Đổi mới tư duy về nhân tài thay vì chỉ nhấn mạnh trình độ, bằng cấp

Đây là ý kiến của Chủ tịch Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trần Văn Tuấn, tại Hội thảo góp ý dự thảo "Chiến lược quốc gia về thu hút, trọng dụng nhân tài", do Học viện Hành chính quốc gia, Bộ Nội vụ phối hợp với Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam tổ chức cuối tuần qua.

HCMBIOTECH

Theo ông Trần Anh Tuấn, nhân tài là nguồn lực đặc biệt, rất quan trọng, nếu được thu hút, trọng dụng sẽ tạo được sức mạnh to lớn để thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Thu hút, trọng dụng nhân tài là một nhiệm vụ phải được coi trọng trên tất cả các lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội.

Theo đó, nguồn nhân tài có 4 nhóm chính là:

Những người là học sinh, sinh viên có thành tích học tập, tốt nghiệp loại giỏi, loại xuất sắc từ các cơ sở giáo dục, đào tạo, chưa có kinh nghiệm công tác.

Những người có học vị, học hàm thạc sĩ, tiến sĩ, giáo sư, phó giáo sư và các công trình nghiên cứu được công nhận và ứng dụng vào đời sống thực tiễn.

Những người có trình độ, phẩm chất và có kinh nghiệm thực tiễn đang công tác ở doanh nghiệp, kinh tế tập thể và các khu vực, lĩnh vực khác.

Cán bộ, công chức, viên chức và người lao động đang công tác tại cơ quan, đơn vị, tổ chức của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt nam và các tổ chức chính trị - xã hội luôn hoàn thành tốt công vụ, nhiệm vụ trở lên.

Thời gian qua, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài. Nhiều địa phương đã tích cực triển khai các chính sách cụ thể như ưu tiên tuyển thẳng, ưu đãi cấp nhà, chính sách lương và hỗ trợ ban đầu, ưu tiên đào tạo, bồi dưỡng... để thu hút nhân tài về làm việc trong các lĩnh vực giáo dục, y tế, kinh tế, kỹ thuật, công nghệ. 

Tuy nhiên, các chính sách này chưa phát huy hiệu quả như mong muốn; sinh viên tốt nghiệp loại giỏi, người có trình độ học vị, học vấn cao đăng ký tuyển vào các cơ quan, tổ chức hành chính sự nghiệp chưa cao. Việc giữ chân và trọng dụng nhân tài chưa được chú trọng - vẫn có một bộ phận công chức, viên chức (trong đó có nhiều người giỏi) xin nghỉ việc, thôi việc, chuyển ra làm việc ở khu vực ngoài nhà nước do không được trọng dụng, sử dụng và bố trí làm việc đúng năng lực, sở trường; tiền lương không đủ sống; môi trường làm việc; điều kiện làm việc chậm được cải thiện...

Tại hội thảo, các ý kiến thảo luận đề nghị cần đưa ra định nghĩa rõ ràng về nhân tài, các tiêu chí xác định nhân tài cũng như làm rõ các cơ chế, chính sách có tư duy và biện pháp đột phá hơn. PGS - TS Nguyễn Viết Thông, nguyên Tổng thư ký Hội đồng Lý luận T.Ư, cho rằng trong quan điểm của chiến lược cần nêu bật yêu cầu đầu tiên là đổi mới tư duy về nhân tài và thu hút, trọng dụng nhân tài. Bởi trên thực tiễn có nhiều phát minh, sáng kiến, sản phẩm mang lại giá trị cao xuất phát từ những người không có học hàm, học vị, trình độ văn hóa không cao. Đó là những "nhà phát minh nông dân," do đó, khái niệm về nhân tài cần toàn diện, rộng mở hơn, thay vì nhấn mạnh tiêu chí trình độ, bằng cấp, học hàm, học vị và chỉ khu biệt trong một nhóm đối tượng nhất định.

Theo Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam Nguyễn Thị Thu Phương, việc thu hút nhân tài sẽ phải bao quát cả khu vực công và khu vực tư nhân để không bỏ sót người tài.

Từ thực tiễn quản lý, nguyên Bộ trưởng Bộ Nội vụ Trần Văn Tuấn đề nghị nên mở rộng tiêu chí xác định nhân tài như đối với những người không phải là giáo sư, tiến sĩ, nhà khoa học nhưng là người có kinh nghiệm đề xuất phương án hay chế tạo máy móc, công cụ được ứng dụng vào thực tiễn thì cũng cần được coi là nhân tài.

TS Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho rằng thực tế thời gian qua có rất nhiều bộ, ngành, địa phương đưa ra chính sách thu hút nhân tài hấp dẫn song hiệu quả chưa cao, số nhân tài thu hút được còn rất thấp so với kỳ vọng. Nguyên nhân có phải do chế độ đãi ngộ chưa đủ hấp dẫn? Và bên cạnh việc đãi ngộ thì việc sử dụng nhân tài như thế nào, đúng vị trí và năng lực chuyên môn cũng rất quan trọng.

Cần cơ chế để có "chính sách vượt trội"

Chia sẻ kinh nghiệm thu hút nhân tài tại địa phương, Phó trưởng ban Tuyên giáo Thành ủy TP.HCM Phạm Đức Hải cho biết, TP.HCM đưa ra chính sách khi các chuyên gia mới nhận vào được trợ cấp 100 triệu đồng, sau đó lĩnh lương Nhà nước như quy định với mức lương trên 8,0. Ngoài ra, còn có các chính sách khác như sinh hoạt phí 30 - 50 triệu đồng, nếu không có nhà công vụ thì được trợ cấp thêm 7 triệu đồng/tháng…

Kèm theo đó là chính sách khuyến khích các chuyên gia có công trình ngoài công việc thường xuyên. Công trình đó sẽ được thưởng tùy theo giá trị, nếu công trình trị giá 100 tỉ đồng thì họ được 1 tỉ đồng. Tuy nhiên, từ năm 2018 đến cuối năm 2022, TP.HCM mới thu hút được 5 người, trong đó có 1 người Việt, 1 người Mỹ, 3 người Nhật. Ông Hải nhấn mạnh: "Nếu không có chính sách rõ ràng sẽ không thu hút được nhân tài. Bên cạnh đó, cần có cơ chế để các cơ quan, đơn vị, địa phương ban hành chính sách vượt trội".

Còn theo TS Bùi Trường Giang, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội đồng lý luận T.Ư, dự thảo đề án chưa thể hiện được tính đột phá trong tư duy, nhận thức và cơ chế thu hút, trọng dụng nhân tài, cho rằng cần có "cơ chế mềm" thu hút, sử dụng nhân tài, tránh tư duy "tuần tự tịnh tiến" để "đột phá" trong trọng dụng nhân tài. 

Theo đó, người được xác định là nhân tài, có nhiều đóng góp cho cơ quan đơn vị, địa phương thì cần được cất nhắc, bổ nhiệm vượt cấp với những cơ chế vượt trội, đồng thời tạo những "trung tâm xuất sắc," "tổ chức ưu tú" quy tụ, nuôi dưỡng những "ê kíp" người tài trong các đơn vị.

Thứ trưởng Bộ Nội Vụ Triệu Văn Cường cho biết, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Nội vụ xây dựng Đề án Chiến lược quốc gia về thu hút, trọng dụng nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Bộ Nội vụ đang tổ chức xin ý kiến các bộ, ngành, chuyên gia, nhà khoa học trên cả nước để xây dựng đề án này.