá thì cần thiết mở cuộc điều tra để có thông tin chi tiết. Từ đó sẽ đưa ra các giải pháp để bảo vệ sản xuất thượng nguồn cho ngành thép.

Phân tích chi tiết hơn, PGS-TS Phan Đăng Tuất, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ VN - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược và chính sách công nghiệp thuộc Bộ Công thương, cho rằng thép HRC là nguồn nguyên liệu của rất nhiều ngành công nghiệp khác nhau, từ sản xuất vỏ tàu, vỏ xe ô tô hay đầu vào của hàng loạt ngành sản xuất tiêu dùng. Trước đây khi VN chưa sản xuất được thép cán nóng thì phải phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn nhập khẩu. Việc đầu tư sản xuất HRC đòi hỏi nguồn vốn rất lớn bởi cần phải có quy mô và công nghệ cao. Việc tham gia của DN có vốn đầu tư nước ngoài và DN trong nước như Hòa Phát đã đưa ngành thép VN vươn lên tầm cao mới, mang tính chủ động hơn. 

Đây là ngành sản xuất đầu nguồn rất quan trọng. Nếu VN mãi phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu nguyên liệu thì sản xuất trong nước cũng không ổn định, không thể phát triển mạnh hơn. Đồng thời còn góp phần giảm mất cân bằng ngoại tệ nếu phải phụ thuộc vào nhập khẩu lớn mặt hàng thép. Hoạt động sản xuất thép HRC của Hòa Phát và Formosa đã góp phần tạo ra cơ sở vững chắc cho nền sản xuất trong nước. 

Các nước Thái Lan, Indonesia có sản lượng thấp hơn VN, lượng nhập khẩu ít hơn sản xuất trong nước cũng đã dùng biện pháp tự vệ thương mại để bảo vệ sản xuất thép từ thượng nguồn. Các sản phẩm hạ nguồn như thép cán nguội, tôn mạ màu, thép không gỉ… đều có biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng nhập khẩu bán phá giá. Vậy có vô lý hay không khi sản phẩm HRC là nguyên liệu chính để sản xuất các mặt hàng trên lại không được bảo vệ?. 

"Cốt lõi của một nền kinh tế là phải có sản xuất trong nước lớn mạnh để vượt qua được những giai đoạn khó khăn nhất trong thương mại toàn cầu. Chẳng hạn như lúc bị đứt gãy nguồn cung, gián đoạn vận chuyển… thì nếu tự chủ được sản xuất trong nước sẽ giúp ổn định thị trường nói riêng và nền kinh tế nói chung. Với tình trạng thép HRC ồ ạt nhập khẩu vào VN và có dấu hiệu bán phá giá thì Chính phủ phải vào cuộc. Một cuộc điều tra chi tiết, rõ ràng là rất cần thiết để bảo vệ sản xuất thượng nguồn của ngành thép vốn là xương sống của một nền kinh tế. Điều này không chỉ bảo vệ sản xuất hiện hữu mà còn góp phần thúc đẩy sản xuất, gia tăng đầu tư của các DN trong và ngoài nước, góp phần tạo công ăn việc làm cho người dân và thúc đẩy kinh tế phát triển" PGS-TS Phan Đăng Tuất nhấn mạnh.