Hiến kế giúp TP.HCM xây dựng các không gian công cộng

Làm theo mô hình hợp tác công tư

Thực tiễn từ các siêu đô thị như New York, London, Singapore cho thấy không gian công cộng không còn là chi phí ngân sách đơn thuần, mà đã trở thành khoản đầu tư sinh lợi, đóng vai trò "mỏ neo" thu hút dòng vốn đầu tư mới trị giá hàng tỉ USD, kích hoạt kinh tế dịch vụ, gia tăng giá trị bất động sản và nâng cao năng suất đô thị.

Tại New York, các dự án tái thiết không gian công cộng như High Line hay Hudson Yards đã góp phần làm thay đổi diện mạo đô thị và kéo theo làn sóng đầu tư tư nhân quy mô lớn. Trong khi đó, Singapore, với mô hình "City in a Garden" đã biến không gian công cộng thành hình ảnh nhận diện quốc gia, tạo nền tảng cho tăng trưởng du lịch, dịch vụ và thu hút dòng vốn dài hạn.

Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design (SUDV) nói rằng, TP.HCM đang phát triển nhanh chóng, nên những không gian công cộng, hạ tầng công cộng là cần thiết để tăng chất lượng cuộc sống, bảo vệ người dân đô thị chống lại các thiên tai, biến đổi khí hậu.

Dù vậy, hiện nay, tỷ lệ không gian công cộng rất ít nên cần phải xem xét bổ sung, bởi trong năm năm tới TP.HCM sẽ trở thành siêu đô thị. Trong khi bờ sông Sài Gòn hiện chưa được quy hoạch, sử dụng đất hiệu quả. Vì thế, cần tạo ra một khu công viên ven sông, cảnh quan liền mạch để kết nối các không gian công cộng lại với nhau. Trong đó, khu vực quận 4 có bến cảng Nhà Rồng - Khánh Hội diện tích rất lớn, có thể làm được một khu công viên công cộng kết nối với Thủ Thiêm và khu trung tâm quận 1 cũ.

Tuy nhiên, làm công viên công cộng rất đắt đỏ và chi phí để vận hành cũng rất lớn nên có thể làm theo mô hình PPP, hợp tác công tư.

Kiến trúc sư David Ching, Phó chủ tịch Janus Capital Việt Nam, từng giữ chức Giám đốc Quy hoạch và Phát triển tại Vườn chim Jurong (Singapore), đã sống ở Việt Nam được 20 năm, cho biết, Việt Nam và Singapore có những điểm tương đồng. Ở Singapore có 9 tuyến MRT đã phủ toàn quốc. Đây là những tuyến đường huyết mạch, là mạch máu để duy trì mạch sống của đất nước. Singapore cũng có những biểu tượng, những không gian công cộng để thu hút khách du lịch và là nơi để người dân đến vui chơi, trải nghiệm như Singapore Zoo, Gardens by the Bay. Singapore xem mặt nước rất quan trọng nên đã tận dụng rất tốt không gian mặt nước khi biến các bờ sông thành các khu công viên công cộng, kết nối với các tòa nhà. Trước đây, các con sông cũng ô nhiễm trầm trọng và phải mất 20 năm mới làm sạch, trẻ em có thể xuống tắm.

Để làm được điều này, Singapore thực hiện theo hình thức hợp tác công tư (PPP), xã hội hóa. Phối hợp với các doanh nghiệp tư nhân để phát triển các không gian công cộng cho địa phương. Do vậy, đến nay, 50% diện tích là mảng xanh. Định hướng phát triển của Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng phải xây dựng được những nơi đáng sống cho công chúng. Bờ sông, hồ nước cần được quy hoạch, cần làm lại cho đẹp hơn.

Kinh nghiệm từ thế giới

TS Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia Kinh tế trưởng tại Văn phòng ADB Việt Nam phân tích, phát triển không gian công cộng cần có cái nhìn đầy đủ hơn. Không gian công cộng mang tính biểu tượng cao thì phải là nơi đẹp cho nhiều người đến xem và được trải nghiệm. Chính sự vun đắp của cộng đồng sẽ tạo ra tính hấp dẫn, đáng sống, thu hút đầu tư, phát triển kinh tế.

TP.HCM phải có sự phối hợp liên ngành, có quy hoạch cụ thể và thực hiện hiệu quả. Bên cạnh đó, phải đầu tư vào giao thông công cộng vì nếu đi lại không thuận tiện thì không gian ấy cũng chẳng có người tìm đến.

TS Nguyễn Bá Hùng đưa ví dụ, tại nhiều địa phương ở Mỹ, không gian công cộng đôi khi chỉ là một bãi đất trống, một khoảng xanh đơn giản nhưng chính tại đó, người dân có thể tụ tập vào cuối tuần, tổ chức chợ đồ cũ, cắm trại, giao lưu cộng đồng. Những hoạt động tưởng như rất bình thường này lại tạo nên dòng chảy sinh hoạt, sự kết nối xã hội và một nếp văn hóa sống đặc trưng của đô thị.

Kinh nghiệm từ New York cho thấy, không gian công cộng không chỉ là nơi đi lại, mà còn là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, nghệ thuật tự phát như ca hát, thơ ca, biểu diễn đường phố, tạo nên sức sống và bản sắc riêng cho thành phố.

Tại Singapore, phát triển không gian xanh và không gian công cộng là yêu cầu bắt buộc trong quy hoạch đô thị. Nơi đây, cây xanh và không gian công cộng không phải yếu tố trang trí mà là hạ tầng thiết yếu, gắn với sức khỏe cộng đồng, khả năng thích ứng biến đổi khí hậu và chất lượng sống dài hạn.

Do đó, với TP.HCM, không gian công cộng không chỉ trong khu trung tâm, mà còn giữa các quận, khu vực và vùng mở rộng xung quanh thành phố. Nếu chỉ phát triển ở một vài khu lõi, hiệu quả lan tỏa sẽ rất hạn chế.

"Với du khách hay nhà đầu tư, sức hấp dẫn của một thành phố không chỉ nằm ở các chỉ số tăng trưởng GDP hay quy mô tài chính, mà còn ở cách chính quyền địa phương quản trị không gian và tạo điều kiện cho cộng đồng sử dụng không gian công cộng. Không gian công cộng sẽ trở thành một phần hữu cơ của quy hoạch đô thị, góp phần hình thành hạ tầng giá trị, nền tảng thu hút nguồn lực dài hạn và nâng cao chất lượng sống cho đô thị", ông Nguyễn Bá Hùng cho hay.

TS Sử Ngọc Khương, Giám đốc cấp cao Bộ phận Đầu tư Savills Việt Nam, nhấn mạnh khi bàn về không gian công cộng, cần đặt trong mối quan hệ hữu cơ với quá trình phát triển đô thị, thay vì xem đây là những hạng mục đơn lẻ như công viên hay phố đi bộ. Không gian công cộng như một động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế đô thị.

Trong bối cảnh Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng GDP cao, phát triển đô thị không thể chỉ dừng ở việc xây nhà để bán. Điều quan trọng hơn là tạo ra nguồn thu bền vững từ hạ tầng giá trị, thông qua không gian công cộng, du lịch, văn hóa và khả năng thu hút đầu tư.

Khi một công viên, tuyến đi bộ hay không gian công cộng được hình thành, khu vực xung quanh thường ghi nhận giá bất động sản tăng lên, giá thuê cao hơn và thanh khoản tốt hơn. Với nhà đầu tư, chất lượng không gian công cộng cũng là thước đo để đánh giá trình độ phát triển và năng lực quản trị của một đô thị.

Như tại Hồng Kông (Trung Quốc) dù là một đô thị mật độ cao, chính quyền đã dành quỹ đất rất lớn để xây dựng các khu công viên công cộng dọc các bờ sông. Đồng thời xây dựng hệ thống cầu đi bộ trên cao cho phép người dân di chuyển liên hoàn giữa các khối nhà mà không cần xuống đường, tạo ra một mạng lưới không gian công cộng hiệu quả, thích ứng với điều kiện khí hậu nhiệt đới.